Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (25.1963)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


II. 2. Simoradz, pow. Cieszyn. Sgraf-
fito na kościele parafialnym, pod
nowym tynkiem. (Rys. autor)

estetycznej organizacji dużych po-
wierzchni zewnętrznych w bryłach
budowlanych, jako potrzeba arty-
styczna, leży więc u podstaw po-
wstania sgraffita geometrycznego.
Do powyższego należy jeszcze
dodać, iż jednym z dalszych, ale
ważnych czynników wpływających
na rozwój techniki sgraffita geome-
trycznego są względy ekonomiczne.


II. 3. Prochowice, pow. Środa Śląska.
Sgraffito na górnych kondygnacjach
starego zamku. (Rys. autor)

Społeczeństwa czy środowiska
bogatsze mogły stosować dodatek
kamienia w masie ceglanej budowli,
jako materiału na detale architek-
toniczne, a nawet jako powłoki
zewnętrznej konstrukcyjno-dekora-
cyjnej. W krajach natomiast uboż-
szych zarówno w materiał kamien-
ny jak i w środki finansowe, przy
stosowaniu ubogiej powłoki wa-
piennej, powstał naturalny grunt
dla wynalezienia określonej pla-
stycznej „obróbki” tej zewnętrznej
powłoki wapiennej wyprawy ele-
wacyjnej.
W ten sposób doszło do powsta-
nia sztuki sgraffita geometrycznego,
pokrywającego całe powierzchnie
zewnętrznych ścian budowli. Jest
oczywiste, iż na powstanie i roz-
wój tej techniki malarskiej wpły-
nęły dwa czynniki:
— możliwości finansowe, gdyż tech-
nika ta, aczkolwiek tańsza od ka-
miennej powłoki, jest w wykonaniu
pracochłonna i stosunkowo kosz-
towna,
— wpływ regionów kulturalnych,
w których istniała tradycja tego
typu dekoracji.
Na podstawie dotychczasowych
wyników badań terenowych można
stwierdzić, iż sgraffito geometrycz-
ne występuje na obszarach Czech,
Moraw i Polski południowo-zachod-
niej. Na tych obszarach przy oży-
wionych działaniach inwestycyjnych
od XVI w., prowadzonych przede
wszystkim przez mieszczaństwo,
występowały określone warunki po
temu: bogate mieszczaństwo, brak
monumentalnego budulca, silne
wpływy historycznej architektury
krajów basenu Morza Śródziemnego.
Sgraffito geometryczne w Polsce
występuje jako zjawisko masowe
na terenie Dolnego Śląska. W in-
nych częściach Polski przypadki
zachowanego sgraffita są bardzo
nieliczne, rozrzucone po całym te-
rytorium kraju, zachowały się na
budowlach wyłącznie nie miesz-
czańskich.
Dotychczas udało się stwierdzić
istnienie sgraffita geometrycznego
lub przynajmniej jego śladów na
92 obiektach zabytkowych, z czego
34 znajduje się w woj. wrocław-
skim i 22 w woj. opolskim. Dla
56 przykładów zebrano rzeczowe
dane, tj. opisy, rysunek i fotogra-
fie. W kilkunastu przykładach in-
formacje te są jedynymi danymi
już o charakterze historycznym,
archiwalnym, bowiem obiekty, na
których znajdowało się sgraffito,
poważnie uszkodzone, zostały w
ostatnich czasach całkowicie roze-
brane. Stało się tak np. z ruinami

II. 4. Rogów Opolski, pow. Krap-
kowice. Sgraffito na zamku. (Rys.
autor)



II. 5. Nysa, sgraffito na II p. domu
przy ul. Grodzkiej nr 11 (zniszczone
w 1960 r.). (Rys. autor)

dwóch kamienic mieszczańskich w
Nysie przy ul. Jarosława 8 i ul.
Grodzkiej 9.
Do ogólnej grupy form sgraffita
geometrycznego, występującego w
Polsce, zaliczono i te prymitywne
formy, które otrzymano przez:
— fakturalne zróżnicowanie lica za-
prawy jednowarstwowej, np. partie
wygładzane na tle chropowatej
reszty powierzchni, jak naśladow-
nictwo kamieni na narożach,
— linearne nacięcia w układzie
geometrycznym w zaprawie jedno-
warstwowej.
Analiza dotychczas zarejestro-
wanych form sgraffita geometrycz-
nego pozwala na podział materiału
na następujące grupy:
1. linearno-konstrukcyjne (pseudo-
bonie), dające w rezultacie komór-
kowy podział powierzchni wyprawy,
naśladujący monumentalny podział
kostek kamiennych (ciosów),
2. krystaliczne (diamentowe) o bar-
dzo różnorodnym kształtowaniu
prostokątnych płaszczyzn,
3. rysunkowo-patronowe.
Bliższe zestawienie form sgraf-
fita geometrycznego z czasem po-
wstania tej dekoracji pozwala na
stwierdzenie, iż wiek XVI na Dol-
nym Śląsku był okresem wielkiego
rozwoju tej dekoracji plastycznej.
Formy prymitywne, nacięcia linea’r-
ne (pseudo-bonie czy rustyka na-

317