Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (25.1963)

R

O

Z

P

W

WŁADIMIR TOŁSTOJ

FRESKI SNIETOGORSKIEGO MONASTERU W PSKOWIE
WYBITNY ZABYTEK RUSKIEGO MALARSTWA POCZĄTKU XIV WIEKU

Już pierwsze wrażenia jakie budzą snietogorskie
freski nasuwają myśl o dwoistym charakterze tego
zabytku. Archaiczność i osobliwa ekspresja wschod-
niego typu twarzy przedstawionych postaci przy-
pomina takie zabytki jak nowgorodzkie freski
Neredicy (koniec XII w.) a niezwykła malarska
swoboda i mistrzostwo w wyrażaniu ludzkich uczuć,
śmiałość kompozycji i względna monochromatyczność
palety zbliżają te freski do nowgorodzkich zabytków
z kręgu Teofana Greka. Dwoisty charakter stylu
snietogorskich malowideł ściennych zaznacza już
pierwszy ich badacz L. Maculewicz L
Cerkiew Narodzenia Bogarodzicy Snietogorskiego
Monasteru w Pskowie została ozdobiona malowidłami
ściennymi zgodnie ze zwyczajami wkrótce po jej
wybudowaniu. Daty rozpoczęcia i ukończenia budowy
tej świątyni zapisane są w pierwszej i w drugiej
pskowskiej kronice (1310—11 r.)2, a wiadomość
o polichromii znajduje się w pskowskim Paremejniku
(zbiór paremii) 1313 r.3 Ikonograficzna i stylistyczna
analiza fresków Snietogorskiego Monasteru potwier-
dza takie datowanie zabytku.
Freski te przez wiele lat zakrywała pobiała;
1 L. Maculewicz, Fragmienty stienopisi w soborie
Snietogorskogo Monastyria, „Zapiski Otd. russkoj 1 slawlan-
skoj archeologii imp. Rus. archeol.o-wo” X, 1915.
2 Por. Pskowskieje Lietopisi, wyd. I przygotowane do
druku przez A. N. N a s o n o w a, Moskwa—Leningrad 1944,
s. 14; wyd. II redagowane przez A. N. N a s o n o w a, Mos-
kwa 1955, S. 22.
3 Por. A. I. Niekrasow, Iz oblasti litieraturnych is-
tocznikow drewnie-russkogo iskusstwa, „Sredi kollekcionie-
row”, 1922, nr 11—12, s. 35—36; oraz tenże, Drewnij Psków,
Moskwa 1923, s. 30—33. Z wnioskami i datowaniem Niekra-
sowa zgodni są późniejsi badacze tego zabytku sztuki pskow-

dopiero niedawno w 1948—49 r, zostały niemal
całkowicie odsłonięte i mogły stać się obiektem badań
naukowych. Dla historii ruskiej sztuki snietogorskie
freski mają unikalne znaczenie.
Co przetrwało z tej historycznej epoki, w któ-
rej powstał omawiany zabytek?
Wiek XIII był okresem wielkich wstrząsów dla
Bizancjum i w jeszcze większym stopniu dla Rusi.
Leżąca na drodze mongolskich ord, Ruś pochłonęła
siły koczowników i tym samym obroniła zachodnią
Europę od najazdu. Właśnie dzięki tym warunkom
kiełki nowej renesansowej kultury uzyskały tu swój
najbardziej pełny i naturalny rozwój. Lecz rozkwit
kultury i sztuki, który możemy obserwować w XII w.,
właściwy był, jak się okazuje, nie tylko krajom
Europy zachodniej, lecz i tym obszarom wschodnio-
-chrześcijańskiego świata, które wśród powszechnego
chaosu znalazły się dzięki tym lub innym historycz-
nym przyczynom, w bardziej korzystnym położeniu1.
W warunkach przymusowej i niewolniczej izolacji od
Bizancjum tutaj intensywnie rozwijały się kiełki
narodowych kultur na gruncie wielkiego helleni-
styczno-bizantyjskiego dziedzictwa 4.
skiej: A. Anissimoff, Les fresques de Pskov, „Cahiers
d’Art”, 1930, s. 10—12; L. Nadejena, T fie Pskov School
of Painting, „Art Bulletin”, XXI, 1939, s. 188-191; J. Spe-
galskij, Pamiatniki zodczestwa w Pskowie [w:J „Pamiat-
niki iskusstwa razruszennyje niemieckimi zachwatczikami
w SSSR”, Moskwa—Leningrad 1948, s. 160; N. M. Czerny-
s z e w, Iskusstwo frieski w drewniej Rusi, Moskwa 1954, s.
31—60; W. Łazariew, Snietogorskije rozpisi, „Sobszcze-
nija Instituta Istorii Iskusstwa”, nr 8. Wyd. Akademii Nauk
ZSRR, Moskwa 1957, s. 78.
4 W XIII w. powstały także wybitne i oryginalne w swo-
im narodowym charakterze zabytki monumentalnego ma-

5