DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Bocheński, Zbigniew M.: Dwór obronny arcybiskupa Władysława Oporowskiego (zm. 1453) w Oporowie pod Kutnem
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35188#0112
Do pierwotnego założenia dworu należą: piętrowe skrzydło po-
łudniowe, baszta na wschodnim boku i dwupiętrowa „wieża” w na-
rożniku półn.-zachodnim (obecnie tworząca część zachodniego skrzy-
dła, łączącego się bezpośrednio z południowem). Części te wiązał
pierwotnie mur obronny, zachowany dotychczas prawie w całości
od strony północnej i częściowo od wschodniej. Wątek murów ce-
glany, na substrukcjach z granitu eratycznego. Układ cegieł t. zw.
polski z użyciem zendrówek. Gzyms koronujący i dachy prawdo-
podobnie z XIX st. Pierwotne okna (o ile się zachowały) zamuro-
wano; były one małe, wązkie, zasklepione łukiem i umieszczone
wysoko. Okna piwnic wychodziły pierwotnie tylko na podwórzec.
Wejście od strony zachodniej po moście, pierwotnie zapewne zwo-
dzonym, przez portal ostrołukowy (obecnie zneogotycyzowany),
z niszami ostrołukowemi po bokach.
Na specjalną uwagę zasługuje baszta, w której zmysł este-
tyczny budowniczego dworu znalazł szczególny wyraz. Wyrasta-
jąc z rzutu, zbliżonego do połowy elipsy, rozszerza się ona cokol-
wiek powyżej wysokości piętra i przyjmuje kształt poligonalny, zam-
knięty pięciobokiem od strony fosy. Tę górną część podtrzymuje
szereg kamiennych, profilowanych po gotycku wsporników i takiż
gzyms. Wewnątrz mieści się pierwotna kaplica, nakryta gotyckiem, że-
browem sklepieniem z wykutą na zworniku Sulimą Oporowskich. —
Drugie gotyckie sklepienie żebrowe występuje w jednym z parte-
rowych pokojów skrzydła południowego.
Do zewnętrznego dekoru budowli należą, oprócz wspomnia-
nych powyżej szczegółów, białe, tynkowane pasy, z których jeden
biegnie horyzontalnie na fasadzie południowej poniżej okien pię-
trowych, drugi podkreśla linję wsporników na baszcie, a trzeci linję
zazębień na murze obronnym od wschodu i północy. Ponadto ze
względów stylowych przypuścić należy pierwotne istnienie murów
szczytowych na krótszych bokach traktu południowego. — Dodaj-
my, że do muru obronnego przylegały od podwórca (jak na to śla-
dy wskazują) niższe zabudowania drewniane, a wzdłuż traktu połu-
dniowego biegł na wysokości piętra ganek drewniany dla łatwiej-
szej komunikacji wewnętrznej, to będziemy mieli w ogólnych za-
rysach zrekonstruowany pierwotny kształt całości. Uzupełnia go
jeszcze wiadomość Gawareckiego o zaginionej tablicy erekcyjnej
z herbami Oporowskich, umieszczonej pierwotnie nad portalem.
Dwór w Oporowie był przedewszystkiem rezydencją, miał słu-
żyć celom mieszkalnym. Główna rola pod tym względem przypada
komnatom parterowym i piętrowym skrzydła południowego. Dwu-
piętrowa wieża służyła także, jak wszystko na to wskazuje, dla ce-
lów mieszkalnych, ale oprócz tego grała jakgdyby rolę straż-
128
łudniowe, baszta na wschodnim boku i dwupiętrowa „wieża” w na-
rożniku półn.-zachodnim (obecnie tworząca część zachodniego skrzy-
dła, łączącego się bezpośrednio z południowem). Części te wiązał
pierwotnie mur obronny, zachowany dotychczas prawie w całości
od strony północnej i częściowo od wschodniej. Wątek murów ce-
glany, na substrukcjach z granitu eratycznego. Układ cegieł t. zw.
polski z użyciem zendrówek. Gzyms koronujący i dachy prawdo-
podobnie z XIX st. Pierwotne okna (o ile się zachowały) zamuro-
wano; były one małe, wązkie, zasklepione łukiem i umieszczone
wysoko. Okna piwnic wychodziły pierwotnie tylko na podwórzec.
Wejście od strony zachodniej po moście, pierwotnie zapewne zwo-
dzonym, przez portal ostrołukowy (obecnie zneogotycyzowany),
z niszami ostrołukowemi po bokach.
Na specjalną uwagę zasługuje baszta, w której zmysł este-
tyczny budowniczego dworu znalazł szczególny wyraz. Wyrasta-
jąc z rzutu, zbliżonego do połowy elipsy, rozszerza się ona cokol-
wiek powyżej wysokości piętra i przyjmuje kształt poligonalny, zam-
knięty pięciobokiem od strony fosy. Tę górną część podtrzymuje
szereg kamiennych, profilowanych po gotycku wsporników i takiż
gzyms. Wewnątrz mieści się pierwotna kaplica, nakryta gotyckiem, że-
browem sklepieniem z wykutą na zworniku Sulimą Oporowskich. —
Drugie gotyckie sklepienie żebrowe występuje w jednym z parte-
rowych pokojów skrzydła południowego.
Do zewnętrznego dekoru budowli należą, oprócz wspomnia-
nych powyżej szczegółów, białe, tynkowane pasy, z których jeden
biegnie horyzontalnie na fasadzie południowej poniżej okien pię-
trowych, drugi podkreśla linję wsporników na baszcie, a trzeci linję
zazębień na murze obronnym od wschodu i północy. Ponadto ze
względów stylowych przypuścić należy pierwotne istnienie murów
szczytowych na krótszych bokach traktu południowego. — Dodaj-
my, że do muru obronnego przylegały od podwórca (jak na to śla-
dy wskazują) niższe zabudowania drewniane, a wzdłuż traktu połu-
dniowego biegł na wysokości piętra ganek drewniany dla łatwiej-
szej komunikacji wewnętrznej, to będziemy mieli w ogólnych za-
rysach zrekonstruowany pierwotny kształt całości. Uzupełnia go
jeszcze wiadomość Gawareckiego o zaginionej tablicy erekcyjnej
z herbami Oporowskich, umieszczonej pierwotnie nad portalem.
Dwór w Oporowie był przedewszystkiem rezydencją, miał słu-
żyć celom mieszkalnym. Główna rola pod tym względem przypada
komnatom parterowym i piętrowym skrzydła południowego. Dwu-
piętrowa wieża służyła także, jak wszystko na to wskazuje, dla ce-
lów mieszkalnych, ale oprócz tego grała jakgdyby rolę straż-
128