Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (25.1963)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

rożna) mogą być pierwszymi pró-
bami wprowadzenia tej techniki,
natomiast wzory rysunkowo-patro-
nowe z reguły pochodzą z końca
XVI wieku, a raczej w większości
z 1. połowy XVII wieku.
W zakresie barwy przeważa
sgraffito czarno-białe, w którym
dolna, gruntowa warstwa wykona-
na jest z zaprawy wapiennej z do-
mieszką węgla drzewnego. Orygi-
nalne jest sgraffito na wieży zam-
kowej w Ząbkowicach Śląskich,
gdzie odwrotnie, warstwa wierzch-
nia ma domieszkę węgla drzew-
nego. Sgraffito kolorowe stwier-
dzono tylko w sześciu przypadkach,
przy czym do dekoracji sgraffitoiwej
na munach zamków w Gorzanoiwie
i Oleśnicy należy podejść bardzo
ostrożnie. Oba te obiekty poddane
były w końcu XIX wieku kapital-
nemu remontowi i odnowieniu ele-
wacji. Jest możliwe, że zachowano
w pewnej mierze dawny rysunek
sgraffita, zmieniając jego fakturę
i kolor.
Na ścianie domu w Paczkowie
przy Rynku nr 49, spod nowszego
tynku (1. połowa XX wieku) . wy-
łoniły się na wysokości II piętra
dwie warstwy sgraffita. W obu
przypadkach mamy do czynienia
z bardzo żywymi barwnikami, mia-
nowicie czerwienią karminową i
jasną żółcią. W Bystrzycy Kłodz-
kiej na jednym z budynków z XVI
wieku zachowały się duże partie
sgraffita, w którym zaprawa wa-
pienna obu warstw zmieszana jest
z nieokreślonym jeszcze barwnikiem
karminowym, w dwóch różnych to-
nacjach z tym, że dolna warstwa
jest bardzo intensywna w kolorze.
Niemal w połowie zbadanych
sgraffit rysunek pokrywał lub jesz-
cze pokrywa całą zewnętrzną po-
wierzchnię ścian. Bardzo przekony-
wającym przykładem takiej techni-
ki może być ruina zamku w Cerkwi
Polskiej w woj. opolskim oraz za-
mek w Czarnowicach w pow. gu-
bińskim woj. zielonogórskiego.
Zachowane i, jak dowodzą ba-
dania na miejscu, konserwowane
od 2. połowy XIX w. całościenne
sgraffita geometryczne istnieją na
bardzo nielicznych zabytkach. Są
to z reguły kościoły, zamki, wieże
ratuszowe itp. szczególnie monu-
mentalne obiekty. Pozostałe pozna-
ne przykłady tego typu sgraffita
zostały odnalezione pod nowszymi
tynkami zewnętrznymi, najczęściej
pochodzącymi z XIX wieku, na
kamienicach mieszczańskich.
Dotychczasowe badania już tyl-
ko szczątków sgraffita geometrycz-
nego pozwalają wysnuć następu-
jące wnioski uogólniające:


II. 6. Chełmsko Śląskie, pow. Ka-
mienna Góra. Sgraffito na „starej
szkole”, przy kościele parafialnym.
(Rys. autor)

1. domy mieszczańskie oraz więk-
szość budowli o szczególnym
znaczeniu w regionie śląskim
były co najmniej w większości
w XVI wieku i na pocz. XVII
w. pokryte sgraffitem geomet-
rycznym o bardzo różnorodnej
kompozycji,
2. sgraffito mogło być tak po-
wszechną formą dekoracji ścian
zewnętrznych, że nie było szcze-
gólnie cenione i to może być
powodem tak znikomych wzmia-
nek w dokumentach o dziejach
budowli jak i w opisach róż-
nych miast i ich monumentów,
3. dekoracje sgraffitowe mogły
przetrwać do połowy XIX wieku
w bardzo poważnej ilości, uległy
zakryciu lub zniszczeniu w na-
stępstwie modernizowania ze-
wnętrznych elewacji budowli
miejskich, najczęściej w duchu
pseudoklasycyzmu lub innej ma-
niery eklektycznej.
4. tam, gdzie młodsze tynki ze-
wnętrzne (z XIX i XX w.) po-


II. 7. Bierawa, pow. Koźle. Sgraffito
na kościele parafialnym. (Rys. autor)

krywają w dobrej formie tech-
nicznej mury domów mieszczań-
skich, wzniesionych co najmniej
w XVI wieku, jest wszelka pod-
stawa do stwierdzenia, że pod
nimi zachowały się dawme de-
koracje sgraffitowe.
Stosunkowo obfity plon poszu-
kiwań i odkryć sgraffita geomet-
rycznego na terenie Śląska pozwala
mniemać, iż na tym obszarze miejs-
cowemu społeczeństwu obca była
kolorystyka barwionych płaszczyzn
wielowymiarowych, natomiast sto-
sowano i powszechnie rozwijano
technikę powierzchniowej dekoracji
plastycznej, świetnie wyrażoną for-
mą sgraffita geometrycznego.
W obecnie rozwijającej się pla-
styce architektonicznej panuje za-
sada wprowadzania na ściany bu-
dowli barwnych pól i płaszczyzn.
Zasada ta stosowana jest i przy
odnawianiu elewacji oryginalnych
zabytkowych lub stylizowanych na
renesans budowli w historycznych
ośrodkach miejskich, na Dolnym
Śląsku przede ' wszystkim. Efekty
tego są co najmniej dyskusyjne,
jak to może mieć miejsce z „poli-
chromią” domów przy Rynku w
Niemczy itd.
Mając na uwadze stwierdzenie
istnienia w przeszłości na ścianach
kamienic zabytkowych w miastach
śląskich bogatej dekoracji sgraffi-
towe j, można postawić wnioski kon-
serwatorskie dla zastosowania w
przyszłości:
1. przy podejmowaniu robót re-
montowo-porządkowych przy
elewacjach kamienic mieszczań-
skich, pochodzących co najmniej
z wieków XVI i pocz. XVII,
należy dążyć do przeprowadze-
nia starannych badań poszuki-
wawczych dla wyjaśnienia, czy
pod nowszymi tynkami ze-
wnętrznymi nie zachowała się
choćby w szczątkach dawna de-
koracja sgraffitowa,
2. przy remontach i odświeżaniu
elewacji renesansowych kamie-
nic mieszczańskich na Śląsku,
gdy zachowane są detale z tej
epoki bez późniejszych zmian czy
przeróbek, a na tym terenie
stwierdzono występowanie sgraf-
fita geometrycznego — stosować
tę formę i technikę dekoracji
zamiast jednobarwnych powłok
płaszczyznowych.
Sgraffito geometryczne jest bar-
dzo właściwym składnikiem war-
tości plastycznej budowli renesan-
sowej na określonym terenie i re-
nesans tej techniki jest raczej
wskazany ze względów historycz-
nych i artystycznych.

318