DOI issue:
Heft 4
DOI article:Miscellanea
DOI article:Sawicka, Stanisława: Stroje polskie z XVI wieku w rękopisie gandawskim
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45621#0273
MISCELLANEA
STANISŁAWA SAWICKA
STROJE POLSKIE Z
XVI WIEKU W RĘKOPISIE GANDAWSKIM*
Ważną dla historii kostiumologii dokumentację
stanowi zwłaszcza rzeźba nagrobkowa, malarstwo —
głównie portretowe, miniatury w rękopisach ilumi-
nowanych. Rzadziej znajdujemy ją we współczesnych
rysunkach, z natury rzeczy szybciej ulegających znisz-
czeniu i nierzadko zbyt szkicowych.
Materiał ten lokalny nie wyczerpuje jednak całej
tematyki ikonograficznej. Interesujące są tu bowiem
i przekazy obce, zawierające często charakterystyczne
cechy stroju, które mocniej uderzyły oko cudzo-
ziemca.
Kontaktów między krajami, szczególnie leżącymi
nad szlakami morskimi, dostarczały przede wszyst-
kim stosunki handlowe. Do takich krajów o szerszym
zasięgu kontaktów międzynarodowych zaliczyć należy
Niderlandy, które w XVI w. obok związków politycz-
nych z Hiszpanią, dynastycznych i kulturalnych
z Włochami, handlowych i także kulturalnych z in-
nymi krajami Europy — docierały i do innych kon-
tynentów.
Znane są publikacje o kostiumach różnych ludów,
opatrzone miedziorytami lub drzeworytami, wydawa-
ne w oficynach niderlandzkich w XVI w. Do nich
należy np. wydawnictwo antwerpskie z r. 1572 Om-
nium fere gentium nostraeque, aetatis Nationum,
Habitus et Effigies..., zawierające drzeworytnicze
wizerunki, objaśnione łacińskim i francuskim wier-
szem Jana Sluperiusa. Na s. 101 figuruje tam Polonus
w dość fantastycznym stroju, w szerokim płaszczu,
z lukiem i kołczanem. Również Abraham de Bruyn,
sztycharz i wydawca antwerpski zajmował się ubio-
rem różnych narodów h
Sądzić należy, że niektóre wizerunki wykonano
tylko z opisów, natomiast inne mają więcej cech do-
kumentarnych. Tu szczególnie godne uwagi są ręko-
pisy i oryginalne rysunki, przypuszczalnie bardziej
wierne; jeśli nawet nie oparte na bezpośredniej
autopsji ich autora, to w każdym razie przedstawione
bez posługiwania się pośrednictwem drzeworytnika
czy sztycharza.
Taki właśnie interesujący rękopis znajduje się
w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Gandawie
(Ms.2466).
Jest to rękopis papierowy, zatytułowany: Théâtre
de tous les peuples et nations de la terre avec leurs
habits et ornemens divers, tant anciens que modernes,
diligemment dépeints au naturel Par Luc Dheere
Peintre et Sculpteur Gantois. Rękopis ten zawiera
na 100 kartach, o wymiarach 325 X 217 mm, 189
rysunków barwnych, wykonanych akwarelą i gwa-
szem, przedstawiających ubiory różnych narodów2.
Po umieszczonej na początku dedykacji dla Mon-
sieur de Wackene Chapelle z winietką opatrzoną
dewizą: Vincit amor patriae — następują karty z wy-
obrażeniami różnych strojów. Serię rozpoczyna na
fol. 4 wizerunek arcykapłana Aarona, dalej idą stroje
rzymskie i dopiero od fol. 13 zaczyna się kostiu-
mologia współczesna podobizną Senatora weneckiego
(Sénateur vénitien — Duc de Venise). Następnie
przedstawiono stroje świeckie różnych narodów, prze-
ważnie po dwie stojące postacie na jednej karcie.
Na fol. 68 wyobrażony jest Lord Major Londynu —
* Pragnę tu podziękować Dyrekcji Biblioteki Uniwersy-
teckiej w Gandawie za wypożyczenie rękopisu do Brukseli,
prof. Louis Lebeer za tak nadzwyczaj uprzejme ułatwienie
mi korzystania z rękopisu w Gabinecie Rycin Bibl. Król,
w Brukseli oraz za dostarczenie reprodukowanej tu, wy-
konanej dla mnie, fotografii.
i Abraham de Bruyn (1540—87) wydal w r. 1577
w Kolonii serię 47 rycin pt. Omnium poene Gentium ima-
gines, uważanych za cenną dokumentację ówczesnej kostiu-
mologii. W r. 1581 seria ta, powiększona do 60 plansz zo-
stała wydana przez Joosta de Bosscher, pt. Imagines gen-
tium peculiaris vestitus. Widocznie ryciny te cieszyły się
powodzeniem, gdyż w r. 1875 wydano je ponownie w Bruk-
seli (38 plansz z tekstem A. Schoy). Znajdują się tam
ubiory Polaków, Węgrów, Rusinów, stroje gdańskie, śląs-
kie itd.
2 Rękopis, nabyty na aukcji we Francji w r. 1865 dla
Archives Communales w Gandawie, dziś znajduje się w tam-
tejszej Bibl. Uniwersyteckiej.
249
STANISŁAWA SAWICKA
STROJE POLSKIE Z
XVI WIEKU W RĘKOPISIE GANDAWSKIM*
Ważną dla historii kostiumologii dokumentację
stanowi zwłaszcza rzeźba nagrobkowa, malarstwo —
głównie portretowe, miniatury w rękopisach ilumi-
nowanych. Rzadziej znajdujemy ją we współczesnych
rysunkach, z natury rzeczy szybciej ulegających znisz-
czeniu i nierzadko zbyt szkicowych.
Materiał ten lokalny nie wyczerpuje jednak całej
tematyki ikonograficznej. Interesujące są tu bowiem
i przekazy obce, zawierające często charakterystyczne
cechy stroju, które mocniej uderzyły oko cudzo-
ziemca.
Kontaktów między krajami, szczególnie leżącymi
nad szlakami morskimi, dostarczały przede wszyst-
kim stosunki handlowe. Do takich krajów o szerszym
zasięgu kontaktów międzynarodowych zaliczyć należy
Niderlandy, które w XVI w. obok związków politycz-
nych z Hiszpanią, dynastycznych i kulturalnych
z Włochami, handlowych i także kulturalnych z in-
nymi krajami Europy — docierały i do innych kon-
tynentów.
Znane są publikacje o kostiumach różnych ludów,
opatrzone miedziorytami lub drzeworytami, wydawa-
ne w oficynach niderlandzkich w XVI w. Do nich
należy np. wydawnictwo antwerpskie z r. 1572 Om-
nium fere gentium nostraeque, aetatis Nationum,
Habitus et Effigies..., zawierające drzeworytnicze
wizerunki, objaśnione łacińskim i francuskim wier-
szem Jana Sluperiusa. Na s. 101 figuruje tam Polonus
w dość fantastycznym stroju, w szerokim płaszczu,
z lukiem i kołczanem. Również Abraham de Bruyn,
sztycharz i wydawca antwerpski zajmował się ubio-
rem różnych narodów h
Sądzić należy, że niektóre wizerunki wykonano
tylko z opisów, natomiast inne mają więcej cech do-
kumentarnych. Tu szczególnie godne uwagi są ręko-
pisy i oryginalne rysunki, przypuszczalnie bardziej
wierne; jeśli nawet nie oparte na bezpośredniej
autopsji ich autora, to w każdym razie przedstawione
bez posługiwania się pośrednictwem drzeworytnika
czy sztycharza.
Taki właśnie interesujący rękopis znajduje się
w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Gandawie
(Ms.2466).
Jest to rękopis papierowy, zatytułowany: Théâtre
de tous les peuples et nations de la terre avec leurs
habits et ornemens divers, tant anciens que modernes,
diligemment dépeints au naturel Par Luc Dheere
Peintre et Sculpteur Gantois. Rękopis ten zawiera
na 100 kartach, o wymiarach 325 X 217 mm, 189
rysunków barwnych, wykonanych akwarelą i gwa-
szem, przedstawiających ubiory różnych narodów2.
Po umieszczonej na początku dedykacji dla Mon-
sieur de Wackene Chapelle z winietką opatrzoną
dewizą: Vincit amor patriae — następują karty z wy-
obrażeniami różnych strojów. Serię rozpoczyna na
fol. 4 wizerunek arcykapłana Aarona, dalej idą stroje
rzymskie i dopiero od fol. 13 zaczyna się kostiu-
mologia współczesna podobizną Senatora weneckiego
(Sénateur vénitien — Duc de Venise). Następnie
przedstawiono stroje świeckie różnych narodów, prze-
ważnie po dwie stojące postacie na jednej karcie.
Na fol. 68 wyobrażony jest Lord Major Londynu —
* Pragnę tu podziękować Dyrekcji Biblioteki Uniwersy-
teckiej w Gandawie za wypożyczenie rękopisu do Brukseli,
prof. Louis Lebeer za tak nadzwyczaj uprzejme ułatwienie
mi korzystania z rękopisu w Gabinecie Rycin Bibl. Król,
w Brukseli oraz za dostarczenie reprodukowanej tu, wy-
konanej dla mnie, fotografii.
i Abraham de Bruyn (1540—87) wydal w r. 1577
w Kolonii serię 47 rycin pt. Omnium poene Gentium ima-
gines, uważanych za cenną dokumentację ówczesnej kostiu-
mologii. W r. 1581 seria ta, powiększona do 60 plansz zo-
stała wydana przez Joosta de Bosscher, pt. Imagines gen-
tium peculiaris vestitus. Widocznie ryciny te cieszyły się
powodzeniem, gdyż w r. 1875 wydano je ponownie w Bruk-
seli (38 plansz z tekstem A. Schoy). Znajdują się tam
ubiory Polaków, Węgrów, Rusinów, stroje gdańskie, śląs-
kie itd.
2 Rękopis, nabyty na aukcji we Francji w r. 1865 dla
Archives Communales w Gandawie, dziś znajduje się w tam-
tejszej Bibl. Uniwersyteckiej.
249