Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (35.1973)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


11.6. Zamek w Szymbarku, narożna
baszta północno-wschodnia. (Repr. wg
Bau- u. Kunstdenkm., Bd. 3, H. 12,
1906)

Przyjęto więc wpływy, co prawda da-
lekie, dekoracji architektury zdobytej
przez krzyżowców na terenie Ziemi
Świętej, a także z terenów Syrii i pół-
nocnego Egiptu. Elementy te przy-
jęto wpierw do sztuki mauretańskiej
Cypru i Sycylii, następnie przeniesione
przez krzyżowców do ich zamków,
uległy wyraźnemu przeobrażeniu li-
terowemu i transpozycji układu w sto-
sunku do kufickich. Tak przetworzone
włączone zostały do programu zdobni-
czego kościołów i zamków Zakonu i za-
leżnej warsztatowo od niego architek-
tury diecezji pomezańskiej. Krótko
mówiąc, wpływy te należałoby mie-
rzyć faktem samego występowania na-
pisów w interesującym nas budow-
nictwie .
Przechodząc do dalsżego toku ba-
dań, kilka słów należy poświęcić re-
nesansowemu, czwartemu z kolei o-
kresowi budowy zamku szymbarskiego
w latach 1550—99. Ciągnął się on
trzema etapami. W pierwszym, pra-
cami muratorskimi objęto skrzydło
wschodnie z przedbramiem, które otrzy-
mało wówczas ozdobny, trój członowy
szczyt. Odrestaurowano również hełm
wieży głównej i postawiono na nim
nadbudówkę zegarową. W drugim
etapie zmodernizowano ośmioboczną
basztę wschodnią i postawiono budy-

nek łączący tę basztę z wieżą. W trze-
cim, zabudowano narożnik południo-
wo-wschodni. Powstał tutaj dwu-
kondygnacyjny budynek mieszkalny
z reprezentacyjnym parterem.
Ze wszystkich prac nowożytnych
prowadzonych na zamku najbardziej
interesującą formę szczytu otrzymała
zewnętrzna elewacja przedbramia. By-
ła to renesansowa przeróbka fasady
gotyckiej. Trójęzłonowy podział piłaś -
trami wyodrębnił trzy tynkowane
blendy. Podobny wystrój i genezę po-
siada południowy szczyt transeptu
kościoła po cysterskiego w Pelplinie
z r. 1557, przy którym prace wykony-
wał murator gdański Antoni Schultes.
Istnieje więc duże prawdopodobień-
stwo jego autorstwa przy renowacji
szczytu szymbarskiego. Ponadto blis-
kie podobieństwo dostrzeżono z rene-
sansowymi szczytami zamku w Drze-
wicy z ok. 1530 r., następnie z prze-
róbką gotyckiego szczytu w północnej
zakrystii kościoła św. Jana w Toruniu,
z renesansową fasadą trzech kamienic
przy ulicy Mostowej 6 w tym mieście,

11.7. Zamek w Szymbarku, elewacja
południowa przed 1945. (Repr. wg
Lorek, Landschlósser u. Gutshauser in
Ost-Westpreuss., Frankfurt 1965)




11.8. Peplin. Kościół pocysterski, tran-
sept południowy z renesansowym szczy-
tem.

z pięcioczłonowym szczytem południo-
wym ratusza malborskiego po r. 1500,
wreszcie z szesnastowieczną moderni-
zacją górnych partii skrzydła wschod-
niego zamku w Królewcu i ze zwień-
czeniem wschodnim zamku Celle w
Hanowerze z połowy XVI w. Zgadza-
my się z poglądem Jana Zachwatowi-
cza, iż trójczłonowe lub wieloczłonowe
szczyty o łagodnych lukach, tak jak
w powyższych przykładach, są bez
wątpienia infiltracją renesansowych
form holendersko-flamandzkich, szcze-
gólnie często występujących w budow-
nictwie krajów basenu Morza Bałtyc-
kiego .
Piąty okres rozbudowy Szymbarku
przebiegał w 1. połowie XVIII stu-
lecia. Finckensteinowie, uzyskując te
dobra dzięki przekupstwu i długo-
trwałym procesom sądowym, pragnęli
przebudować zamek na barokową re-
zydencję magnacką. Zaczęto więc
modernizować gotyckie jeszcze wnę-
trza w skrzydle zachodnim i rene-
sansowe we wschodniej części budowli.
Na browar zaadaptowano dawną
kuchnię mieszczącą się w zachodnim
budynku w skrzydle północnym, Przy-
stąpiono wreszcie do zabudowy skrzy-
dła południowego na całej jego długo-
ści reprezentacyjnym, dwukondygna-
cyjnym budynkiem o wymiarach
48x13 m. W skrzydle północnym
powstała ujeżdżalnia koni nakryta
dachem mansardowym. Zachował się
„projekt”, aksonometryczny widok
z lotu ptaka, który wg Schmida miał
pochodzić z 11 września 1700 r.
Wreszcie okres przebudowy ro-
mantycznej, szósty, przypada na lata
1857—58. Pracami objęto wnętrza
i elewację zewnętrzną części środko-
wej i wschodniej skrzydła południo-
wego. Baszty trój boczne, usytuowane
w ciągu murów oporowych otrzymały
szczyty schodkowe albo galeryjki
zwieńczone blankami. Między basztą
wschodnią w elewacji południowej
a budynkiem renesansowym wzniesio-
no taras i loggię.
W trakcie studiów nad architek-
turą połowy XIX w. okazało się, iż
w latach 1840—65, wzniesiono na te-
renie Prus i innych państw bardzo
wiele budynków świeckich i sakral-
nych o wyraźnych cechach neogotyc-
kich. W terytorialnym sąsiedztwie
i analogii stylowej regotycyzacji części
zamku szymbarskiego dostrzegamy
takie realizacje architektoniczne, jak:
rezydencja Narzymskich-Ogińskich w
Jabłonowie Pom. (1854—.66), prze-
budowa zamku w Gniewie (1857—59),
projekt architektury mostu na Wiśle
pod Tczewem z połowy XIX w., pałace
w Rzucewie pod. Puckiem (1840—45),
Sokrwitach i Lasko wicach Pom.
(1840—51). Również analiza stylis-

211