Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (25.1963)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

biega swym charakterem od deko-
racji pawilonu. Można sądzić, że
podejmując w XVI w. prace przy
założeniu, zaczęto je od wzniesienia
i dekorowania pawilonu, gdyż po
przypuszczalnej przebudowie w w.
XV wieża znajdowała się zapewne
jeszcze w niezłym stanie. Po wznie-
sieniu pawilonu mogła nastąpić w
pracach przerwa, tłumacząca
wspomniane różnice między obra-
mieniami, po czym przystąpiono do
robót przy wieży, wykonując wy-
mienione wyżej prace.
Datę powstania muru otaczają-
cego założenie, obecnie, z powodu
jego silnego zniszczenia trudno jest
ustalić.
Następnym etapem prac przy
wieży było zbudowanie w w. XVIII
pn.-wsch. przybudówki, mieszczącej
kuchnię oraz arkad, wspierających
dach zewnętrznych schodów.
Na dekorację obramień w pawi-
lonie składają się motywy roślinne
o mocno zaakcentowanej osi, przy
czym w portalu występuje element
kandelabru, zaś w jednym z okien
uskrzydlone główki puttów. Poza
tym w węgarach sygnowanego okna
w dekorację włączono tak częste
w sztuce śląskiej motywy medalio-
nów z głowami i(profjłowo ujętymi)
antycznych mężów. Podobnie
umieszczone tondo w węgarze por-
talu wypełnia rozeta. W skład ele-
mentów dekorujących nadproża pa-
wilonu wchodzą motywy antytetycz-
nie zwróconych groteskowych del-
finów w portalu, zaś kolejno w
oknach tondo z tarczą, na której
umieszczono sygnaturę i datę na
pierwszym, opasaną wstęgą kulę ze
skrzydłami na drugim, oraz uskrzy-
dloną główką putta na trzecim.
Obramienia portali wieży, wejś-
ciowego na parterze i wewnętrznego
na piętrze, są ma nieco niższym
poziomie artystycznym niż kamie-
niarka pawilonu. Dekorację ich sta-
nowią elementy roślinne, przy czym
zasada ścisłej symetrii w węgarach
portalu wewnętrznego nie jest za-
chowana.
Na terenie założenia znaleziono
kilka fragmentów obramień, z któ-
rych jeden z dekoracją kandelabro-
wą przerasta swoją wielkością wy-
miary portali, co zdaje się sugero-
wać, że pochodzi on z niezachowa-
nej ewentualnej bramy prowadzą-
cej na teren obwarowania. Poza
tymi luźnymi fragmentami zacho-
wało się jeszcze kilka innych wmu-
rowanych w tylną partię pawilonu.
Na tej podstawie oraz na podstawie
analizy tej części pawilonu można
sądzić, że budynek został w czasach
późniejszych nieco przedłużony, przy
czym użyto wśród materiału mu-


li. 9. Witków, luźny fragment cio-
sowy być może z dawnej bramy
przy wieży mieszkalnej. (Fot. auto-
rzy)

rarskiego owych fragmentów, któ-
rych pierwotnego przeznaczenia
ustalić dziś nie podobna.
Porównując kamieniarkę Wit-
kowa ze współczesną jej twórczoś-
cią renesansową na Śląsku, znaj-
dujemy nieco analogii i powiązań.
Rozpatrzmy kolejno poszczególne
motywy. Motyw antycznej głowy
w medalionie, użyty w Witkowie
w jednym z okien pawilonu, spoty-
kamy na portalu wsch. skrzydła
i w krużganku dziedzińca zamku
brzeskiego; w nagrobku bpa Sauera
(1533—5) i nagrobku bpa Rybischa
(1534—9); na portalu kamienicy w
Złotoryi (Rynek 2) z ok. poł. w.
XVI; na portalu zamku w Płako-
wicach z 1550 r.; na portalu ra-


II. 10. Wilków, pow. Środa Śląska,
fragment płyty nagrobnej z datą
i sygnaturą, na ścianie prezbiterium
kościoła. (Fot. autorzy)

tusza w Lubaniu z r. 1551, wreszcie
w medalionach umieszczonych w
połowie filunków w dekoracji scho-
dów ratusza w Zgorzelcu z lat
60-tych w. XVI. Uskrzydlone główki
aniołków znajdujemy w pochodzą-
cym z poł. w. XVI portalu zamku
w Kamiennej Górze. Motyw rozet
widzimy w kamienicy w Chojnowie
(Rynek 43) z r. 1544. Pary grotes-
kowych delfinów spotykamy na nie-
zachowanym portalu tzw. Hôtel du
Roi (ok. 1550—60) we Lwówku oraz
w formie niezmiernie podobnej do
Witkowskich na portalu zamku W
Płakowicach (ok. 1550). Puklowane
wazony, pokrewne temu motywowi
z luźnego węgara w Witkowie
wchodzą w skład dekoracji zamku
w Chojnowie (1546—47), epitafium
Bożywoja (zm. 1543) w kościele
w Niedźwiedzicach pod Chojnowem
oraz schodów ratusza zgorzeleckie-
go (1560—70). Forma wazonu z por-
talu pawilonu znajduje swą analo-
gię w tymże motywie w dekoracji
tzw. domu biblijnego przy Neiss-
-Str. 29 (1570) w Zgorzelcu. Roz-
winięciem jakby schematu deko-
racji nadproża portalu wieży jest
analogiczne rozwiązanie w wymie-
nionym uprzednio portalu kamie-
nicy w Złotoryi. Szereg elementów
roślinnych dekoracji kamieniarki
Witkowa znajdujemy w wymienio-
nych przykładach Lwówka, Płako-
wic, Lubania, nagrobka Rybischa
oraz zamku Chojnowskiego i ratusza
we Wrocławiu. Charakterystyczne
motywy kół dekorujących filunki
w dwóch oknach wieży spotykamy
w bogatszej formie w obramieniu
portalu płakowickiego. Cechującą
kamieniarkę Witkowa, a szczegól-
nie pawilonu płaskość opracowania
dekoracji odnajdujemy w Kamien-
nej Górze, Lwówku i tylekroć
wspomnianym portalu płakowickim.
Umieszczony obok daty na jed-
nym z naproży okien pawilonu
monogram F B jest niewątpliwie
sygnaturą rzeźbiarza, bowiem ana-
logiczny z datą 1556, a więc tylko
o rok wcześniejszą, znajduje się
na płycie nagrobnej nieznanego ry-
cerza, umieszczonej na zewnętrz-
nej ścianie prezbiterium kościoła
w Wilkowie w pow. Środka Śląska
(informację o istnieniu tejże płyty
zawdzięczamy mgr Zenonowi Brad-
ke).
Bliskie analogie łączące, jak wy-
żej zauważono, kamieniarkę Wit-
kowską z współczesnymi jej dzieła-
mi renesansu zachodniej części
Śląska, a szczególnie z portalem
płakowickim, pozwalają na wysu-
nięcie hipotezy, że mistrz F B wy-
wodził się z kręgu twórcy tego
portalu.

315