DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Zajczyk, Siméon: Architektura barokowych bóżnic murowanych w Polsce: (Zagadnienia i systematyka materjału zabytkowego)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35188#0195
Wielkiemu zrębowi bryły sali męskiej przeciwstawiają się niskie,
wąskie przybudówki z trzech stron obiegające gmach. Kontrastem
surowych, wielkich murów jest drobna, ślepa arkada attyki, opasu-
jąca główny zrąb bóżnicy i będąca jedynym momentem w zewnę-
trzu bóżnicy, posiadającym pewne formy stylowe. Umieszczona na
jednym z narożników „wieża”, przeważnie dochodząca do wysokości
bóżnicy, powtarza w zmniejszeniu sześcian głównego zrębu. Zresztą
przypuszczalnie owa skarłowaciała wieża, spotykana dość często, po-
chodzi mojem zdaniem od istotnej wieży, o charakterze obronnym,
jaka znajduje się np. w bóżnicy łuckiej.
Wielokrotnie wysuwane przy omawianiu zewnętrza bóżnicy za-
gadnienie obronności i podnoszony wpływ obronności na ukształ-
towanie jej formy, wydaje mi się mocno przesadzony, poza jedy-
nym przykładem Łucka, gdzie powstanie wieży zostało spowodo-
wane względami obronnemi. flttykę stosowano w architekturze bóż-
nicznej w głównej mierze w tym celu, aby kosztem dwuspadowego
dachu nie zmniejszać wysokości wnętrza, gdyż całkowita wysokość
bóżnicy bywała zwykle wyznaczana przez władze państwowe i koś-
cielne. Następnie attykę stosowano jako środek w pewnej mierze
zabezpieczający przed pożarem. Jednym z kilku czynników, i to
nie najważniejszym, które spowodowały zastosowanie attyki do bóż-
nic, były względy obronne.
Nie wszystkie jednak bóżnice XVI! i XVIII w. posiadają dachy
attykowe, nie wszystkie również posiadają wieże i są obudowane
z trzech stron. W architekturze bóżnicznej spotykamy dachy róż-
norodne. Następnie istnieje spora ilość bóżnic, których zewnętrzna
strona tworzy bezładną bryłę całkowicie zlekceważoną i zaniedbaną
przez swego budowniczego, lecz rzecz ciekawa i charakterystyczna —
pod tą bezkształtną maską spotykamy często wnętrze dobrej klasy.
Ciekawie przedstawia się zewnętrze bóżnicy w Słonimiu (r. 1642).
Ściana wschodnia, pozbawiona przybudówek, posiada charakter ba-
rokowej elewacji kościelnej.
Bóżnice murowane typu dziewięciopoiowego rozprzestrzeniają
się nietylko po całej Polsce, lecz sięgają poza jej granice, zarówno
zachodnie, jak i wschodnie. Znajdujemy bóżnice w typie polskiej
dziewięciopolówki na Gkrainie, w Niemczech, w Czechach i na Wę-
grzech. W pierwszej połowie XVII wieku spotykamy się już ze
wszystkiemi odmianami dziewięciopolówki, które powtarzają się
przez circa 250 lat, czyli do połowy XIX w. W pierwszej połowie
XVII wieku spotykamy pierwszą odmianę dziewięciopolówki (niezłą-
czone, wolnostojące słupy) w pewnem rozproszeniu, lecz w więk-
szych centrach miejskich. Znane nam przykłady z pierwszej poło-
wy XVII w. powstały nieomal równocześnie: bóżnica we Lwowie
193
wąskie przybudówki z trzech stron obiegające gmach. Kontrastem
surowych, wielkich murów jest drobna, ślepa arkada attyki, opasu-
jąca główny zrąb bóżnicy i będąca jedynym momentem w zewnę-
trzu bóżnicy, posiadającym pewne formy stylowe. Umieszczona na
jednym z narożników „wieża”, przeważnie dochodząca do wysokości
bóżnicy, powtarza w zmniejszeniu sześcian głównego zrębu. Zresztą
przypuszczalnie owa skarłowaciała wieża, spotykana dość często, po-
chodzi mojem zdaniem od istotnej wieży, o charakterze obronnym,
jaka znajduje się np. w bóżnicy łuckiej.
Wielokrotnie wysuwane przy omawianiu zewnętrza bóżnicy za-
gadnienie obronności i podnoszony wpływ obronności na ukształ-
towanie jej formy, wydaje mi się mocno przesadzony, poza jedy-
nym przykładem Łucka, gdzie powstanie wieży zostało spowodo-
wane względami obronnemi. flttykę stosowano w architekturze bóż-
nicznej w głównej mierze w tym celu, aby kosztem dwuspadowego
dachu nie zmniejszać wysokości wnętrza, gdyż całkowita wysokość
bóżnicy bywała zwykle wyznaczana przez władze państwowe i koś-
cielne. Następnie attykę stosowano jako środek w pewnej mierze
zabezpieczający przed pożarem. Jednym z kilku czynników, i to
nie najważniejszym, które spowodowały zastosowanie attyki do bóż-
nic, były względy obronne.
Nie wszystkie jednak bóżnice XVI! i XVIII w. posiadają dachy
attykowe, nie wszystkie również posiadają wieże i są obudowane
z trzech stron. W architekturze bóżnicznej spotykamy dachy róż-
norodne. Następnie istnieje spora ilość bóżnic, których zewnętrzna
strona tworzy bezładną bryłę całkowicie zlekceważoną i zaniedbaną
przez swego budowniczego, lecz rzecz ciekawa i charakterystyczna —
pod tą bezkształtną maską spotykamy często wnętrze dobrej klasy.
Ciekawie przedstawia się zewnętrze bóżnicy w Słonimiu (r. 1642).
Ściana wschodnia, pozbawiona przybudówek, posiada charakter ba-
rokowej elewacji kościelnej.
Bóżnice murowane typu dziewięciopoiowego rozprzestrzeniają
się nietylko po całej Polsce, lecz sięgają poza jej granice, zarówno
zachodnie, jak i wschodnie. Znajdujemy bóżnice w typie polskiej
dziewięciopolówki na Gkrainie, w Niemczech, w Czechach i na Wę-
grzech. W pierwszej połowie XVII wieku spotykamy się już ze
wszystkiemi odmianami dziewięciopolówki, które powtarzają się
przez circa 250 lat, czyli do połowy XIX w. W pierwszej połowie
XVII wieku spotykamy pierwszą odmianę dziewięciopolówki (niezłą-
czone, wolnostojące słupy) w pewnem rozproszeniu, lecz w więk-
szych centrach miejskich. Znane nam przykłady z pierwszej poło-
wy XVII w. powstały nieomal równocześnie: bóżnica we Lwowie
193