DOI issue:
Heft 2
DOI article:Rozprawy
DOI article:Bieniewska-Lenard, Barbara: Problematyka badań gotyckiej architektury sakralnej Mazowsza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45621#0131
BARBARA BIENIEWSKA-LENARD
PROBLEMATYKA BADAŃ GOTYCKIEJ ARCHITEKTURY SAKRALNEJ MAZOWSZA
Gotycka architektura sakralna Mazowsza zwraca
uwagę badaczy-historyków już w XIX w., w począt-
kach budzenia się zainteresowania „zabytkami sta-
rożytności” w Polsce. Sprawiają to nie tyle walory
plastyczne tej architektury, oceniane raczej skrom-
nie, ile odzwierciadlająca się w niej złożoność ukła-
du stosunków i przemian społeczno-politycznych
Mazowsza, interesującego badaczy z uwagi na swą
specyficzną pozycję w dziejach Polski. W opraco-
waniach ich1 dużo materiałów cennych dla historii
obiektów, lecz skąpo ilustrujących pierwotne for-
my architektoniczne. Osobną pozycję zajmuje tu
Stronczyński2, którego działalność inwentaryzator-
ska na terenie Królestwa Polskiego w połowie
XIX w. pozostawiła nam rzetelny i bogaty mate-
riał ilustracyjny i opisowy, czasami będący już dziś
jedynym dokumentem ikonograficznym nieistnieją-
cego obiektu.
Wiek XIX przynosi także obfity materiał wspo-
minkarski i ikonograficzny rozsiany po licznych cza-
sopismach lokalnych oraz wydawnictwach typu en-
cyklopedycznego, ważny o tyle o ile dostarcza da-
nych o tak licznych w tym okresie przebudowach,
zacierających często dość znacznie pierwotny wy-
gląd kościołów. Na uwagę zasługuje działalność Jana
• Badania prowadzone są pod kierunkiem prof. dr M. Wa-
lickiego w ramach Zakładu Historii Architektury Średnio-
wiecznej UW. Wstępna ich faza upoważniała autorkę do
przedstawienia na Sesji jedynie ogólnej problematyki zwią-
zanej z badaniami tej grupy obiektów oraz do przykładowego
omówienia metod.
1 Głównie W. H. Gawareckiego, także F. M. S o-
bieszcza ń’s kiego oraz rękopiśmienne M. S zczepan-
kowskiego, P. Wierzbickiego i innych. Omówie-
nie i ocenę ich opracowań przeprowadził Jerzy C h y c z e w-
s k i w pracy pt. Kolegiata Pułtuska na tle kościelnego bu-
downictwa mazowieckiego XV i XVI wieku, Warszawa 1936.
2 K. Stronczyński, Opisy Zabytków Starożytności,
Rkps, Bibl. UW.
3 j. H i.n z, Szkice architektoniczne, Warszawa 1887.
4 M. Sokołowski, G. Worobjew, J. Zubrzyc-
Hinza, autora i wydawcy Szkiców architektonicz-
nych.3
Badania w zakresie ściślej pojętej historii sztuki
i architektury gotyckiej Mazowsza spotykamy do-
piero na przełomie XIX i XX w. ze strony takich
przede wszystkim badaczy jak Sokołowski, Woro-
bjew, Szyszko-Bohusz4. Jakkolwiek często bardzo
cenne, sygnalizujące problemy, są to jednak tylko
przyczynki pozostające na marginesie ich głównych
zainteresowań i badań nad historią sztuki polskiej.
Próby ustawienia tego zagadnienia spotykamy rów-
nież w opracowaniach ogólnych, tak XIX- jak
i XX-wiecznych5, lecz nie są to wyniki systema-
tycznych badań nad tematem, a jedynie próby syn-
tezy podejmowane na podstawie ogólnej znajomo-
ści zagadnienia sztuki gotyckiej w Polsce.
Pierwszym, który podjął systematyczne prace nad
całością zagadnień sakralnej architektury gotyckiej
Mazowsza, był w XX-leciu międzywojennym Jerzy
Chyczewski. Zniszczenie w okresie wojny rękopi-
sów przygotowanych do druku i wszystkich zebra-
nych materiałów nie pozwala na dokonanie właści-
wej oceny jego dorobku w tym zakresie; opubliko-
wane artykuły, a przede wszystkim praca o kole-
giacie pułtuskiej świadczą jednak o prawidłowo-
k i, Kościoły i cmentarze warowne w Polsce, „Spr. Kom.
Hist. Sztuki”, t. IX, 1915; A. Szyszk o-B o h u s z, Kościo-
ły gotyckie na Mazowszu, „Spr. Kom. Hist. Sztuki”, t. XIII,
1912, i inne prace.
s Np. F. M. Sobieszczański, Wiadomości histo-
ryczne o sztukach pięknych..., Warszawa 1849; J. Zubrzyc-
k i, Styl nadwiślański jako odcień sztuki średniowiecznej
w Polsce, Kraków 1910; S. Tomkowie z, Style w archi-
tekturze kościelnej, Kraków 1923 ; M. Walicki, Średnio-
wieczna architektura w Polsce, „Wiedza o Polsce”, t. 4/II,
Warszawa b.d.; także częściowo: G. Dehio, Die kirchliche
Baukunst des Abendlandes, t. II, Stuttgart 1901, s. 371, tenże,
Geschichte der deutschen Kunst, Berlin-Leipzig 1927, t. II,
s. 65 oraz D. F r e y, Deutsche mitteralterliche Kunst in
Masovien, „Zeitschrift des deutschen Vereins für Kunst-
wissenschaft”, t. VII, s. 27—38, Berlin 1940.
119
PROBLEMATYKA BADAŃ GOTYCKIEJ ARCHITEKTURY SAKRALNEJ MAZOWSZA
Gotycka architektura sakralna Mazowsza zwraca
uwagę badaczy-historyków już w XIX w., w począt-
kach budzenia się zainteresowania „zabytkami sta-
rożytności” w Polsce. Sprawiają to nie tyle walory
plastyczne tej architektury, oceniane raczej skrom-
nie, ile odzwierciadlająca się w niej złożoność ukła-
du stosunków i przemian społeczno-politycznych
Mazowsza, interesującego badaczy z uwagi na swą
specyficzną pozycję w dziejach Polski. W opraco-
waniach ich1 dużo materiałów cennych dla historii
obiektów, lecz skąpo ilustrujących pierwotne for-
my architektoniczne. Osobną pozycję zajmuje tu
Stronczyński2, którego działalność inwentaryzator-
ska na terenie Królestwa Polskiego w połowie
XIX w. pozostawiła nam rzetelny i bogaty mate-
riał ilustracyjny i opisowy, czasami będący już dziś
jedynym dokumentem ikonograficznym nieistnieją-
cego obiektu.
Wiek XIX przynosi także obfity materiał wspo-
minkarski i ikonograficzny rozsiany po licznych cza-
sopismach lokalnych oraz wydawnictwach typu en-
cyklopedycznego, ważny o tyle o ile dostarcza da-
nych o tak licznych w tym okresie przebudowach,
zacierających często dość znacznie pierwotny wy-
gląd kościołów. Na uwagę zasługuje działalność Jana
• Badania prowadzone są pod kierunkiem prof. dr M. Wa-
lickiego w ramach Zakładu Historii Architektury Średnio-
wiecznej UW. Wstępna ich faza upoważniała autorkę do
przedstawienia na Sesji jedynie ogólnej problematyki zwią-
zanej z badaniami tej grupy obiektów oraz do przykładowego
omówienia metod.
1 Głównie W. H. Gawareckiego, także F. M. S o-
bieszcza ń’s kiego oraz rękopiśmienne M. S zczepan-
kowskiego, P. Wierzbickiego i innych. Omówie-
nie i ocenę ich opracowań przeprowadził Jerzy C h y c z e w-
s k i w pracy pt. Kolegiata Pułtuska na tle kościelnego bu-
downictwa mazowieckiego XV i XVI wieku, Warszawa 1936.
2 K. Stronczyński, Opisy Zabytków Starożytności,
Rkps, Bibl. UW.
3 j. H i.n z, Szkice architektoniczne, Warszawa 1887.
4 M. Sokołowski, G. Worobjew, J. Zubrzyc-
Hinza, autora i wydawcy Szkiców architektonicz-
nych.3
Badania w zakresie ściślej pojętej historii sztuki
i architektury gotyckiej Mazowsza spotykamy do-
piero na przełomie XIX i XX w. ze strony takich
przede wszystkim badaczy jak Sokołowski, Woro-
bjew, Szyszko-Bohusz4. Jakkolwiek często bardzo
cenne, sygnalizujące problemy, są to jednak tylko
przyczynki pozostające na marginesie ich głównych
zainteresowań i badań nad historią sztuki polskiej.
Próby ustawienia tego zagadnienia spotykamy rów-
nież w opracowaniach ogólnych, tak XIX- jak
i XX-wiecznych5, lecz nie są to wyniki systema-
tycznych badań nad tematem, a jedynie próby syn-
tezy podejmowane na podstawie ogólnej znajomo-
ści zagadnienia sztuki gotyckiej w Polsce.
Pierwszym, który podjął systematyczne prace nad
całością zagadnień sakralnej architektury gotyckiej
Mazowsza, był w XX-leciu międzywojennym Jerzy
Chyczewski. Zniszczenie w okresie wojny rękopi-
sów przygotowanych do druku i wszystkich zebra-
nych materiałów nie pozwala na dokonanie właści-
wej oceny jego dorobku w tym zakresie; opubliko-
wane artykuły, a przede wszystkim praca o kole-
giacie pułtuskiej świadczą jednak o prawidłowo-
k i, Kościoły i cmentarze warowne w Polsce, „Spr. Kom.
Hist. Sztuki”, t. IX, 1915; A. Szyszk o-B o h u s z, Kościo-
ły gotyckie na Mazowszu, „Spr. Kom. Hist. Sztuki”, t. XIII,
1912, i inne prace.
s Np. F. M. Sobieszczański, Wiadomości histo-
ryczne o sztukach pięknych..., Warszawa 1849; J. Zubrzyc-
k i, Styl nadwiślański jako odcień sztuki średniowiecznej
w Polsce, Kraków 1910; S. Tomkowie z, Style w archi-
tekturze kościelnej, Kraków 1923 ; M. Walicki, Średnio-
wieczna architektura w Polsce, „Wiedza o Polsce”, t. 4/II,
Warszawa b.d.; także częściowo: G. Dehio, Die kirchliche
Baukunst des Abendlandes, t. II, Stuttgart 1901, s. 371, tenże,
Geschichte der deutschen Kunst, Berlin-Leipzig 1927, t. II,
s. 65 oraz D. F r e y, Deutsche mitteralterliche Kunst in
Masovien, „Zeitschrift des deutschen Vereins für Kunst-
wissenschaft”, t. VII, s. 27—38, Berlin 1940.
119