Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (25.1963)

JADWIGA TEODOROWICZ-CZEREPIŃSKA

DOMNIEMANE BUDOWLE TYLMANA Z GAMEREN W RZEMIENIU I PRZECŁAWIU

W Archiwum planów Tylmana z Gameren Mako-
wiecki 1 wymienia sygnowane rysunki szeregu bu-
dowli położonych dawniej w woj. ruskim, obecnie
na rzeszowszczyźnie. Są to m.in. 2 rysunki pałacu
w Rzemieniu i 7 rysunków i szkiców pałacu Rejów
w Przecławiu. W oparciu o sygnowanie rysunków,
a w braku monograficznych opracowań obiekty te
zaliczane były do istniejących, przebudowanych dzieł
Tylmana, względnie umieszczane wśród jego prac nie-
datowanych, bez sprecyzowania stopnia ich realizacji.
Błędność tego stanowiska wykazały studia mono-
graficzne sporządzone w ostatnich latach na zlecenie
Woj. Konserwatora Zabytków w Rzeszowie 2. W trak-
cie badań rysunki Tylmana okazały się projektami
niezrealizowanymi. Ponieważ chodzi tu o oeuvre czo-
łowego architekta doby baroku w Polsce, podajemy
w skrócie wyniki opracowań wymienionych budowli,
które — abstrahując nawet od domniemanego autor-
stwa Tylmana — posiadają interesujące i cenne wa-
lory zabytkowe.
RZEMIEŃ
(pow. Mielec)
W Rzemieniu istnieją wieża mieszkalno-obronna
i niezabytkowy pałacyk, który w związku z określe-
niem Makowieckiego — „2 rysunki pałacu w Rze-

mieniu” 3 Stanisław Łoza, a za nim Kazimiera Kutrze-
bianka oraz M. Maciąga przypisują Tylmanowi, pod-
czas gdy Stefan Kozakiewicz oględnie podaje jedynie
iż „plany wykazują związek... [m.in.] z Rzemieniem”,
Zbigniew Hornung zaś — że dla możnej rodziny Lu-
bomirskich Tylman „projektował także pałace w Rze-
mieniu i Łące” 4.
Rysunki spłonęły wraz z częścią archiwum w 1944 r.
nie możemy więc obecnie przesądzić, czy był to istot-
nie projekt nowego, niezrealizowanego pałacu w Rze-
mieniu, czy też projekt przebudowy wieży, względnie
tylko szkic jej ówczesnego stanu, sygnowany przez
Tylmana, jak i projekt sąsiedniego Przecławia palazzo.
W każdym razie wieża ani pałacyk nie wykazują
żadnych realizacji planów tylmanowskich.
Pierwszy bezsporny przekaz archiwalny o istnieniu
castrum Rzemyen pochodzi z 1508 r.5. Wzmianka znaj-
duje się w akcie podziału dóbr między Stanisława,
Jana i Spytka Tarnowskich — stan majętności od-
nieść więc należy do 2.połowy XV w. to jest za życia
ich ojca Jana Tarnowskiego woj. krakowskiego (zm.
w 1507 r.). Na tej podstawie datujemy wieżę na 2. po-
łowę XV w., istnieją jednak przesłanki przemawiające
za możliwością przesunięcia tego datowania na lata
wcześniejsze. Tarnowscy, od 2.połowy XIV w. właści-
ciele Rzemienia przez cały w. XV pisali się „panami
na Rzemieniu”, jakkolwiek do ok. połowy XVI w.
nie było tu wsi. Jeszcze w „Księdze Poborów” z 1536 r.

1 T. Makowiecki, Archiwum planów Tylmana z Ga-
meren, Warszawa 1938.
2 J. Teodorowie z-C zerepińska. Zespól zabytko-
wy w Rzemieniu, pow. Mielec, 1959 i ta sama, Dwór rene-
sansowy i park w Przecławiu, pow. Mielec, 1960 — maszy-
nopisy w WUKZ w Rzeszowie.
3 Makowiecki, jw., s. 24.
4 S. Łoza, Architekci i budowniczowie w Polsce, War-
szawa 1954, s. 393; K. Kutrzebianka, Katalog Zabyt-
ków Sztuki w Polsce, Powiat Mielec, maszynopis 1956, IS
PAN, nr 132; M. Maciąga, Pałac w Rzemieniu dziełem
Tylmana z Gameren [w:J „Jednodniówka Komitetu Obchodu

500-lecia Mielca”, Mielec 1957, s. 24—26; S. Kozakiewicz
[w:] Polski Słownik Biograficzny, t. VII, Kraków 1948, s.
262; Z. Hornung [wi]Historia Sztuki Polskiej, t. II, Kra-
ków 1962, s. 283.
5 AGAD, Metryka Koronna, księga nr 23, s. 219—220.
„Feria IV prox. post festum St. Valentini A.D.M.DVIII. Di-
visio omnium et singulorum bonorum patemorum et ma-
ternorum Inter gen. Stanislai Joannis et Spithconis de Tar-
nów germanorum [...] post mortem Joannis palatini Crac.
patris ad se devolutorum tali modo quod Stanislaus senior
accepit castrum Rzemyen et oppidum Zochovo [...]”.

253