Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (25.1963)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

na z grupy Ukrzyżowania kościo-
ła św. Mikołaja w Gdańsku z lat
ok. 1520 oraz podobny zespół po-

wstały w latach 1520—1525 w ko-
ściele NMP w Słupsku. Wpływ for-
my rzeźbiarskiej mistrza Pawła

prześledzić można również na przy-
kładach wielu rzeźb ołtarzowych
z terenu Pomorza Gdańskiego.

Z problemem sklepień kryszta-
łowych spotykamy się w literatu-
rze tylko na marginesie prac Cla-
sena, Menela, Birnbauma, Libala
i innych. Autorzy powyżsi podają
przykłady występowania sklepień
kryształowych, wywodząc ich po-
chodzenie od pierwszego znanego
przykładu: sklepień Arnolda z
Westfalii na zamku Albrechtsburg
w Miśni z lat 1471—1485 (Clasen,
Menel), lub uważając je za wytwór
czysto czeski (Libal).
Szczegółową pracę, wnikającą
także w zagadnienia techniczne,,
podjęli aktualnie architekci z Pra-
gi: Milada i Oldrich Radowie (O.
Rada, Pozdnë goticky dûm v Jâ-
chymovë, Zprâvy Pamâtkové Pé-
ëe, 1—2, 1958; M. Radovâ-Stikovâ,
Sklipkovâ kleriba, Uimèni 3, 1958;
M. a O. Radovi, Sklvpkovâ klenba
a prostcir, Umèni 5, 1960).
„Sklepienie krzyształowe” uwa-
ża się powszechnie za jedną z kon-
strukcji przekryć późnogotyckich,
gdy tymczasem pojęcie to określa
tylko technikę murarską wysklep-
ki, stosowaną zarówno w sklepie-
niu krzyżowym (gwiaździstym), ko-
lebkowym, jak i żaglastym, nie
wpływając na ich zasadę konstruk-
cyjną. Powyższe stwierdzenie po-
zwala :
— rozpatrywać sklepienia kryszta-
łowe w kategorii późnogotyc-
kiej dekoracji (jako jeden z
przykładów tzw. stylu łamane-
go),
— oddzielić zagadnienia konstruk-
cyjne od techniki murarskiej
(wykonawstwa i specyfiki ma-
teriału budowlanego),
— powiązać rysunek drutów skle-
piennych z lokalną tradycją u-
kładu żeber w sklepieniach
gwiaździstych i sieciowych.

MARIA BRYKOWSKA
SKLEPIENIA KRYSZTAŁOWE
Sklepienia kryształowe stosowa-
ne były w końcu wieku XV i w
1 poi. wieku XVI na trzech le-
rytoriach: w Saksonii, Czechach i
pn.-wsch. Europie, w obrębie któ-
rych różniły się między sobą kon-
strukcją, rysunkiem drutów, ma-
teriałem, a nawet techniką wy-
sklepki. Przypuszczać można, że
sam pomysł wysklepki, zaczerpnię-
ty został przez budowniczych czes-
kich i gdańskich z terenu Sakso-
nii.
1. Granice czasowe. Saksonia:
1471—1522; Czechy: 1491—1559;
Pn.-wsch. Europa: 1500—1557;
2. Występowanie Saksonia:
w większości przykładów w nie-
wielkich, pojedynczych wnętrzach;
w kaplicach (Frauenheim, Gnand-
stein, Lauenstein, Sachsenburg —
autor Hans Reynhart, Stolpen,
Strehla), w sieniach zamkowych
(Trebsen, Wurzen), w zespołach
miejskich — w ratuszach i kamie-
nicach (Meissen, Plauen, Annaberg),
sporadycznie w budowlach sakral-
nych (np. w Brandenburgu, chór
w Taubenheim). Czechy: naj-
wcześniej w budowlach Francisz-
kanów Obserwantów (kościół i
klasztor Bechynë, kapitularz —
Kadań (później w miejskich koś-
ciołach halowych: Sobèslav, Nezâ-
myslice, Blatnâ, Bëlëice) i w ze-
społach miejskich (Chomutov, Ces-
kÿ Krumlov, Znajmo, Jindfichûv
Hradec, Slavonice). Pn.-wsch.
Europa: pierwsze zastosowanie
w kościołach miejskich Gdańska
(NMP — autor Henryk Hetzel, ś.
Katarzyny, śś. Piotra i Pawła), i
na ich wzór przesklępienie kościo-
łów: w Malborku (Mistrz Matz),
Pelplinie (Antoni Schultes), Morą-
gu (Mistrz Matz), Kętrzynie (Mistrz
Matz), Barczewie, Pollesku, Łom-
ży, Olsztynie, Królewcu, Wilnie i

in. W budowlach klasztornych
(franciszkanów w Gdańsku, ber-
nardynów w Wilnie i Warszawie)
i świeckich (mieszkanie rządców
kapituły w Olsztynie), nie często
stosowane.
3. Konstrukcja, materiał, forma.
Saksonia: konstrukcja sklepień
krzyżowa i krzyżowo-żebrowa; rza-
dziej stosowana kolebka z luneta-
mi. Rysunek drutów gwiaździsty
lub sieciowy. Wysklępka o formie
ostrosłupa czworokątnego, kamien-
na, w jednym przykładzie (Meis-
sen) z żebrami. Czechy: przewa-
ża konstrukcja kolebkowa z lune-
tami (brak podziału na przęsła);
rysunek drutów oparty na zasa-
dzie czteroramiennej gwiazdy i łącz-
ników, lub jednorodnej sieci. Cza-
sami rysunek gwiazdy bywa wzbo-
gacony liniami kolistymi i opusz-
czonymi zwornikami. Wysklępka
(kamienna lub ceglana) o formie
ostrosłupa czworokątnego. P n.-
wsch. Europa: dominuje kon-
strukcja sklepień żaglasta (kopu-
lasta), z zachowaniem arkad mię-
dzynawowych i podziału na przę-
sła. Rysunek drutów oparty na za-
sadzie ośmioramiennej gwiazdy
(drut jarzmowy i przewodni). Wy-
sklepka (ceglana) o formie ostro-
słupa trójkątnego.
4. Stosunek do przestrzeni. Sak-
sonia: poza wyjątkowym przykła-
dem miśnieńskim, sklepienie krysz-
tałowe stosowane jest jako deko-
racyjne, światłocieniowe przekrycie
(nie organizuje przestrzeni). Cze-
chy: sklepienie kryształowe stano-
wi dopełnienie przestrzennych ko-
ściołów halowych. W innych przy-
kładach stanowi jedynie dekora-
cyjny element wnętrza. Pn.-wsch.
Europa: sklepienie kryształowe
jest nierozerwalnie związane z
przestrzennymi, jasnymi i smukły-
mi wnętrzami kościołów halowych.