DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Rozprawy
DOI article:Miscellanea
DOI article:Obłąk, Jan: Dzieje Boreschowa i jego obrazu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0083
DZIEJE BORESCHOWA I JEGO OBRAZU
stoletnia (1454—66), Czesi prawie przez 10 lat trzymali
Frombork w swoich rękach, .splądrowali katedrę, zni-
szczyli ołtarze i spalili obrazy, ale zdaniem Brachvogla
„nie zwrócili uwagi na ten wysoko powieszony, w gó-
rze wydający się jako mały, okrągły obraz*124. Nie
lepiej zachowały się i oddziały polskie w czasie tzw.
„wojny kleszej** (1477—9), zdewastowały katedrę,
oszczędziły jednak obraz Boreschowa.
Największe straty poniosła katedra fromborska pod-
czas pierwszej wojny szwedzkiej (1626—9), kiedy to
Szwedzi złupili ją doszczętnie i ogołocili ze wszystkich
paramentów, urządzeń, kosztowności i dokumentów.
Dziwnym trafem najmniej ucierpiał od nich ołtarz św.
Bartłomieja, a i ołtarz dziekański znajdował się w lep-
szym stanie od innych25. Ale mało jest prawdopodobne,
żeby Szwedzi pozostawili w spokoju epitafium Bore-
schowa, gdyby wisiało na filarze przy jednym z tych
ołtarzy. Kanonicy katedralni w pośpiechu zdołali wy-
wieść część kosztowności kościelnych i cennych doku-
mentów do zamku kapitulnego w Olsztynie, a następ-
nie do kolegium jezuickiego w Warszawie26. Przypu-
szczalnie zabrali ze sobą 'i obraz Boreschowa, inaczej
bowiem trudno byłoby sobie wytłumaczyć jego oca-
lenie przed grabieżą szwedzką.
Po tych smutnych doświadczeniach kanonicy, na
wieść o zbliżającej się drugiej wojnie szwedzkiej
(165&—60), zapakowali w skrzynie wszystkie cenniej-
sze przedmioty z katedry i wywieźli je do Gdańska,
gdzie się szczęśliwie przechowały27. Podobnie postą-
piła kapituła w czasie tzw. wojny północnej (1700—
1721) i celem zabezpieczenia archiwum i kosztowności
katedralnych poleciła je przetransportować częściowo
do Gdańska, częściowo do Królewca 28. Wśród tych wy-
wiezionych skarbów zapewne mieściło się i epitafium
Boreschowa, Szwedzi jednak w czasie tych wojen na
ogół uszanowali katedrę i nie naruszyli jej wewnętrz-
nych urządzeń. Również i wojska francuskie pozosta-
wiły ją w spokoju, ponieważ biskup sufragan Andrzej
Stanisław Hatten zjednał sobie względy Napoleona uro-
czystym powitaniem go przy wkroczeniu do From-
borka.
Największych zniszczeń doznała Warmia podczas
operacji militarnych drugiej wojny światowej. Z oba-
wy przed nalotami, latem 1942 ,obraz Boreschowa prze-
niesiono do miejsca bezpieczniejszego, tj. do skarbca
kasy diecezjalnej, mieszczącej się w baszcie od strony
południowej 29. W r. 1945 miasto Frombork legło w gru-
zach, ale na szczęście ocalała katedra i baszta, a z nią
i epitafium Boreschowa, „jeden z najdoskonalszych
zabytków malarstwa średniowiecznego**30.
Z pewnością do końca w. XVIII obraz Boreschowa
wisiał w katedrze na swoim pierwotnym miejscu. Zmia-
na miejsca nastąpiła dopiero w w. XIX. Akta wizy-
tacyjne z pierwszej połowy tegoż wieku informują nas,
że wisiał on wówczas nad chrzcielnicą 31. Z początkiem
drugiej połowy tego samego wieku znajdował się on na
ścianie nawy bocznej od strony południowej 32. Z koń-
cem w. XIX umieszczono go w drugiej zakrystii, gdzie
pozostawał do końca pierwszej wojny światowej33.
W okresie międzywojennym przeznaczono mu jeszcze
inne miejsce, a mianowicie prezbiterium katedry34,
Obecnie zdobi on kaplicę domową ordynariusza die-
cezji warmińskiej w Olsztynie.
W ostatnich dziesiątkach lat Niemcy w pełni doce-
niali wartość artystyczną obrazu Boreschowa i zali-
czali go do najwybitniejszych zabytków sztuki. Ilekroć
urządzali wystawy dzieł twórczości artystycznej, jed-
nym z najgłówniejszych eksponatów zawsze było słyn-
ne epitafium Boreschowa.
I tak więc brało udział w wystawach: „Rheinische
Kunstausstellung**35 w 1918 r. w Kolonii, „Mittelalter-
liche Kunst in Ostpreussen** (nie doszło do skutku)36
w 1929 r. w Królewcu, „Deutsche Kunst in Ostpreu-
ssen** 37 — w il931 r. w Królewcu, z okazji Olimpiady,
wystawa „Deutschland**39 — w 1986 r. w Berlinie.
Obraz został przy transporcie z tej ostatniej wystawy
uszkodzony.
Rzeczoznawca prof. Fritz Burmann dnia 29 wrześ-
nia 1936 wydał następujące orzeczenie: „Obraz wykazu-
je na górnej krawędzi, na złotym tle, uszkodzenie około
5 cm długie i 1 cm szerokie, iktóre pochodzi prawdopo-
dobnie od działania jakiegoś gryzącego płynu (spirytu-
su?). 'Podobne uszkodzenia zauważa się na nóżkach
Dzieciątka Jezus, długości około 10 cm i o podobnej
rozciągłości na wymalowanym kobiercu, na którym
siedzi Matka Boska. Odrapanie 5 cm długie znajduje
się na czerwonej szacie św. Marii Magdaleny, także
kilka odprysków niewielkich na dolnej krawędzi obra-
zu należy uznać za uszkodzenie.
Oddawszy w ręce zdolnego i sumiennego restaura-
tora, uszkodzenia można by tak usunąć, że na zewnątrz
ledwo będą one dostrzegalne. Deprecjacja bardzo cen-
nego malowidła może ewentualnie, moim zdaniem,
wtedy tylko nastąpić, jeśli reparacja obrazu będzie
przeprowadzona nie przez biegłą rękę. Dlatego propo-
nuję, aby usunięcie uszkodzeń i zakonserwowanie obra-
zu zlecić Muzeum ces. Fryderyka w Berlinie 39.“
Obraz zakonserwowano w 1937 roku w Kaiser Frie-
drich Museum.
Na tym kończą się informacje źródłowe.
24 Brachvogel, Die Weinlauben-Madonna aus Freuenburg,
jw.
25 Dittrich F., Der Dom zu Frauenburg, ZGAE, t. XVIII,
konservator-Allgemeines 1927—42 (ADW).
30 Warmia i Mazury, t. II, s. 73.
31 Visitatio Ecclesiae Cathedralis Warmiensis (ADW, B 81).
s. 616
-9.
26
Jw., s. 604.
27
Jw., s. 661.
28
Acta Capitularia de die 7—19 Maii, 4 Novembris 1702
i 7 Maii 1703 (Archiwum Diecezji Warmińskiej w Olsztynie,
w skrócie ADW),
29
Acta des Domkapitels von Ermland betr. Provinzial-
32 Quast F., Denkmale der Baukunst in Preussen, Berlin
1862, Heft 111, s. 33.
33 Betticher A., Die Bau und Kunstdenkmaler der Pro-
vinz Ostpreussen, t. IV. Das Ermland, Kónigsberg 1894, s. 101;
Dittrich, jw., ZGAE, t. XIX, s. 146.
34 Brachvogel, jw.
35 Acta des Domkapitels von Ermland Vetr. Boreschow —
Bild, 1928—37, karta 15. (ADW)
36 Jw. k. 1—13.
37 Jw„ k. 13—19, oraz Rhode A., 500 Jahre deutscher Kunst
in Ostpreussen. Zur Jahrhundertausstellung des Kunstnereins
in der Kunsthalle, Kónigsberger Allgemeine Zeitung, z dn. 31
Mai 1931.
38 Acta des Domkapitels, Boreschów-Bild, k. 21—43.
39 Jw., k. 45 i 49.
73
stoletnia (1454—66), Czesi prawie przez 10 lat trzymali
Frombork w swoich rękach, .splądrowali katedrę, zni-
szczyli ołtarze i spalili obrazy, ale zdaniem Brachvogla
„nie zwrócili uwagi na ten wysoko powieszony, w gó-
rze wydający się jako mały, okrągły obraz*124. Nie
lepiej zachowały się i oddziały polskie w czasie tzw.
„wojny kleszej** (1477—9), zdewastowały katedrę,
oszczędziły jednak obraz Boreschowa.
Największe straty poniosła katedra fromborska pod-
czas pierwszej wojny szwedzkiej (1626—9), kiedy to
Szwedzi złupili ją doszczętnie i ogołocili ze wszystkich
paramentów, urządzeń, kosztowności i dokumentów.
Dziwnym trafem najmniej ucierpiał od nich ołtarz św.
Bartłomieja, a i ołtarz dziekański znajdował się w lep-
szym stanie od innych25. Ale mało jest prawdopodobne,
żeby Szwedzi pozostawili w spokoju epitafium Bore-
schowa, gdyby wisiało na filarze przy jednym z tych
ołtarzy. Kanonicy katedralni w pośpiechu zdołali wy-
wieść część kosztowności kościelnych i cennych doku-
mentów do zamku kapitulnego w Olsztynie, a następ-
nie do kolegium jezuickiego w Warszawie26. Przypu-
szczalnie zabrali ze sobą 'i obraz Boreschowa, inaczej
bowiem trudno byłoby sobie wytłumaczyć jego oca-
lenie przed grabieżą szwedzką.
Po tych smutnych doświadczeniach kanonicy, na
wieść o zbliżającej się drugiej wojnie szwedzkiej
(165&—60), zapakowali w skrzynie wszystkie cenniej-
sze przedmioty z katedry i wywieźli je do Gdańska,
gdzie się szczęśliwie przechowały27. Podobnie postą-
piła kapituła w czasie tzw. wojny północnej (1700—
1721) i celem zabezpieczenia archiwum i kosztowności
katedralnych poleciła je przetransportować częściowo
do Gdańska, częściowo do Królewca 28. Wśród tych wy-
wiezionych skarbów zapewne mieściło się i epitafium
Boreschowa, Szwedzi jednak w czasie tych wojen na
ogół uszanowali katedrę i nie naruszyli jej wewnętrz-
nych urządzeń. Również i wojska francuskie pozosta-
wiły ją w spokoju, ponieważ biskup sufragan Andrzej
Stanisław Hatten zjednał sobie względy Napoleona uro-
czystym powitaniem go przy wkroczeniu do From-
borka.
Największych zniszczeń doznała Warmia podczas
operacji militarnych drugiej wojny światowej. Z oba-
wy przed nalotami, latem 1942 ,obraz Boreschowa prze-
niesiono do miejsca bezpieczniejszego, tj. do skarbca
kasy diecezjalnej, mieszczącej się w baszcie od strony
południowej 29. W r. 1945 miasto Frombork legło w gru-
zach, ale na szczęście ocalała katedra i baszta, a z nią
i epitafium Boreschowa, „jeden z najdoskonalszych
zabytków malarstwa średniowiecznego**30.
Z pewnością do końca w. XVIII obraz Boreschowa
wisiał w katedrze na swoim pierwotnym miejscu. Zmia-
na miejsca nastąpiła dopiero w w. XIX. Akta wizy-
tacyjne z pierwszej połowy tegoż wieku informują nas,
że wisiał on wówczas nad chrzcielnicą 31. Z początkiem
drugiej połowy tego samego wieku znajdował się on na
ścianie nawy bocznej od strony południowej 32. Z koń-
cem w. XIX umieszczono go w drugiej zakrystii, gdzie
pozostawał do końca pierwszej wojny światowej33.
W okresie międzywojennym przeznaczono mu jeszcze
inne miejsce, a mianowicie prezbiterium katedry34,
Obecnie zdobi on kaplicę domową ordynariusza die-
cezji warmińskiej w Olsztynie.
W ostatnich dziesiątkach lat Niemcy w pełni doce-
niali wartość artystyczną obrazu Boreschowa i zali-
czali go do najwybitniejszych zabytków sztuki. Ilekroć
urządzali wystawy dzieł twórczości artystycznej, jed-
nym z najgłówniejszych eksponatów zawsze było słyn-
ne epitafium Boreschowa.
I tak więc brało udział w wystawach: „Rheinische
Kunstausstellung**35 w 1918 r. w Kolonii, „Mittelalter-
liche Kunst in Ostpreussen** (nie doszło do skutku)36
w 1929 r. w Królewcu, „Deutsche Kunst in Ostpreu-
ssen** 37 — w il931 r. w Królewcu, z okazji Olimpiady,
wystawa „Deutschland**39 — w 1986 r. w Berlinie.
Obraz został przy transporcie z tej ostatniej wystawy
uszkodzony.
Rzeczoznawca prof. Fritz Burmann dnia 29 wrześ-
nia 1936 wydał następujące orzeczenie: „Obraz wykazu-
je na górnej krawędzi, na złotym tle, uszkodzenie około
5 cm długie i 1 cm szerokie, iktóre pochodzi prawdopo-
dobnie od działania jakiegoś gryzącego płynu (spirytu-
su?). 'Podobne uszkodzenia zauważa się na nóżkach
Dzieciątka Jezus, długości około 10 cm i o podobnej
rozciągłości na wymalowanym kobiercu, na którym
siedzi Matka Boska. Odrapanie 5 cm długie znajduje
się na czerwonej szacie św. Marii Magdaleny, także
kilka odprysków niewielkich na dolnej krawędzi obra-
zu należy uznać za uszkodzenie.
Oddawszy w ręce zdolnego i sumiennego restaura-
tora, uszkodzenia można by tak usunąć, że na zewnątrz
ledwo będą one dostrzegalne. Deprecjacja bardzo cen-
nego malowidła może ewentualnie, moim zdaniem,
wtedy tylko nastąpić, jeśli reparacja obrazu będzie
przeprowadzona nie przez biegłą rękę. Dlatego propo-
nuję, aby usunięcie uszkodzeń i zakonserwowanie obra-
zu zlecić Muzeum ces. Fryderyka w Berlinie 39.“
Obraz zakonserwowano w 1937 roku w Kaiser Frie-
drich Museum.
Na tym kończą się informacje źródłowe.
24 Brachvogel, Die Weinlauben-Madonna aus Freuenburg,
jw.
25 Dittrich F., Der Dom zu Frauenburg, ZGAE, t. XVIII,
konservator-Allgemeines 1927—42 (ADW).
30 Warmia i Mazury, t. II, s. 73.
31 Visitatio Ecclesiae Cathedralis Warmiensis (ADW, B 81).
s. 616
-9.
26
Jw., s. 604.
27
Jw., s. 661.
28
Acta Capitularia de die 7—19 Maii, 4 Novembris 1702
i 7 Maii 1703 (Archiwum Diecezji Warmińskiej w Olsztynie,
w skrócie ADW),
29
Acta des Domkapitels von Ermland betr. Provinzial-
32 Quast F., Denkmale der Baukunst in Preussen, Berlin
1862, Heft 111, s. 33.
33 Betticher A., Die Bau und Kunstdenkmaler der Pro-
vinz Ostpreussen, t. IV. Das Ermland, Kónigsberg 1894, s. 101;
Dittrich, jw., ZGAE, t. XIX, s. 146.
34 Brachvogel, jw.
35 Acta des Domkapitels von Ermland Vetr. Boreschow —
Bild, 1928—37, karta 15. (ADW)
36 Jw. k. 1—13.
37 Jw„ k. 13—19, oraz Rhode A., 500 Jahre deutscher Kunst
in Ostpreussen. Zur Jahrhundertausstellung des Kunstnereins
in der Kunsthalle, Kónigsberger Allgemeine Zeitung, z dn. 31
Mai 1931.
38 Acta des Domkapitels, Boreschów-Bild, k. 21—43.
39 Jw., k. 45 i 49.
73