DOI Heft:
Heft 1
DOI Artikel:Recenzje
DOI Artikel:Gąsiorowski, Antoni; Jakimowiczówna, Teresa: [Rezension von: Józef Nowacki, Kościół katedralny w Poznaniu. Studium historyczne]
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45621#0095
RECENZJE
ołtarzy, nagrobków, stall, obrazów, sprzętów liturgicz-
nych itd. Zwłaszcza gdy mowa o zabytkach dziś nie
istniejących, żałować należy, że nie zawsze dane te
pozwalają sądzić o artystycznej wartości dzieła.
Najbardziej istotne znaczenie dla historii sztuki
ma dokładne ustalenie przebiegu fundacji poszczegól-
nych nagrobków, a w wielu wypadkach także i spraw
związanych z ich wykonaniem (jak np. nagrobków
biskupów Wawrzyńca Goślickiego, Łukasza Kościelec-
kiego, Adama Konarskiego i wielu innych). Analiza
materiałów archiwalnych oraz inskrypcji na zabyt-
kach (sumiennie konfrontowanych ze Starowolskim,
Treterem i Patelskim) niejednokrotnie pozwala Auto-
rowi na sprostowania bądź też ustalenia faktów wąt-
pliwych. I tak m.in. identyfikuje Autor wydobyty
w czasie wykopalisk w katedrze fragment renesan-
sowego nagrobka (głowa biskupa z czerwonego mar-
muru) jako nagrobek biskupa Jakuba Brzeźnickiego
(zm. 1604), oraz nagrobek tzw. „nieznanego kanonika” 12
jako nagrobek kanonika Michała Sławińskiego (zm.
1605).
Interesująca jest próba identyfikacji odkrytych
przy odbudowie katedry ciosów piaskowca13 jako
reliktów nagrobka biskupa Jana Lubrańskiego
i datowanie ich na podstawie archiwaliów na r.
1525 (s. 608—612). W konsekwencji Autor odrzuca
tezę, jakoby nagrobek Lubrańskiego stanowiła pły-
ta z czerwonego marmuru z postacią biskupa
oznaczana tradycyjnie jako nagrobek biskupa An-
drzeja Czarnkowskiego 14.
Teza ta jednak, dobrze udokumentowana i od
dawna przyjęta w naszej literaturze, wydaje się
nie do odrzucenia. Pokrewieństwo stylistyczne pły-
ty poznańskiej z krakowskim nagrobkiem biskupa
Jana Konarskiego (na wzór którego polecił wyko-
nać w Krakowie nagrobek dla Lubrańskiego jego
następca, Piotr Tomicki), jest niezaprzeczalne
i przesądza dyskusję. Ponadto wydaje się rzeczą
niemożliwą, aby około r. 1525 wykonano w Krako-
wie płytę o formach jeszcze późno gotyckich
typowych dla końca XV względnie początkach
odkryte fragmenty. Argumentacja Autora oparta
na źródłach pisanych jest również nie przekonująca.
Powstaje więc problem, jakie było pierwotne prze-
znaczenie naszych fragmentów. Wiadomo że biskup
Lubrański budował wiele i zarazem chętnie upamięt-
niał swoją osobę jako fundatora, żeby przypomnieć
tu tablice fundacyjne z Akademii Lubrańskiego,
z kościoła w Lubrańcu, liczne herby „Godziemba ’
w kościele w Gosławicach, czy wreszcie portale
z lat 1508 i 1520 z nazwiskiem Lubrańskiego, „Go-
dziembą” i insygniami biskupimi w kościele po-
II. 2c. Relikty znalezione w pin. wieży katedry
poznańskiej. (Fot. S. Laskowski)
bernardyńskim i parafialnym w Kazimierzu Bis-
kupim. Relikty poznańskie posiadają cechy pokrewne
zwłaszcza z'portalami z Kazimierza15. Należy więc
dopatrywać się w nich fragmentów zniszczonej
tablicy fundacyjnej, ewentualnie nadproża Jana Lu-
brańskiego na terenie katedry poznańskiej 16.
12 A. Dobrzycka, Rzeźba [w Poznaniu] do końca
XIX wieku, „Dziesięć wieków Poznania”, t. III, s. 76.
13 Cios z herbem Godziemba 1 literami IO o wymiarach
27 X 16,5 X 14,5 cm; cios z Infułą i pastorałem (43 X 34
X 15,5 cm); cios z napisem episcopus (56,5 X 25 X 14,5 cm)
i z napisem es Lubransk (57 X 24 X 14 cm). Znajdują się
one obecnie w zbiorach Muzeum Archidiecezjalnego w Poz-
naniu.
14 J. E c k h a r d t, Nagrobek ,,biskupa Czarnkowskiego”
w katedrze poznańskiej, „Prace Kom. Hlst. Sztuki PTPN”,
I, 3, Poznań 1933.
15 Na marginesie warto zwrócić uwagę na bliskie ana-
logie portalu kazimierskiego datowanego na r. 1508 z porta-
lami Wielkiej Sieni Ratusza Poznańskiego, z r. 1508. Podob-
nie rozwiązane są również fragmenty nadproży, znalezione
przy odgruzowywaniu kamienic mieszczańskich na Starym
Rynku w Poznaniu. Nie jest wykluczone, że mamy tu do
czynienia z produkcją jednego warsztatu kamieniarskiego,
działającego najprawdopodobniej na terenie Poznania.
16 Znaleziono je w wieży północnej, którą w latach
1503—10, a więc za czasów Lubrańskiego odbudowano od
fundamentów 1 w której urządzono następnie skarbiec. Nie
jest więc wykluczone, że są to relikty prowadzącego do
skarbca portalu czy też tablicy znajdującej się nad wej-
ściem do tego pomieszczenia. W zachodniej ścianie dawnego
skarbca Zachowało się niewielkie okno o skromnych obra-
mieniach z piaskowca. Motyw lasek skrzyżowanych ze sobą
pod kątem prostym pozwala datować je również na pierw-
sze 10-lecie XVI w. i łączyć z omawianymi reliktami a może
również z portalami z 1508 r.
87
ołtarzy, nagrobków, stall, obrazów, sprzętów liturgicz-
nych itd. Zwłaszcza gdy mowa o zabytkach dziś nie
istniejących, żałować należy, że nie zawsze dane te
pozwalają sądzić o artystycznej wartości dzieła.
Najbardziej istotne znaczenie dla historii sztuki
ma dokładne ustalenie przebiegu fundacji poszczegól-
nych nagrobków, a w wielu wypadkach także i spraw
związanych z ich wykonaniem (jak np. nagrobków
biskupów Wawrzyńca Goślickiego, Łukasza Kościelec-
kiego, Adama Konarskiego i wielu innych). Analiza
materiałów archiwalnych oraz inskrypcji na zabyt-
kach (sumiennie konfrontowanych ze Starowolskim,
Treterem i Patelskim) niejednokrotnie pozwala Auto-
rowi na sprostowania bądź też ustalenia faktów wąt-
pliwych. I tak m.in. identyfikuje Autor wydobyty
w czasie wykopalisk w katedrze fragment renesan-
sowego nagrobka (głowa biskupa z czerwonego mar-
muru) jako nagrobek biskupa Jakuba Brzeźnickiego
(zm. 1604), oraz nagrobek tzw. „nieznanego kanonika” 12
jako nagrobek kanonika Michała Sławińskiego (zm.
1605).
Interesująca jest próba identyfikacji odkrytych
przy odbudowie katedry ciosów piaskowca13 jako
reliktów nagrobka biskupa Jana Lubrańskiego
i datowanie ich na podstawie archiwaliów na r.
1525 (s. 608—612). W konsekwencji Autor odrzuca
tezę, jakoby nagrobek Lubrańskiego stanowiła pły-
ta z czerwonego marmuru z postacią biskupa
oznaczana tradycyjnie jako nagrobek biskupa An-
drzeja Czarnkowskiego 14.
Teza ta jednak, dobrze udokumentowana i od
dawna przyjęta w naszej literaturze, wydaje się
nie do odrzucenia. Pokrewieństwo stylistyczne pły-
ty poznańskiej z krakowskim nagrobkiem biskupa
Jana Konarskiego (na wzór którego polecił wyko-
nać w Krakowie nagrobek dla Lubrańskiego jego
następca, Piotr Tomicki), jest niezaprzeczalne
i przesądza dyskusję. Ponadto wydaje się rzeczą
niemożliwą, aby około r. 1525 wykonano w Krako-
wie płytę o formach jeszcze późno gotyckich
typowych dla końca XV względnie początkach
odkryte fragmenty. Argumentacja Autora oparta
na źródłach pisanych jest również nie przekonująca.
Powstaje więc problem, jakie było pierwotne prze-
znaczenie naszych fragmentów. Wiadomo że biskup
Lubrański budował wiele i zarazem chętnie upamięt-
niał swoją osobę jako fundatora, żeby przypomnieć
tu tablice fundacyjne z Akademii Lubrańskiego,
z kościoła w Lubrańcu, liczne herby „Godziemba ’
w kościele w Gosławicach, czy wreszcie portale
z lat 1508 i 1520 z nazwiskiem Lubrańskiego, „Go-
dziembą” i insygniami biskupimi w kościele po-
II. 2c. Relikty znalezione w pin. wieży katedry
poznańskiej. (Fot. S. Laskowski)
bernardyńskim i parafialnym w Kazimierzu Bis-
kupim. Relikty poznańskie posiadają cechy pokrewne
zwłaszcza z'portalami z Kazimierza15. Należy więc
dopatrywać się w nich fragmentów zniszczonej
tablicy fundacyjnej, ewentualnie nadproża Jana Lu-
brańskiego na terenie katedry poznańskiej 16.
12 A. Dobrzycka, Rzeźba [w Poznaniu] do końca
XIX wieku, „Dziesięć wieków Poznania”, t. III, s. 76.
13 Cios z herbem Godziemba 1 literami IO o wymiarach
27 X 16,5 X 14,5 cm; cios z Infułą i pastorałem (43 X 34
X 15,5 cm); cios z napisem episcopus (56,5 X 25 X 14,5 cm)
i z napisem es Lubransk (57 X 24 X 14 cm). Znajdują się
one obecnie w zbiorach Muzeum Archidiecezjalnego w Poz-
naniu.
14 J. E c k h a r d t, Nagrobek ,,biskupa Czarnkowskiego”
w katedrze poznańskiej, „Prace Kom. Hlst. Sztuki PTPN”,
I, 3, Poznań 1933.
15 Na marginesie warto zwrócić uwagę na bliskie ana-
logie portalu kazimierskiego datowanego na r. 1508 z porta-
lami Wielkiej Sieni Ratusza Poznańskiego, z r. 1508. Podob-
nie rozwiązane są również fragmenty nadproży, znalezione
przy odgruzowywaniu kamienic mieszczańskich na Starym
Rynku w Poznaniu. Nie jest wykluczone, że mamy tu do
czynienia z produkcją jednego warsztatu kamieniarskiego,
działającego najprawdopodobniej na terenie Poznania.
16 Znaleziono je w wieży północnej, którą w latach
1503—10, a więc za czasów Lubrańskiego odbudowano od
fundamentów 1 w której urządzono następnie skarbiec. Nie
jest więc wykluczone, że są to relikty prowadzącego do
skarbca portalu czy też tablicy znajdującej się nad wej-
ściem do tego pomieszczenia. W zachodniej ścianie dawnego
skarbca Zachowało się niewielkie okno o skromnych obra-
mieniach z piaskowca. Motyw lasek skrzyżowanych ze sobą
pod kątem prostym pozwala datować je również na pierw-
sze 10-lecie XVI w. i łączyć z omawianymi reliktami a może
również z portalami z 1508 r.
87