DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Poświk, Br.: Rekonstrukcja warunków i procesu pracy jako badania pomocnicze dla historji kaflarstwa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35188#0203
BRONISŁAW POŚWIK (z. A. p.) REKONSTRUKCJA WARUNKÓW
I PROCESU PRACY JAKO BADANIA POMOCNICZE DLA
HISTORJI KAFLARSTWA.
Garncarstwo i kaflarstwo dawnych i nowszych czasów (a na-
wet jeszcze nowoczesną produkcją ceramiczną) cechuje nadzwyczaj-
ny konserwatyzm w stosowaniu materjalów i metod raz już ustalonych.
Dzięki temu wytworzyły się tradycje, które dostarczyły całemu
skomplikowanemu procesowi pracy recept i przepisów na każdą
najdrobniejszą czynność. Wierność, z jaką stosowano się do tych
przepisów, jest zupełnie zrozumiała, jeżeli weźmie się pod uwagę,
że powstały one na drodze empirycznej, i że zdun z ich pomocą
dawał sobie radę z całym szeregiem bardzo skomplikowanych zja-
wisk z dziedziny fizyki, chemji nieorganicznej i koloidalnej.
Z drugiej strony te metody pracy i recepty bardzo się między
sobą różniły w zależności od epoki, stopnia doskonałości technicz-
nej, od surowców i warunków lokalnych.
Dzięki temu badania nad techniką wyrobów ceramicznych do-
starczyć nam mogą ważkich kryterjów pomocniczych dla historji
ceramiki. Nieraz już dopatrywano się w śladach procesów technicz-
nych wskazówek pomocniczych; przeważnie jednak poprzestawano
na rejestrowaniu tylko najwidoczniejszych z tych śladów, zbierając
w ten sposób materjał, posiadający większe znaczenie dla zbiera-
czy i znawców, aniżeli dla historyka sztuki.
Jednakże, zbierając również wszelkie inne, mniej widoczne
ślady procesów technicznych, dążyć należy do zrekonstruowania
z ich pomocą pełnej ich morfologji, i prowadzić do jak naj-
dalej idącego odtworzenia warunków i procesu pracy. W ten spo-
sób dopiero otrzymamy materjał, wystarczający do rozpoznania nie-
których czynników społecznych, ekonomicznych, geograficznych
i t. d., i pozwalający na nawiązanie na tej drodze kontaktu z cało-
kształtem historji.
Trzymając się takich zasad i ograniczając się do kaflarstwa,
niniejsza praca ma na celu wyjaśnienie i ustalenie roli, jaką mogą
odgrywać badania techniki jako metoda pomocnicza w studjach
nad historją ceramiki. Praca ta rozpada się na 3 rozdziały, z któ-
rych pierwszy obejmuje badania, mogące dać wyjaśnienia co do
gatunku i charakteru użytych materjałów. Przytem położono na-
cisk na to, aby użyć uproszczonych sposobów badania, żeby, o ile
możności, obejść się bez pomocy fachowych mineralogów i chemi-
ków. Nie opisuję w tym rozdziale dokładniej tych procesów, od-
syłając zainteresowanych do odnośnych podręczników mineralogji
i chemji.
199
I PROCESU PRACY JAKO BADANIA POMOCNICZE DLA
HISTORJI KAFLARSTWA.
Garncarstwo i kaflarstwo dawnych i nowszych czasów (a na-
wet jeszcze nowoczesną produkcją ceramiczną) cechuje nadzwyczaj-
ny konserwatyzm w stosowaniu materjalów i metod raz już ustalonych.
Dzięki temu wytworzyły się tradycje, które dostarczyły całemu
skomplikowanemu procesowi pracy recept i przepisów na każdą
najdrobniejszą czynność. Wierność, z jaką stosowano się do tych
przepisów, jest zupełnie zrozumiała, jeżeli weźmie się pod uwagę,
że powstały one na drodze empirycznej, i że zdun z ich pomocą
dawał sobie radę z całym szeregiem bardzo skomplikowanych zja-
wisk z dziedziny fizyki, chemji nieorganicznej i koloidalnej.
Z drugiej strony te metody pracy i recepty bardzo się między
sobą różniły w zależności od epoki, stopnia doskonałości technicz-
nej, od surowców i warunków lokalnych.
Dzięki temu badania nad techniką wyrobów ceramicznych do-
starczyć nam mogą ważkich kryterjów pomocniczych dla historji
ceramiki. Nieraz już dopatrywano się w śladach procesów technicz-
nych wskazówek pomocniczych; przeważnie jednak poprzestawano
na rejestrowaniu tylko najwidoczniejszych z tych śladów, zbierając
w ten sposób materjał, posiadający większe znaczenie dla zbiera-
czy i znawców, aniżeli dla historyka sztuki.
Jednakże, zbierając również wszelkie inne, mniej widoczne
ślady procesów technicznych, dążyć należy do zrekonstruowania
z ich pomocą pełnej ich morfologji, i prowadzić do jak naj-
dalej idącego odtworzenia warunków i procesu pracy. W ten spo-
sób dopiero otrzymamy materjał, wystarczający do rozpoznania nie-
których czynników społecznych, ekonomicznych, geograficznych
i t. d., i pozwalający na nawiązanie na tej drodze kontaktu z cało-
kształtem historji.
Trzymając się takich zasad i ograniczając się do kaflarstwa,
niniejsza praca ma na celu wyjaśnienie i ustalenie roli, jaką mogą
odgrywać badania techniki jako metoda pomocnicza w studjach
nad historją ceramiki. Praca ta rozpada się na 3 rozdziały, z któ-
rych pierwszy obejmuje badania, mogące dać wyjaśnienia co do
gatunku i charakteru użytych materjałów. Przytem położono na-
cisk na to, aby użyć uproszczonych sposobów badania, żeby, o ile
możności, obejść się bez pomocy fachowych mineralogów i chemi-
ków. Nie opisuję w tym rozdziale dokładniej tych procesów, od-
syłając zainteresowanych do odnośnych podręczników mineralogji
i chemji.
199