DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Starzyński, Juliusz: U podstaw religijnej sztuki baroku: (Uwagi z powodu dzieła - Emile Mâle: L'art religieux après le Concile de Trente. Paris 1932)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35188#0049
(charakterystyczny proces Veronesa). Podkreślone zostaje również
znaczenie programu teologicznego w dziełach sztuki kościelnej,
w szczególności zaś w obmyślaniu wielkich kompozycyj dekora-
cyjnych. Przodujący artyści tych czasów są wiernymi i praktykują-
cymi synami kościoła, niekiedy odznaczają się wyjątkową wprost
pobożnością i chętnie poddają się dyrektywom światłego teologa.
Rozdział drugi pokazuje sztukę kościoła katolickiego w walce
z protestantyzmem. Sztuka gloryfikuje to wszystko, co protestan-
tyzm zwalcza. Broni więc przedewszystkiem Kultu obrazów, sławi
znieważaną przez heretyków Madonnę i jej Niepokalane Poczęcie,
apoteozuje władzę papieską. Wiele wybitnych dzieł sztuki ma za
temat obronę odpustów i wiary w czyściec, jak również gloryfikację
sakramentu spowiedzi i eucharystji. flpologja chrześcijańskiego mi-
łosierdzia, kult świętych i kult relikwij — oto dalsze sprawy, które
żywo zajmują ówczesny świat katolicki, a przeto znajdują odbicie
w sztuce.
W uczuciowości religijnej baroku dominują trzy zasadnicze
wątki ideowe: pragnienie męczeństwa, wizjonerstwo i ekstaza oraz
myśl o śmierci, jawiącej się w makabrycznych kształtach, ustawiczne
memento o znikomości wszystkiego, co doczesne, tern jaskrawsze
w zestawieniu z bogactwem i pompatyczną wspaniałością triumfów
życiowych. Tym trzem zasadniczym motywom w sztuce religijnej
baroku słusznie poświęcone są trzy wielkie rozdziały w pracy
Male’a.
Z końcem XVI wieku zaznacza się powszechny nawrót do
męczeńskiego ducha pierwszych chrześcijan. Jego wykładnikiem
w praktyce jest bohaterska chęć poświęcania życia za wiarę, która
przenika działalność misjonarską tych czasów oraz rodzi nową ide-
ologję świętej wojny (Lepanto, Wiedeń). W sztuce mnożą się wiel-
kie obrazy i cykle scen męczeńskich, wyrażanych z najwyższym,
nieraz pełnym okrucieństwa naturalizmem przy równoczesnem dąże-
niu do prawdy historycznej. Jako podstawę większości scen męczeń-
skich z tych czasów odkryć można istnienie programu teologiczne-
go podług aktów i żywotów męczenników (np. „flnnales" Baroniusa).
Życie świętych okresu kontrreformacji otacza ustawiczna atmo-
sfera cudowności i uniesienia w zaświaty, wieczne sursum serc
przepełnionych miłością ponad miarę człowieka. W przedstawianiu
życia tych świętych (Filip Nereusz, Ignacy Lojola, Karol Boromeusz,
Teresa) zarówno jak w ujmowaniu legend dawniejszych wybierane
są niemal wyłącznie chwile wizyj i ekstatycznych uniesień. Jak
w średniowieczu zdolność czynienia cudów, tak w baroku dar
wizjonerski i siła ekstazy stają się głównem znamieniem świętości-
Zjawisko to znajduje swe odbicie w sztuce i tekstach, ale badać
87
znaczenie programu teologicznego w dziełach sztuki kościelnej,
w szczególności zaś w obmyślaniu wielkich kompozycyj dekora-
cyjnych. Przodujący artyści tych czasów są wiernymi i praktykują-
cymi synami kościoła, niekiedy odznaczają się wyjątkową wprost
pobożnością i chętnie poddają się dyrektywom światłego teologa.
Rozdział drugi pokazuje sztukę kościoła katolickiego w walce
z protestantyzmem. Sztuka gloryfikuje to wszystko, co protestan-
tyzm zwalcza. Broni więc przedewszystkiem Kultu obrazów, sławi
znieważaną przez heretyków Madonnę i jej Niepokalane Poczęcie,
apoteozuje władzę papieską. Wiele wybitnych dzieł sztuki ma za
temat obronę odpustów i wiary w czyściec, jak również gloryfikację
sakramentu spowiedzi i eucharystji. flpologja chrześcijańskiego mi-
łosierdzia, kult świętych i kult relikwij — oto dalsze sprawy, które
żywo zajmują ówczesny świat katolicki, a przeto znajdują odbicie
w sztuce.
W uczuciowości religijnej baroku dominują trzy zasadnicze
wątki ideowe: pragnienie męczeństwa, wizjonerstwo i ekstaza oraz
myśl o śmierci, jawiącej się w makabrycznych kształtach, ustawiczne
memento o znikomości wszystkiego, co doczesne, tern jaskrawsze
w zestawieniu z bogactwem i pompatyczną wspaniałością triumfów
życiowych. Tym trzem zasadniczym motywom w sztuce religijnej
baroku słusznie poświęcone są trzy wielkie rozdziały w pracy
Male’a.
Z końcem XVI wieku zaznacza się powszechny nawrót do
męczeńskiego ducha pierwszych chrześcijan. Jego wykładnikiem
w praktyce jest bohaterska chęć poświęcania życia za wiarę, która
przenika działalność misjonarską tych czasów oraz rodzi nową ide-
ologję świętej wojny (Lepanto, Wiedeń). W sztuce mnożą się wiel-
kie obrazy i cykle scen męczeńskich, wyrażanych z najwyższym,
nieraz pełnym okrucieństwa naturalizmem przy równoczesnem dąże-
niu do prawdy historycznej. Jako podstawę większości scen męczeń-
skich z tych czasów odkryć można istnienie programu teologiczne-
go podług aktów i żywotów męczenników (np. „flnnales" Baroniusa).
Życie świętych okresu kontrreformacji otacza ustawiczna atmo-
sfera cudowności i uniesienia w zaświaty, wieczne sursum serc
przepełnionych miłością ponad miarę człowieka. W przedstawianiu
życia tych świętych (Filip Nereusz, Ignacy Lojola, Karol Boromeusz,
Teresa) zarówno jak w ujmowaniu legend dawniejszych wybierane
są niemal wyłącznie chwile wizyj i ekstatycznych uniesień. Jak
w średniowieczu zdolność czynienia cudów, tak w baroku dar
wizjonerski i siła ekstazy stają się głównem znamieniem świętości-
Zjawisko to znajduje swe odbicie w sztuce i tekstach, ale badać
87