DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Bocheński, Zbigniew M.: Dwór obronny arcybiskupa Władysława Oporowskiego (zm. 1453) w Oporowie pod Kutnem
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.35188#0115
nicy, co wynikało także z jej położenia obok wejścia w obręb
zabudowań.
Tutaj zkolei przychodzi kwestja obronności, która w zabytku
naszym posiada swoje specjalne znaczenie, zwłaszcza gdy się zwa-
ży nieduże wymiary budowli. Więc przedewszystkiem zwraca uwa-
gę fosa, wypełniona wodą, a następnie zamknięty kasztel, stawia-
jący opór wysokim, gładkim murem; okna małe i umieszczone wy-
soko, pod dachem zaś ewentualnie jeszcze okienka ganku straży*).
W dolnej części baszty widoczne otwory strzelnic. Najwięcej cha-
rakteru warownego nadaje jednak dworowi mur obronny z gankiem
straży. — Z tern wszystkiem wszakże budowla nasza, już ze wzlę-
du na swój rozmiar nie mogła odegrać żadnej poważniejszej roli
wojennej. Była obronną, ale równocześnie była rezydencją, dwo-
rem arcybiskupim, którego warowność tłumaczyć należy raczej jako
nieodzowny warunek bezpieczeństwa. Fakt umieszczenia kaplicy
w baszcie, mającej spełniać — zdawałoby się — przedewszystkiem
rolę obrony, świadczy w pewnej mierze o charakterze naszej budo-
wli i ustosunkowaniu jej właściwości, jako rezydencji obronnej.
Skromność naszej budowli pod względem dekoracyjnym po-
zostaje w związku z ogólnym charakterem ówczesnej architektury
tej części Polski, do której zabytek należy. W szczególności jednak
brak murów szczytowych daje się bardzo odczuwać, gdy chodzi
o zestawienie naszego dworu z innemi budowlami tej części kraju.
Szczyt bowiem ze swoją sylwetą i podziałem jest pierwszorzędnym
i najbardziej dekoracyjnym motywem w tamtejszem gotyckiem bu-
downictwie kościelnem, które — w braku równie dobrze zachowa-
nych, a podobnych do Oporowa zabytków architektury świeckiej —
mogłoby być w naszym wypadku brane w rachubę jako materjał
porównawczy dla cech stylistycznych. W zasadzie jednak stwier-
dzić trzeba, że cechy te, w tej postaci, w jakiej występują we dwo-
rze oporowskim (technika muru, pasy tynkowane, ślepe nisze po
obu stronach portalu, podziały horyzontalne zapomocą wysuniętych
warstw cegieł i t. p.), są w dużej mierze właściwe dla całej go-
tyckiej ceglanej architektury środkowo-północnej części ziem pol-
skich łącznie z Wielkopolską, oraz Prus, Pomorza i krajów północ-
no-niemieckich. Jedynie zastosowanie kamienia do niektórych częś-
*) W budowlach warownych krzyżackich, do których dwór oporowski
w pewnej mierze nawiązuje (o czem mówimy w dalszym ciągu), zwieńczał mu-
ry tuż pod samym dachem ganek straży, zaznaczający się od zewnątrz szere-
giem małych okienek strzelniczych, ponad oknami niższych pięter. Być może,
że i w Oporowie taki ganek istniał pierwotnie na murach skrzydła południo-
wego i wieży. Dla braku jednak pewności w tym względzie nie został on uwzględ-
niony na rysunku, przedstawiającym rekonstrukcję naszej budowli.
129
zabudowań.
Tutaj zkolei przychodzi kwestja obronności, która w zabytku
naszym posiada swoje specjalne znaczenie, zwłaszcza gdy się zwa-
ży nieduże wymiary budowli. Więc przedewszystkiem zwraca uwa-
gę fosa, wypełniona wodą, a następnie zamknięty kasztel, stawia-
jący opór wysokim, gładkim murem; okna małe i umieszczone wy-
soko, pod dachem zaś ewentualnie jeszcze okienka ganku straży*).
W dolnej części baszty widoczne otwory strzelnic. Najwięcej cha-
rakteru warownego nadaje jednak dworowi mur obronny z gankiem
straży. — Z tern wszystkiem wszakże budowla nasza, już ze wzlę-
du na swój rozmiar nie mogła odegrać żadnej poważniejszej roli
wojennej. Była obronną, ale równocześnie była rezydencją, dwo-
rem arcybiskupim, którego warowność tłumaczyć należy raczej jako
nieodzowny warunek bezpieczeństwa. Fakt umieszczenia kaplicy
w baszcie, mającej spełniać — zdawałoby się — przedewszystkiem
rolę obrony, świadczy w pewnej mierze o charakterze naszej budo-
wli i ustosunkowaniu jej właściwości, jako rezydencji obronnej.
Skromność naszej budowli pod względem dekoracyjnym po-
zostaje w związku z ogólnym charakterem ówczesnej architektury
tej części Polski, do której zabytek należy. W szczególności jednak
brak murów szczytowych daje się bardzo odczuwać, gdy chodzi
o zestawienie naszego dworu z innemi budowlami tej części kraju.
Szczyt bowiem ze swoją sylwetą i podziałem jest pierwszorzędnym
i najbardziej dekoracyjnym motywem w tamtejszem gotyckiem bu-
downictwie kościelnem, które — w braku równie dobrze zachowa-
nych, a podobnych do Oporowa zabytków architektury świeckiej —
mogłoby być w naszym wypadku brane w rachubę jako materjał
porównawczy dla cech stylistycznych. W zasadzie jednak stwier-
dzić trzeba, że cechy te, w tej postaci, w jakiej występują we dwo-
rze oporowskim (technika muru, pasy tynkowane, ślepe nisze po
obu stronach portalu, podziały horyzontalne zapomocą wysuniętych
warstw cegieł i t. p.), są w dużej mierze właściwe dla całej go-
tyckiej ceglanej architektury środkowo-północnej części ziem pol-
skich łącznie z Wielkopolską, oraz Prus, Pomorza i krajów północ-
no-niemieckich. Jedynie zastosowanie kamienia do niektórych częś-
*) W budowlach warownych krzyżackich, do których dwór oporowski
w pewnej mierze nawiązuje (o czem mówimy w dalszym ciągu), zwieńczał mu-
ry tuż pod samym dachem ganek straży, zaznaczający się od zewnątrz szere-
giem małych okienek strzelniczych, ponad oknami niższych pięter. Być może,
że i w Oporowie taki ganek istniał pierwotnie na murach skrzydła południo-
wego i wieży. Dla braku jednak pewności w tym względzie nie został on uwzględ-
niony na rysunku, przedstawiającym rekonstrukcję naszej budowli.
129