DOI issue:
Heft 2
DOI article:Rozprawy
DOI article:Kozakiewiczowa, Helena: Kim jest nieznana dama herbu Ciołek?
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45621#0153
HELENA KOZAKIEWICZÓW A
KIM JEST NIEZNANA DAMA HERBU CIOŁEK?
W rachunkach dworu Zygmunta Starego występują
często pozycje wydatków z okazji ślubów dworek
królewskich. Dwór obdarowywał narzeczone cennymi
materiałami oraz poszukiwanymi i często sprowadza-
nymi z Włoch słodyczami. Szczególnie obfitował
w śluby rok 1525. Pod datą 17 maja tegoż roku
Boner zanotował wydatki na 20 łokci białego i 18 łokci
szarego adamaszku oraz 6 łokci przetykanego złotem
czarnego aksamitu, a pod datą 30 czerwca — na
cukry dla dworki Bony, Urszuli Maciejowskiej 1,
córki Bernarda h. Ciołek z Maciejowic w ówczesnym
powiecie radomskim, w tym czasie zajmującego
urząd sędziego ziemskiego sandomierskiego i referen-
darza koronnego, późniejszego kasztelana lubelskiego.
Rodzina Maciejowskich, nie należąca jeszcze do
wielmożów, już w tym czasie zaczęła sobie torować
drogę do dostojeństw i zaszczytów poprzez wierną
służbę królowi i koligacje małżeńskie2. Braćmi
Urszuli byli Samuel, Stanisław i Bernard. Samuel,
w r. 1525 skromny kanonik sandomierski, zrobił
szybko błyskotliwą karierę, która poprzez godności
sekretarza królewskiego i podkanclerzego koronnego
z jednej, a kanonika gnieźnieńskiego i krakowskiego
oraz biskupa chełmskiego z drugiej strony doprowa-
dziła go w r. 1545 do biskupstwa krakowskiego,
a w r. 1547 do kanclerstwa wielkiego koronnego.
Śmierć w r. 1550 przerwała tę bogatą karierę. Stani-
sław, dworzanin królewski, ochmistrz królowej Bar-
bary, zajmował po kolei różne kasztelanie; zmarł
w r. 1563 jako kasztelan sandomierski. Bernard był
kasztelanem lubelskim; zmarł w r. 1551.
Stryjem Urszuli był Kasper Maciejowski, rotmistrz
królewski, żonaty z Anną Leżeńską, córką Abrahama
Leźeńskiego h. Nałęcz, starosty inowłodzkiego i Anny
Szydłowieckiej, siostry kanclerza Krzysztofa. Celem
wzmocnienia więzów z wpływową rodziną kanclerza
postanowione zostało małżeństwo Urszuli Maciejow-
1 AGAD, Zbiory Popielów nr 458, Regestrum rationis Se-
verini Boner a die 16 decembris 1523 ad diem ultlmam octobris
1525, s. 129, pod datą 17.V.1525: Virgini Maczieowska pro nuptiis
adamasci albi ulnae 20 per 40 g ff 26 g 20; eidem adamasci gri-
sei veneti ulnae 18 per g 48 ff 28 g 24; eidem veluti nigri auro
intexti pro flmbriis ulnae 6 per ff 5 g 30; s. 131, pod datą
skiej z bratem żony jej stryja, Kaspra, Janem Leżeń-
skim. Ten właśnie ślub, wyżej już wspomniany, miał
miejsce w maju lub czerwcu r. 1525. 2000 florenów
posagu zabezpieczonych zostało przez ojca pana
młodego, Abrahama, na jego dobrach; a był on właś-
cicielem majętności Chełmo, Niedospielin i Kochanie
oraz części Głowaczowa.
Jak i gdzie układało się życie Jana i Urszuli
z Maciejowskich Leżeńskich śledzić można z osiąga-
nych przez niego godności. W r. 1529 po śmierci ojca
został starostą przedborskim (zrzekł się tego starostwa
na kilka lat przed śmiercią w r. 1569), w r. 1543 —
kasztelanem połanieckim, w r. 1548 — małogoskim
(tej kasztelanii zrzekł się w r. 1563). Z tego małżeń-
stwa było pięciu synów i trzy córki. Trzej synowie
poświęcili się karierom duchownym, ale zmarli młodo;
dwaj inni nie sięgali po zaszczyty i gospodarowali
na dziedzicznych majątkach. Z córek interesuje nas
tu najstarsza Anna, która w r. 1540 poślubiła Jakuba
Lasockiego h. Dołęga, kasztelana inowłodzkiego w r.
1545 i łęczyckiego w r. 1550, właściciela Brzezin.
Wśród miejscowości na szerokim obszarze środ-
kowej Polski, objętym życiem i działalnością wymie-
nionego kręgu skoligaconych ze sobą rodzin, znajdują
się więc i Brzeziny — miasto, w którego parafialnym
kościele pochowana została nieznana dama. Rodziny
te korzystały z usług osiadłych w Krakowie rzeź-
biarzy, zamawiając u nich nagrobki: świadczą o tym
zachowane pomniki nagrobne Szydłowieckich w Opa-
towie i Lasockich w Brzezinach. Jan Leżeński, mąż
Urszuli, pozostawał w kontaktach z warsztatem Jana
Michałowicza, z którego pochodzi jego nagrobek
w rodzinnym Chełmie. Nagrobek nieznanej damy jest
zaś pewnym dziełem tego rzeźbiarza z lat 60-tych
XVI w.
Powiązania wspomnianych faktów genealogicznych
i artystycznych skłoniły mnie do poszukiwania osoby
30.VI.1525: [Georgio Pernas] per confectionibus ad 4 scutellas
in nuptiis virginis Maczieyowska ff 6 g 1.
2 A. Boniecki, Herbarz polski, Warszawa: t. XIII, 1909
(Lasoccy), t. XIV, 1911 (Leżeńscy), t. XVI, 1913 (Maciejowscy).
Z tego wydawnictwa zaczerpnięte zostały wszystkie podane
dalej wiadomości dotyczące wspomnianych rodzin.
141
KIM JEST NIEZNANA DAMA HERBU CIOŁEK?
W rachunkach dworu Zygmunta Starego występują
często pozycje wydatków z okazji ślubów dworek
królewskich. Dwór obdarowywał narzeczone cennymi
materiałami oraz poszukiwanymi i często sprowadza-
nymi z Włoch słodyczami. Szczególnie obfitował
w śluby rok 1525. Pod datą 17 maja tegoż roku
Boner zanotował wydatki na 20 łokci białego i 18 łokci
szarego adamaszku oraz 6 łokci przetykanego złotem
czarnego aksamitu, a pod datą 30 czerwca — na
cukry dla dworki Bony, Urszuli Maciejowskiej 1,
córki Bernarda h. Ciołek z Maciejowic w ówczesnym
powiecie radomskim, w tym czasie zajmującego
urząd sędziego ziemskiego sandomierskiego i referen-
darza koronnego, późniejszego kasztelana lubelskiego.
Rodzina Maciejowskich, nie należąca jeszcze do
wielmożów, już w tym czasie zaczęła sobie torować
drogę do dostojeństw i zaszczytów poprzez wierną
służbę królowi i koligacje małżeńskie2. Braćmi
Urszuli byli Samuel, Stanisław i Bernard. Samuel,
w r. 1525 skromny kanonik sandomierski, zrobił
szybko błyskotliwą karierę, która poprzez godności
sekretarza królewskiego i podkanclerzego koronnego
z jednej, a kanonika gnieźnieńskiego i krakowskiego
oraz biskupa chełmskiego z drugiej strony doprowa-
dziła go w r. 1545 do biskupstwa krakowskiego,
a w r. 1547 do kanclerstwa wielkiego koronnego.
Śmierć w r. 1550 przerwała tę bogatą karierę. Stani-
sław, dworzanin królewski, ochmistrz królowej Bar-
bary, zajmował po kolei różne kasztelanie; zmarł
w r. 1563 jako kasztelan sandomierski. Bernard był
kasztelanem lubelskim; zmarł w r. 1551.
Stryjem Urszuli był Kasper Maciejowski, rotmistrz
królewski, żonaty z Anną Leżeńską, córką Abrahama
Leźeńskiego h. Nałęcz, starosty inowłodzkiego i Anny
Szydłowieckiej, siostry kanclerza Krzysztofa. Celem
wzmocnienia więzów z wpływową rodziną kanclerza
postanowione zostało małżeństwo Urszuli Maciejow-
1 AGAD, Zbiory Popielów nr 458, Regestrum rationis Se-
verini Boner a die 16 decembris 1523 ad diem ultlmam octobris
1525, s. 129, pod datą 17.V.1525: Virgini Maczieowska pro nuptiis
adamasci albi ulnae 20 per 40 g ff 26 g 20; eidem adamasci gri-
sei veneti ulnae 18 per g 48 ff 28 g 24; eidem veluti nigri auro
intexti pro flmbriis ulnae 6 per ff 5 g 30; s. 131, pod datą
skiej z bratem żony jej stryja, Kaspra, Janem Leżeń-
skim. Ten właśnie ślub, wyżej już wspomniany, miał
miejsce w maju lub czerwcu r. 1525. 2000 florenów
posagu zabezpieczonych zostało przez ojca pana
młodego, Abrahama, na jego dobrach; a był on właś-
cicielem majętności Chełmo, Niedospielin i Kochanie
oraz części Głowaczowa.
Jak i gdzie układało się życie Jana i Urszuli
z Maciejowskich Leżeńskich śledzić można z osiąga-
nych przez niego godności. W r. 1529 po śmierci ojca
został starostą przedborskim (zrzekł się tego starostwa
na kilka lat przed śmiercią w r. 1569), w r. 1543 —
kasztelanem połanieckim, w r. 1548 — małogoskim
(tej kasztelanii zrzekł się w r. 1563). Z tego małżeń-
stwa było pięciu synów i trzy córki. Trzej synowie
poświęcili się karierom duchownym, ale zmarli młodo;
dwaj inni nie sięgali po zaszczyty i gospodarowali
na dziedzicznych majątkach. Z córek interesuje nas
tu najstarsza Anna, która w r. 1540 poślubiła Jakuba
Lasockiego h. Dołęga, kasztelana inowłodzkiego w r.
1545 i łęczyckiego w r. 1550, właściciela Brzezin.
Wśród miejscowości na szerokim obszarze środ-
kowej Polski, objętym życiem i działalnością wymie-
nionego kręgu skoligaconych ze sobą rodzin, znajdują
się więc i Brzeziny — miasto, w którego parafialnym
kościele pochowana została nieznana dama. Rodziny
te korzystały z usług osiadłych w Krakowie rzeź-
biarzy, zamawiając u nich nagrobki: świadczą o tym
zachowane pomniki nagrobne Szydłowieckich w Opa-
towie i Lasockich w Brzezinach. Jan Leżeński, mąż
Urszuli, pozostawał w kontaktach z warsztatem Jana
Michałowicza, z którego pochodzi jego nagrobek
w rodzinnym Chełmie. Nagrobek nieznanej damy jest
zaś pewnym dziełem tego rzeźbiarza z lat 60-tych
XVI w.
Powiązania wspomnianych faktów genealogicznych
i artystycznych skłoniły mnie do poszukiwania osoby
30.VI.1525: [Georgio Pernas] per confectionibus ad 4 scutellas
in nuptiis virginis Maczieyowska ff 6 g 1.
2 A. Boniecki, Herbarz polski, Warszawa: t. XIII, 1909
(Lasoccy), t. XIV, 1911 (Leżeńscy), t. XVI, 1913 (Maciejowscy).
Z tego wydawnictwa zaczerpnięte zostały wszystkie podane
dalej wiadomości dotyczące wspomnianych rodzin.
141