DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Piaścik, Franciszek: Typowe dzwonnice drewniane w Polsce oraz ich konstrukcja
DOI Artikel:Da̧browski, Stanisław: Artyści na dworze Antoniego Tyzenhauza: (przyczynki archiwalne)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35188#0120
Zwieńczenia dzwonnic są bardzo różnorodne, co zresztą mo-
żemy obserwować na załączonych rysunkach. Dach, w ścisłem te-
go słowa znaczeniu, posiada dzwonnica w Bochni; ma on znaczny
kąt nachylenia w stosunku do poziomu, a zachowuje swą statycz-
ność dzięki organicznemu powiązaniu z całością budowli. Na dzwon-
nicach i wszelkiego rodzaju wieżach dachy mają najczęściej kształty
piramidalne; zagadnienie rozwoju i statyki dachu piramidalnego sta-
nowić może przedmiot specjalnego badania.
Przedstawione tu dzwonnice ilustrować mają zasadnicze typy
spotykane na ziemiach Polski; każdy z tych typów posiada znaczną
ilość odmian. Dzwonnice wykonane systemem wyłącznie wieńco-
wym spotykane są w województwach północno-wschodnich, a przy
dalszych badaniach wykazują pokrewieństwo z budownictwem drew-
nianem północnej Rosji. Typ drugi, mieszany, w którym dolna kon-
dygnacja zbudowana systemem wieńcowym, a górna powstała przez
ustawienie na tym wieńcu słupów, występuje dość obszernie z wi-
doczną jednak przewagą na korzyść Małopolski Wschodniej. Znacz-
nie rozpowszechniony jest typ trzeci: konstrukcja słupowa o słu-
pach prosto ustawionych. I wreszcie typ czwarty — konstrukcja
słupowa z nadwieszoną górną kondygnacją i pochylonemi słupami
właściwy jest Podkarpaciu.
STANISŁAW DĄBROWSKI
ARTYŚCI NA DWORZE ANTONIEGO TYZENHAUZA
(przyczynki archiwalne)
Niezwykle przedsiębiorczy, ruchliwy, o niestrudzonej energji
człowieka żyjącego płonącą twórczością wciąż nowych planów, po-
mysłów — podskarbi nadworny litewski Antoni Tyzenhauz, objąw-
szy swoje urzędowanie w Grodnie w 1765, — wznosi na przedmieś-
ciu Horodnicy, w gorączkowym pośpiechu dokoła swego nowego
pałacu cały kompleks budynków: fabryki, pracownie, warsztaty,
szkoły i kafehauzy1).
Wszystkie budowle najważniejsze i najpilniejsze stanęły do
r. 1775, później wykończono jeszcze wnętrze pałacu, zbudowano
teatr (r. 1780) oraz wzniesiono wiele budynków w okolicznych do-
brach podskarbiego. Opierając się na zachowanych archiwaljach
Tyzenhauzowskich należy przypuścić, że w pierwszym okresie dzia-
łał tam jako budowniczy głównie i jedynie J. M. Mdeser „architekt
Jego Królewskiej Mości”. — Zachowane z lat 1769— 1770 kwity
z jego podpisem potwierdzają odbiór pensji kwartalnej zł. poi. 646
gr. 202). Zachowany projekt p. t. „Budynki Bośniaków Horodnickich"
134
żemy obserwować na załączonych rysunkach. Dach, w ścisłem te-
go słowa znaczeniu, posiada dzwonnica w Bochni; ma on znaczny
kąt nachylenia w stosunku do poziomu, a zachowuje swą statycz-
ność dzięki organicznemu powiązaniu z całością budowli. Na dzwon-
nicach i wszelkiego rodzaju wieżach dachy mają najczęściej kształty
piramidalne; zagadnienie rozwoju i statyki dachu piramidalnego sta-
nowić może przedmiot specjalnego badania.
Przedstawione tu dzwonnice ilustrować mają zasadnicze typy
spotykane na ziemiach Polski; każdy z tych typów posiada znaczną
ilość odmian. Dzwonnice wykonane systemem wyłącznie wieńco-
wym spotykane są w województwach północno-wschodnich, a przy
dalszych badaniach wykazują pokrewieństwo z budownictwem drew-
nianem północnej Rosji. Typ drugi, mieszany, w którym dolna kon-
dygnacja zbudowana systemem wieńcowym, a górna powstała przez
ustawienie na tym wieńcu słupów, występuje dość obszernie z wi-
doczną jednak przewagą na korzyść Małopolski Wschodniej. Znacz-
nie rozpowszechniony jest typ trzeci: konstrukcja słupowa o słu-
pach prosto ustawionych. I wreszcie typ czwarty — konstrukcja
słupowa z nadwieszoną górną kondygnacją i pochylonemi słupami
właściwy jest Podkarpaciu.
STANISŁAW DĄBROWSKI
ARTYŚCI NA DWORZE ANTONIEGO TYZENHAUZA
(przyczynki archiwalne)
Niezwykle przedsiębiorczy, ruchliwy, o niestrudzonej energji
człowieka żyjącego płonącą twórczością wciąż nowych planów, po-
mysłów — podskarbi nadworny litewski Antoni Tyzenhauz, objąw-
szy swoje urzędowanie w Grodnie w 1765, — wznosi na przedmieś-
ciu Horodnicy, w gorączkowym pośpiechu dokoła swego nowego
pałacu cały kompleks budynków: fabryki, pracownie, warsztaty,
szkoły i kafehauzy1).
Wszystkie budowle najważniejsze i najpilniejsze stanęły do
r. 1775, później wykończono jeszcze wnętrze pałacu, zbudowano
teatr (r. 1780) oraz wzniesiono wiele budynków w okolicznych do-
brach podskarbiego. Opierając się na zachowanych archiwaljach
Tyzenhauzowskich należy przypuścić, że w pierwszym okresie dzia-
łał tam jako budowniczy głównie i jedynie J. M. Mdeser „architekt
Jego Królewskiej Mości”. — Zachowane z lat 1769— 1770 kwity
z jego podpisem potwierdzają odbiór pensji kwartalnej zł. poi. 646
gr. 202). Zachowany projekt p. t. „Budynki Bośniaków Horodnickich"
134