DOI Heft:
Heft 4
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Przała, Jan: Czy Paritius rzeczywiście nieznany?
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45621#0289
JAN PRZAŁA
CZY PARITIUS RZECZYWIŚCIE NIEZNANY?*
W „Biuletynie Historii Sztuki” XXIV, 1962 nr 3/4,
s. 410—416 Adam Więcek zamieścił artykuł pt.
„Ezechiel Paritius — nadworny malarz Piastów Ślą-
skich”. Z pracy tej dowiadujemy się m.in., że Paritius
zyskał u współczesnych opinię zdolnego i wziętego
malarza i że uprawiał malarstwo portretowe, alego-
ryczne i religijne, ale podjęcie próby scharakteryzo-
wania i oceny jego twórczości jest obecnie niemożli-
we, gdyż nie znamy jego oryginalnych dzieł, podobnie
jak nie wiadomo nic o losach jedynego wzmiankowa-
nego w literaturze portretu artysty, wykonanego w
r. 1658 w miedziorycie przez Jana Baptystę Paravici-
niego.
Niektóre dane dotyczące biografii Paritiusa należy
uzupełnić względnie sprostować. Więcek powołuje się
na historię bractwa kurkowego w Brzegu *, gdzie wy-
mieniony jest Partitius jako król kurkowy w r. 1664.
Wydaje się jednak, że autor niezbyt sumiennie przej-
rzał cytowane przez siebie źródło; jest tu bowiem
wzmianka (s. 3 i przyp. 3) w obriazkpwej kronice
bractwa kurkowego, darowanej w r. 1566 księciu Je-
rzemu II2, w której (według tej wzmianki) umiesz-
czano wizerunek każdorazowego króla kurkowego od
r. 1623 do 1810, a więc winien tam być także Ezechiel
Paritius. Więcek, pominąwszy wspomnianą wzmiankę,
z której pośrednio można było uzyskać informację
o istnieniu portretu artysty, nie przejrzał kroniki, za-
wierającej rzeczywiście podobiznę interesującego nas
malarza. Co więcej kronika ta, zawierająca około 150
miniatur3, wykonanych przez wielu malarzy, a za-
pewne także przez amatorów malarstwa, posiada rów-
nież wyobrażenia królów kurkowych pędzla Ezechiela
Paritiusa.
Zacznijmy od pierwszej z wymienionych minia-
tur — 15 z kolei w kronice. Jest ona wykonana gwa-
• Dziękuję uprzejmie mgr Ignacemu Płazakowi za
przejrzenie niniejszego artykułu przed oddaniem do druku
i wniesienie kilku cennych dla mnie uwag.
1 W. H„ Geschichte der Schuetzengilde zu Brieg, Brieg
1845, s. 34.
2 Księga oprawna w skórę z wytłoczonym na okładce
(obok herbów) napisem: Sehuczenbuch. Dem Durchlauchten:
Hochgebornen : Fuersten: Und: Herren: Hem: Georgen:
szem na papierze (wym. 29,5 X 20 cm). Przedstawia
w prawym profilu jeźdźca na koniu stojącym dęba,
odzianego w strój zbliżony do kontusza. Na głowie
czapka (kołpak) z opuszką futrzaną i dwoma długimi
piórami. Jeździec trzyma w prawej ręce oszczep,
a przez ramię przewieszony ma sajdak z lukiem i tar-
czę; zza lewego ramienia wystaje pęk strzał. Dołem
schematycznie zaznaczona partia krajobrazu. Tło
neutralne, niezamalowane. Z lewej strony u góry
napis inkaustem: „A:1664 den 4 Juinij, ward Schuetzen
Koenig herr Ezechiel Partitius fuerstl. Briege Hoff
Maller” (il. 4). A więc mamy do czynienia z portretem
Paritiusa, który, jak już powiedziano, zdobył na za-
wodach strzeleckich w r. 1664 tytuł króla kurkowego.
Czy jest to autoportret malarza? Zagadnienie to roz-
ważymy w dalszej części artykułu.
Bezspornie pewnym dziełem Paritiusa jest alego-
ryczna miniatura, przedstawiająca króla kurkowego
z r. 1665 — szewca — Jakuba Heringa (il. 1). Minia-
tura ta, wypełniająca prawie całą kartę kroniki (wym.
29,5 X 20 cm), wykonana podobnie jak poprzednia
gwaszem na papierze, przedstawia stojącego en face
mężczyznę, w dużym rozkroku, iz rozłożonymi rękami,
trzymającego w prawej ręce miecz, w lewej tarczę,
jakby atakującego w nieco teatralnej pozie. U stóp
widoczne atrybuty wojny, a za nimi, na drugim pla-
nie — duży kosz. Rycerz odziany jest w rodzaj kafta-
na z niebieskim fartuszkiem i białą tarczą na piersi.
Z lewej strony — fantazyjnie drapowany czerwony
płaszcz. Na głowie stalowy hełm, ozdobiony bogatym,
wielobarwnym pióropuszem. Twarz pełna o szeroko
rozwartych oczach, patrzących uważnie w lewo. Ręce
i nogi wojownika o silnie rozbudowanej muskulaturze.
Skala kolorystyczna omawianej miniatury jest stosun-
kowo uboga, utrzymana w ciepłej, brązowo-brunatnej
Herczogen: In: Schlesien: Czur: Ligniez: Und: Brick: Etc.:
Ist: Dieses: Buch: Czu: Sonderlicher : Verehrung: Erczeug-
net: Weil: Jhre: F: G: Auff: Pfingsten: Des: 65 Jars: Dem:
Vogel: Redlich: Algeschoss: Und: Schuczenkonik: Ist: Wor-
den: Ist Geczeuget: Im: Jar: 1566.
a Najwcześniejsza miniatura pochodzi z r. 1623, następ-
na z r. 1627, pozostałe z lat 1652—1811.
265
CZY PARITIUS RZECZYWIŚCIE NIEZNANY?*
W „Biuletynie Historii Sztuki” XXIV, 1962 nr 3/4,
s. 410—416 Adam Więcek zamieścił artykuł pt.
„Ezechiel Paritius — nadworny malarz Piastów Ślą-
skich”. Z pracy tej dowiadujemy się m.in., że Paritius
zyskał u współczesnych opinię zdolnego i wziętego
malarza i że uprawiał malarstwo portretowe, alego-
ryczne i religijne, ale podjęcie próby scharakteryzo-
wania i oceny jego twórczości jest obecnie niemożli-
we, gdyż nie znamy jego oryginalnych dzieł, podobnie
jak nie wiadomo nic o losach jedynego wzmiankowa-
nego w literaturze portretu artysty, wykonanego w
r. 1658 w miedziorycie przez Jana Baptystę Paravici-
niego.
Niektóre dane dotyczące biografii Paritiusa należy
uzupełnić względnie sprostować. Więcek powołuje się
na historię bractwa kurkowego w Brzegu *, gdzie wy-
mieniony jest Partitius jako król kurkowy w r. 1664.
Wydaje się jednak, że autor niezbyt sumiennie przej-
rzał cytowane przez siebie źródło; jest tu bowiem
wzmianka (s. 3 i przyp. 3) w obriazkpwej kronice
bractwa kurkowego, darowanej w r. 1566 księciu Je-
rzemu II2, w której (według tej wzmianki) umiesz-
czano wizerunek każdorazowego króla kurkowego od
r. 1623 do 1810, a więc winien tam być także Ezechiel
Paritius. Więcek, pominąwszy wspomnianą wzmiankę,
z której pośrednio można było uzyskać informację
o istnieniu portretu artysty, nie przejrzał kroniki, za-
wierającej rzeczywiście podobiznę interesującego nas
malarza. Co więcej kronika ta, zawierająca około 150
miniatur3, wykonanych przez wielu malarzy, a za-
pewne także przez amatorów malarstwa, posiada rów-
nież wyobrażenia królów kurkowych pędzla Ezechiela
Paritiusa.
Zacznijmy od pierwszej z wymienionych minia-
tur — 15 z kolei w kronice. Jest ona wykonana gwa-
• Dziękuję uprzejmie mgr Ignacemu Płazakowi za
przejrzenie niniejszego artykułu przed oddaniem do druku
i wniesienie kilku cennych dla mnie uwag.
1 W. H„ Geschichte der Schuetzengilde zu Brieg, Brieg
1845, s. 34.
2 Księga oprawna w skórę z wytłoczonym na okładce
(obok herbów) napisem: Sehuczenbuch. Dem Durchlauchten:
Hochgebornen : Fuersten: Und: Herren: Hem: Georgen:
szem na papierze (wym. 29,5 X 20 cm). Przedstawia
w prawym profilu jeźdźca na koniu stojącym dęba,
odzianego w strój zbliżony do kontusza. Na głowie
czapka (kołpak) z opuszką futrzaną i dwoma długimi
piórami. Jeździec trzyma w prawej ręce oszczep,
a przez ramię przewieszony ma sajdak z lukiem i tar-
czę; zza lewego ramienia wystaje pęk strzał. Dołem
schematycznie zaznaczona partia krajobrazu. Tło
neutralne, niezamalowane. Z lewej strony u góry
napis inkaustem: „A:1664 den 4 Juinij, ward Schuetzen
Koenig herr Ezechiel Partitius fuerstl. Briege Hoff
Maller” (il. 4). A więc mamy do czynienia z portretem
Paritiusa, który, jak już powiedziano, zdobył na za-
wodach strzeleckich w r. 1664 tytuł króla kurkowego.
Czy jest to autoportret malarza? Zagadnienie to roz-
ważymy w dalszej części artykułu.
Bezspornie pewnym dziełem Paritiusa jest alego-
ryczna miniatura, przedstawiająca króla kurkowego
z r. 1665 — szewca — Jakuba Heringa (il. 1). Minia-
tura ta, wypełniająca prawie całą kartę kroniki (wym.
29,5 X 20 cm), wykonana podobnie jak poprzednia
gwaszem na papierze, przedstawia stojącego en face
mężczyznę, w dużym rozkroku, iz rozłożonymi rękami,
trzymającego w prawej ręce miecz, w lewej tarczę,
jakby atakującego w nieco teatralnej pozie. U stóp
widoczne atrybuty wojny, a za nimi, na drugim pla-
nie — duży kosz. Rycerz odziany jest w rodzaj kafta-
na z niebieskim fartuszkiem i białą tarczą na piersi.
Z lewej strony — fantazyjnie drapowany czerwony
płaszcz. Na głowie stalowy hełm, ozdobiony bogatym,
wielobarwnym pióropuszem. Twarz pełna o szeroko
rozwartych oczach, patrzących uważnie w lewo. Ręce
i nogi wojownika o silnie rozbudowanej muskulaturze.
Skala kolorystyczna omawianej miniatury jest stosun-
kowo uboga, utrzymana w ciepłej, brązowo-brunatnej
Herczogen: In: Schlesien: Czur: Ligniez: Und: Brick: Etc.:
Ist: Dieses: Buch: Czu: Sonderlicher : Verehrung: Erczeug-
net: Weil: Jhre: F: G: Auff: Pfingsten: Des: 65 Jars: Dem:
Vogel: Redlich: Algeschoss: Und: Schuczenkonik: Ist: Wor-
den: Ist Geczeuget: Im: Jar: 1566.
a Najwcześniejsza miniatura pochodzi z r. 1623, następ-
na z r. 1627, pozostałe z lat 1652—1811.
265