Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (25.1963)

KRYSTYNA PILCH


II. 1. Tympanon Jaksy z Ołbina. Wrocław, Lapidarium Konserwatora Zabytków m. Wrocławia.
(Fot. J. Pilch)

nego ornamentu roślinnego. Po prawej stronie, zwró-
cony do Pantokratora, stoi Jaksa z głową odchyloną
w kierunku widza (odnaleziono część zniszczonej
głowy) trzymając w wyciągniętych rękach model
kościoła. Budowla ta wykonana z kamiennych ciosów,
kryta dachówką posiada prostokątną nawę z silnie
wyodrębnionym prezbiterium, na osi kościoła w ele-
wacji zachodniej czworoboczna wieża przechodząca
górą w ośmiobok nakryty stożkowym dachem. Z tyłu
za Jaksą w kornej postawie, z modlitewnie złożo-
nymi rękoma, klęczy jego żona. Po drugiej stronie,
analogicznie do prawej, stoi książę Bolesław Kędzie-
rzawy o czym świadczy umieszczony nad nim napis:
— bOLEZLA[vs] — Książę trzyma model kościoła
o nawie na rzucie prostokąta, przechodzącej usko-
kiem w nieco węższe prezbiterium, na ścianie nawy
umieszczono półkoliste okno z obramieniem, nad nim
biegnie fryz arkadkowy, na dachu widnieje napis:
— bITOM —. Widoczny na rycinie wyraz — IN —
uległ zniszczeniu wraz z wieżą. Nie mniej zacho-
wane ślady wykazują, że wieża ta umieszczona rów-
nież od frontu nie była tak wyodrębniona jak to
widzimy w kościele Jaksy i wieńczył ją bardziej
strzelisty hełm. Postać księcia jest niestety pozba-
wiona głowy, a z klęczącego za nim syna Lestka (wg

zniszczonego napisu) zachowała się jedynie noga
i ręka.
Głębia reliefu dochodzi do 10 cm, rzeźby są bar-
dzo plastycznie wydobyte z tła, dzięki czemu uzy-
skano ciekawe efekty światłocieniowe. Całość cechuje
właściwa dla epoki „klasycznego” romanizmu sy-
metria, statyka, umiar i przejrzystość. Postacie są
swobodnie wkomponowane w wyznaczone im pola,
pozostaje wokół nich dużo przestrzeni. Drobne ale
spokojne sfałdowanie szat, podkreśla modelunek ciał
i pomimo drobiazgowego potraktowania ozdób jak
drogie kamienie czy hafty, całość nie traci na swej
monumentalności. Scenę cechuje nastrój spokoju i do-
stojeństwa, pełna liryzmu jest jedyna z zachowa-
nych poza Chrystusem, twarz żony Jaksy.
Na tle odnalezionego oryginału, dotychczas znana
ikonografia obiektu wykazuje pewne odstępstwa. Ry-
cina z XVIII w. nie uwzględnia dwustopniowości
otoku górnego i litery AQ włącza w napis funda-
cyjny, a wyraz AGAIIHH usuwa poza tympanon,
kopiując go błędnie jako AGATE, ponadto występują
tu inne tego rodzaju błędy wynikające z braku zro-
zumienia przez rytownika zarówno ligatur jak i liter-
nictwa tego czasu (litera -C- w słowie CAPEL[1]AM
i SVSCIPE — pisana jest jako -T-). Natomiast sto-

54