DOI Heft:
Heft 4
DOI Artikel:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI Artikel:Gumiński, Samuel; Olszewski, Andrzej M.: Gotycka wieża mieszkalna w Witkowie i jej renesansowa dekoracja
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45621#0341
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
II. 2. Witków, wieża mieszkalna,
widok ogólny. (Fot. autorzy)
niem. Pomieszczenia piwniczne na-
kryte są sklepieniami kolebkowymi
o luku lekko zaostrzonym i odcin-
kowym. Na parterze znajdują się
stropy. Budowlę nakrywa nowszy
dach dwuspadowy.
Wzniesienie otoczone jest reszt-
kami murów z kamienia narzuto-
wego, łączącymi się z bocznym bu-
dynkiem. W partii pd., gdzie mur
zachował się jeszcze do wysokości
ok. 2 m, znajdują się dwa okienka
o charakterze strzelnic. Wsch. na-
rożnik obwarowania ukształtowany
jest W formie poligonalnego jakby
bastioniku.
Ze względu na brak danych źród-
łowych, odnoszących się do czasu
powstania obu budynków, celem
ustalenia ich chronologii należy do-
konać analizy murów i dekoracji.
Mury wieży mieszkalnej do wys. I p.
włącznie wzniesione są z kamienia
i cegły o niezbyt regularnym ukła-
dzie. Piętro II natomiast zbudowa-
no z cegły o tzw. układzie polskim,
z wieńczącymi blankami (dziś za-
murowanymi). Różnica ta świadczy
o wcześniejszym powstaniu niższych
partii budowli. Przybliżoną górną
granicę ich powstania można ustalić
na podstawie polichromii, odkrytej
na odcinkowym podłuczu jednego
z pierwotnych okien I p., w pd.-
zach. ścianie. Polichromia ta przed-
stawia trójosobową scenę Ukrzyżo-
wania: w środku Chrystus na krzy-
żu, po lewej (od widza) Matka
Boska, po prawej św. Jan Ewange-
lista. Dwie ostatnie postacie zostały
umieszczone pod ramionami krzyża,
tak że w całości kompozycja zbliża
się do stojącego prostokąta. U dołu
przedstawienie uzupełnione jest po
lewej widokiem budowli z wybija-
jącą się swą wielkością basztą,
zwieńczoną krenelażem i wysokim
hełmem, po prawej dużym strusim
piórem i zarysem części głowy oraz
banderolą z napisem „Set. Georg”.
Zza muru, łączącego się z basztą,
wychyla się maleńska postać z ro-
gami na głowie, grająca na trąbie.
Wymieniony napis oraz znajdujące
się obok pióra niewyraźne zarysy
jakby głowy w hełmie nasuwają
myśl, że tę partię przedstawienia
można by uważać za fragment od-
rębnej od Ukrzyżowania sceny,
która musiała się znajdować w
większej części na węgarze niszy
okiennej (gdzie tynk jest zbity),
a przedstawiała św. Jerzego.
Umieszczenie sceny ze św. Je-
rzym można by tłumaczyć bądź po
prostu tym, że jest on patronem
rycerzy, a więc i niewątpliwie pana
zamku, bądź też możnaby, z naj-
większą ostrożnością, wysunąć próbę
innej interpretacji. Mianowicie po-
łączenie jego osoby, a ściślej jego
zwycięskich zmagań ze smokiem
oraz sceny Ukrzyżowania jest po-
łączeniem zdarzeń o podobnej wy-
mowie ideowej. Odkupienie bowiem
dokonane przez mękę na krzyżu
stanowi zwycięstwo nad złem, zaś
bohaterski czyn św. Jerzego przy-
niósł zwycięstwo nad smokiem, tak
często w pojęciach średniowiecza
będącym personifikacją szatana.
Miasto, wg legendy o św. Jerzym,
uwolnione od smoka przez świętego
rycerza przypominać może ludzkość
wyzwoloną aktem Golgoty od presji
piekła.
Jako przykład podobnego zesta-
wienia scen niech posłuży umiesz-
czenie przedstawień Ukrzyżowania
i walki św. Jerzego ze smokiem na
jednym ze skrzydeł tryptyku w
kościele seminarium duchownego we
Włocławku z czasu ok. 1460. Po-
dobne skojarzenia nasuwa tzw. Ma-
donna Jackowa ze Lwowa, gdzie
na podstawie znajduje się relief
wyobrażający walkę św. Jerzego
ze smokiem, zaś Madonna trzyma
krzyż opleciony w dolnej partii cia-
łem węża. Nawiasem wreszcie moż-
na dodać, iż przykładem gdzie wy-
stępuje obok scen pasyjnych scena
z legendy o św. Jerzym są freski
z czasu ok. 1400 w kościele para-
fialnym w Almakeré na Węgrzech.
Mniej więcej pośrodku podłucza
wnęki okiennej, powyżej sceny
Ukrzyżowania znajduje się mono-
II. 3. Witków, wieża mieszkalna,
scena Ukrzyżowania na podłuczu
dawnego okna. (Fot. autorzy)
gram Chrystusa otoczony promie-
niami, umieszczony w rodzaju wie-
lolistnej rozety.
Malowidło nasze posiada charak-
ter zdecydowanie linearny, a żywy
jak na polichromię ścienną z tej
epoki kolor spełnia rolę wypełnienia
partii zakreślonych ciemnym, w
czerwonym odcieniu, konturem.
Partie ciała pozostawiono białe, sza-
ty zabarwiono niebiesko i czerwo-
II. 4. Witków, wieża mieszkalna,
fragment sceny Ukrzyżowania. (Fot.
autorzy)
313
II. 2. Witków, wieża mieszkalna,
widok ogólny. (Fot. autorzy)
niem. Pomieszczenia piwniczne na-
kryte są sklepieniami kolebkowymi
o luku lekko zaostrzonym i odcin-
kowym. Na parterze znajdują się
stropy. Budowlę nakrywa nowszy
dach dwuspadowy.
Wzniesienie otoczone jest reszt-
kami murów z kamienia narzuto-
wego, łączącymi się z bocznym bu-
dynkiem. W partii pd., gdzie mur
zachował się jeszcze do wysokości
ok. 2 m, znajdują się dwa okienka
o charakterze strzelnic. Wsch. na-
rożnik obwarowania ukształtowany
jest W formie poligonalnego jakby
bastioniku.
Ze względu na brak danych źród-
łowych, odnoszących się do czasu
powstania obu budynków, celem
ustalenia ich chronologii należy do-
konać analizy murów i dekoracji.
Mury wieży mieszkalnej do wys. I p.
włącznie wzniesione są z kamienia
i cegły o niezbyt regularnym ukła-
dzie. Piętro II natomiast zbudowa-
no z cegły o tzw. układzie polskim,
z wieńczącymi blankami (dziś za-
murowanymi). Różnica ta świadczy
o wcześniejszym powstaniu niższych
partii budowli. Przybliżoną górną
granicę ich powstania można ustalić
na podstawie polichromii, odkrytej
na odcinkowym podłuczu jednego
z pierwotnych okien I p., w pd.-
zach. ścianie. Polichromia ta przed-
stawia trójosobową scenę Ukrzyżo-
wania: w środku Chrystus na krzy-
żu, po lewej (od widza) Matka
Boska, po prawej św. Jan Ewange-
lista. Dwie ostatnie postacie zostały
umieszczone pod ramionami krzyża,
tak że w całości kompozycja zbliża
się do stojącego prostokąta. U dołu
przedstawienie uzupełnione jest po
lewej widokiem budowli z wybija-
jącą się swą wielkością basztą,
zwieńczoną krenelażem i wysokim
hełmem, po prawej dużym strusim
piórem i zarysem części głowy oraz
banderolą z napisem „Set. Georg”.
Zza muru, łączącego się z basztą,
wychyla się maleńska postać z ro-
gami na głowie, grająca na trąbie.
Wymieniony napis oraz znajdujące
się obok pióra niewyraźne zarysy
jakby głowy w hełmie nasuwają
myśl, że tę partię przedstawienia
można by uważać za fragment od-
rębnej od Ukrzyżowania sceny,
która musiała się znajdować w
większej części na węgarze niszy
okiennej (gdzie tynk jest zbity),
a przedstawiała św. Jerzego.
Umieszczenie sceny ze św. Je-
rzym można by tłumaczyć bądź po
prostu tym, że jest on patronem
rycerzy, a więc i niewątpliwie pana
zamku, bądź też możnaby, z naj-
większą ostrożnością, wysunąć próbę
innej interpretacji. Mianowicie po-
łączenie jego osoby, a ściślej jego
zwycięskich zmagań ze smokiem
oraz sceny Ukrzyżowania jest po-
łączeniem zdarzeń o podobnej wy-
mowie ideowej. Odkupienie bowiem
dokonane przez mękę na krzyżu
stanowi zwycięstwo nad złem, zaś
bohaterski czyn św. Jerzego przy-
niósł zwycięstwo nad smokiem, tak
często w pojęciach średniowiecza
będącym personifikacją szatana.
Miasto, wg legendy o św. Jerzym,
uwolnione od smoka przez świętego
rycerza przypominać może ludzkość
wyzwoloną aktem Golgoty od presji
piekła.
Jako przykład podobnego zesta-
wienia scen niech posłuży umiesz-
czenie przedstawień Ukrzyżowania
i walki św. Jerzego ze smokiem na
jednym ze skrzydeł tryptyku w
kościele seminarium duchownego we
Włocławku z czasu ok. 1460. Po-
dobne skojarzenia nasuwa tzw. Ma-
donna Jackowa ze Lwowa, gdzie
na podstawie znajduje się relief
wyobrażający walkę św. Jerzego
ze smokiem, zaś Madonna trzyma
krzyż opleciony w dolnej partii cia-
łem węża. Nawiasem wreszcie moż-
na dodać, iż przykładem gdzie wy-
stępuje obok scen pasyjnych scena
z legendy o św. Jerzym są freski
z czasu ok. 1400 w kościele para-
fialnym w Almakeré na Węgrzech.
Mniej więcej pośrodku podłucza
wnęki okiennej, powyżej sceny
Ukrzyżowania znajduje się mono-
II. 3. Witków, wieża mieszkalna,
scena Ukrzyżowania na podłuczu
dawnego okna. (Fot. autorzy)
gram Chrystusa otoczony promie-
niami, umieszczony w rodzaju wie-
lolistnej rozety.
Malowidło nasze posiada charak-
ter zdecydowanie linearny, a żywy
jak na polichromię ścienną z tej
epoki kolor spełnia rolę wypełnienia
partii zakreślonych ciemnym, w
czerwonym odcieniu, konturem.
Partie ciała pozostawiono białe, sza-
ty zabarwiono niebiesko i czerwo-
II. 4. Witków, wieża mieszkalna,
fragment sceny Ukrzyżowania. (Fot.
autorzy)
313