Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (25.1963)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

ówczesnej sztuki. To czego dotych-
czas nie dokonał mecenat książęcy
czy biskupi sprawiła rola miast
zachodniopomorskich. Nie mniej
nastąpić to mogło dopiero wówczas',
gdy proces politycznej, a w pierw-
szym rzędzie społeczno-gospodar-
czej i etnicznej konsolidacji tych
miast został zakończony, które to
zjawisko najnowsze badania histo-
ryczne przesuwają na wiek XV.
Tym m. in. tłumaczyć należy fakt
tak powolnego narastania samo-
dzielności miejscowych środowisk
twórczych. Występowanie jednak
prac rzeźbiarskich u schyłku sztu-
ki gotyckiej jest na Pomorzu Za-
chodnim na tyle masowe i po-
wszechne, że pozwala wyłonić kil-
ka konkretnie zlokalizowanych grup
warsztatowych.
*
Z przełomu XV/XVI w. pocho-
dzą liczne tryptyki i grupy pasyjne
związane z twórczością Mistrza Pa-
sji Chociwelskiej, rozmieszczone w
Kołobrzegu oraz bliskiej jego oko-
licy i dalej na południe na tere-
nach dawnej Nowej Marchii (po-
wiaty: stargardzki, drawski, chosz-
czeński, pyrzycki).
W pierwszej ćwierci XVI w. po-
wstaje monumentalna Grupa U-
krzyżowania dla kościoła NMP w
Słupsku, łączona przez niektórych
badaczy z warsztatem Mistrza Pa-
wła w Gdańsku. Ręką tego samego
artysty, którego komunikat niniej-
szy określa mianem Mistrza Pa-
sji Słupskiej stworzona została tak-
że ciekawa ikonograficznie płasko-
rzeźba ze Strzelina w pow. słup-
skim, z wyobrażeniem Rodziny
NMP, dwie pięknie zakomponowa-
ne grupy Pietà oraz szereg innych
prac, których pierwotne przezna-
czenie związane było z ziemią słup-
ską.

Dla środowiska kołobrzeskiego
1. ćw. XVI w. najistotniejszym
obiektem jest ufundowany w 1523 r.
przez rodzinę Schlieffenów bogato
rzeźbiony figuralnie i ornamental-
nie świecznik dla tamtejszej kole-
giaty. Do .tej samej grupy warsz-
tatowej dzieł należały m. in. tryp-
tyk ze Stawna w pow. Nowogardz-
kim oraz bursztynowa figurka Ma-
donny ze skarbca katedry kamień-
skiej, ofiarowana tam w 1518 roku
przez kupca wolińskiego Mikołaja
Rothera (obydwa dzieła zaginione).
Z kołobrzeskim środowiskiem
artystycznym, a częściowo także i
słupskim, wiąże się w tym czasie
bardziej prymitywna grupa warsz-
tatowa zabytków, dla której cha-
rakterystycznymi obiektami są zdo-
biące do 1945 r. filary kolegiaty ko-
łobrzeskiej dębowe figury Ojców
Kościoła oraz rzeźby pochodzące z
poliptyku kościoła NMP w Kosza-
linie.
Nieco odmienny lecz także lu-
dowy nurt twórczości rzeźbiarskiej
reprezentuje ponadto szereg prac
z powiatów północnych jak np.
tryptyk z Kłodowa k/Gryfic lub
drugi z Parsowa w pow. kamień-
skim.
Odrębną grupę warsztatową two-
rzą z kolei dzieła 1. poi. XVI w.
związane z krucyfiksem ,na belce
tęczowej i ołtarzem głównym ka-
tedry w Kamieniu. Poza pracami
w samej katedrze należą do nich
również zachowane fragmentarycz-
nie lub znane z przekazów foto-
graficznych figury pasyjne, wystę-
pujące w powiecie sławieńskim
(Stare Sławno, Darłowo, Rusino-
wo).
Tryptyk z kościoła św. Piotra
i Pawła w Szczecinie (obecnie za-
giniony) z trzema figurami w czę-
ści centralnej i czterema płasko-
rzeźbami w skrzydłach bocznych,
najpełniej charakteryzuje późno-

goitycką twórczość Szczecina. Późne
dzieła warsztatowe tej grupy za-
bytków wyznaczają zarazem drogę
rozwojową prowadzącą ku epita-
fium Bogusława X oraz ku pra-
com rzeźbiarskim z Podlesia no-
wogardzkiego (pierwotnie przezna-
czonych dla szczecińskiej rezyden-
cji Barnima XI w budynku pokar-
tuzkirn), których cechy stylowe
wkraczają już w epokę renesansu,
a czas powstania bliski jest poło-
wie XVI w.
*
Przytoczone powyżej warsztato-
we grupy zabytków nie wyczerpują
całokształtu późnogotyckiej twór-
czości rzeźbiarskiej Pomorza Za-
chodniego, sygnalizują natomiast
jedynie złożony charakter szeregu
czynników natury ogólnej i ogrom
zagadnień, które oczekują jeszcze
szczegółowego rozpracowania.
Ziemie północne Pomorza Za-
chodniego (kamieńskie, kołobrze-
skie, koszalińskie, słupskie, sławień-
skie) ze zrozumiałych zresztą wzglę-
dów wykazują powiązania ze sztu-
ką miast Basenu Bałtyckiego (Lu-
beka, Strzałów, Gdańsk). Podkre-
ślić przy tym należy, że cechy sty-
lowe przytoczonych grup bywają
sobie nieraz bardzo bliskie, szcze-
gólnie gdy mowa o rzeźbach koło-
brzeskich i słupskich. Stąd wyty-
czenie między nimi granic i zali-
czenie obiektów do poszczególnych
zespołów bywa trudne, a nawet
względne. W środowisku szczeciń-
skim w silniejszym stopniu niż na
północy czytelne są wpływy sztuki
górno-saskiej. Wspólnym mianow-
nikiem jednak oraz źródłem form
i tendencji ogólnych twórczości
późnogotyckiej Pomorza Zachodnie-
go jest przenikająca, pośrednią zre-
sztą drogą, sztuka południowonie-
miecka i niderlandzka.

ANDRZEJ KŁOCZOWSKI

OŁTARZ Z KOŚCIOŁA NMP W GDAŃSKU ZWANY JEROZOLIMSKIM

Ołtarz Jerozolimski jest trypty-
kiem z predellą, wykonanym tem-
perą na deskach, o dwustronnie
malowanych skrzydłach. Stał on w
kaplicy o tej samej nazwie gdań-
skiego kościoła NMP od końca
XV wieku, obecnie jest zabez-
pieczony w Muzeum Narodowym
w Warszawie.

Na prawym skrzydle ołtarza
otwartego widzimy: Rzeź Niewi-
niątek, Cud Zboża, Pogoń Heroda,
Ucieczkę do Egiptu. Na obrazie
środkowym dwunastoletni Chrystus
uczy w świątyni, dalej następuje
rozmowa z Samarytanką (w tle
chrzest w Jordanie oraz uczniowie
niosący wieczerzę, którą spożywają

z Mistrzem), oraz kuszenie Chry-
stusa przez szatana. Na prawym
skrzydle wymalowano Wjazd do
Jerozolimy, a w tle Wypędzenie
kupców ze Świątyni. Ołtarz zamk-
nięty przedstawia sceny Męki Chry-
stusa, kolejno: Ostatnią Wieczerzę,
Chrystusa w Ogrójcu, Pojmanie,
Przed najwyższym kapłanem, Bi-

240