DOI issue:
Heft 4
DOI article:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI article:Kanclerz, Feliks: Sgraffito geometryczne w Polsce
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45621#0344
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
FELIKS KANCLERZ
SGRAFFITO GEOMETRYCZNE W POLSCE
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowych Oddziału Warszawskiego w dniu 22.V.1962 r.)
Dotychczasowe materiały ikono-
graficzne i opracowania plastyczne-
go składnika w architekturze rene-
sansowej Polski zawierają stosun-
kowo nieliczne wzmianki o sgraf-
fitach, umieszczonych na zewnętrz-
nych ścianach budowli. Zaintereso-
wanie tą szczególnie monumental-
ną techniką malarską zasadniczo
kierowało się ku bardzo nielicznym
zabytkom sgraffita, stanowiącym
kompozycje figuralne względnie
ornamentacyjne jak fryzy itp. Nie-
które z powszechnie znanych zabyt-
ków architektury, ozdobione sgraf-
fitem geometrycznym, odznaczają
się tak wysokiej wartości kompo-
zycją architektoniczną, że dekoracja
sgraffita geometrycznego była przy
analizie artystycznej obiektu trak-
towana raczej jako marginesowy
dodatek.
Jeżeli się rozważa ten fragment
osiągnięć sztuki architektoniczno-
-plastycznej to dotychczasowy sto-
sunek do barwności naszej archi-
tektury renesansowej wydaje się
nieustalony. Ugruntowała się w
pewnej mierze teza, że barwa
w architekturze, zwłaszcza w okre-
sie renesansowym, jest wyłącznie
atrybutem dzieł strefy południowo-
europejskiej. Badania powłok barw-
nych na elewacjach kamienic miesz-
czańskich przy Rynku zamojskim
oraz wzmianki historyczne o malo-
wanych elewacjach kamienic w
Rynku Starego Miasta w Warsza-
wie (Jarzemski 1643 r.) zwróciły
w pewnym stopniu uwagę i na ten
problem w Polsce.
Z powyższych przesłanek wyła-
nia się problematyka kolorytu
i kompozycji plastycznej na budow-
lach renesansowych, których ele-
wacje były pokryte wyprawą wa-
pienną na niemonumentalnym ma-
teriale budowlanym, jakim była
II. I. Rozmieszczenie sgraffita geometrycznego w Polsce.
(Rys. autor)
cegła lub nieregularne bryły ka-
mienia polnego. Cegła zaś była po-
wszechnie stosowanym materiałem
budowlanym niemal we wszystkich
historycznych ośrodkach miejskich
w Polsce wieku XVI i XVII.
Sgraffito stosowane było w
dwóch formach: jako kompozycje
figuralne oraz jako geometryczna
dekoracja całopłaszczyznowa.
Dzieła sgraffita figuralnego, ja-
kie np. widzimy na murach zamku
w Prószkowie w woj. opolskim, są
przetworzeniem w innej technice
freskowego malarstwa monumen-
talnego. Natomiast sgraffito geo-
metryczne ma, jak się zdaje, za-
sadniczo inne przyczyny powstania
i zastosowania.
Powstanie sgraffita geometrycz-
nego wiąże się ściśle z materiałem
budowlanym użytym do wznoszenia
budowli.
Materiał kamienny, przez tysiąc-
lecia stosowany powszechnie do
wznoszenia budowli monumental-
nych, sam z natury rzeczy determi-
nuje fakturę i wygląd powierzchni
ścian budowli. Jest tworzywem o
własnych walorach plastycznych
i nawet płaskie powierzchnie ka-
miennych murów mają określony
wyraz artystyczny. Zarówno bloki
ociosywane jak i układane regular-
nie warstwy narzutniaka czy też
płaskie ocioski stwarzały pewną
rytmikę i plastykę szczegółów, po-
nadto wprowadzały barwę do struk-
tury. Przykładem wzbogacenia tych
walorów mogą być ściany ze-
wnętrzne budowli bizantyńskich,
w których kamienie układane są
w różne wzory. Z kolei dekoracja
architektoniczno-plastyczna kamien-
nej budowli przy pomocy gzymsów,
opasek, obramień, parapetów itp.
detali rozczłonkowała powierzchnię
ścian i zmniejszała agresywność
czy też nudę dużych gładkich po-
wierzchni. Późniejsze wprowadzenie
boniowania, często bogato profilo-
wanego, dodatkowo pozwalało uzys-
kiwać lekkość w masie wielkich
brył budowli.
Geneza powierzchniowej techniki
dekoracyjnej, stosującej bardzo czę-
sto elementy powtarzalne w swej
kompozycji, wynika więc z po-
wstania estetycznej obawy przed
istnieniem i trwaniem w kraj-
obrazie architektonicznym dużych
jednostajnych płaszczyzn. Zmysł
316
FELIKS KANCLERZ
SGRAFFITO GEOMETRYCZNE W POLSCE
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowych Oddziału Warszawskiego w dniu 22.V.1962 r.)
Dotychczasowe materiały ikono-
graficzne i opracowania plastyczne-
go składnika w architekturze rene-
sansowej Polski zawierają stosun-
kowo nieliczne wzmianki o sgraf-
fitach, umieszczonych na zewnętrz-
nych ścianach budowli. Zaintereso-
wanie tą szczególnie monumental-
ną techniką malarską zasadniczo
kierowało się ku bardzo nielicznym
zabytkom sgraffita, stanowiącym
kompozycje figuralne względnie
ornamentacyjne jak fryzy itp. Nie-
które z powszechnie znanych zabyt-
ków architektury, ozdobione sgraf-
fitem geometrycznym, odznaczają
się tak wysokiej wartości kompo-
zycją architektoniczną, że dekoracja
sgraffita geometrycznego była przy
analizie artystycznej obiektu trak-
towana raczej jako marginesowy
dodatek.
Jeżeli się rozważa ten fragment
osiągnięć sztuki architektoniczno-
-plastycznej to dotychczasowy sto-
sunek do barwności naszej archi-
tektury renesansowej wydaje się
nieustalony. Ugruntowała się w
pewnej mierze teza, że barwa
w architekturze, zwłaszcza w okre-
sie renesansowym, jest wyłącznie
atrybutem dzieł strefy południowo-
europejskiej. Badania powłok barw-
nych na elewacjach kamienic miesz-
czańskich przy Rynku zamojskim
oraz wzmianki historyczne o malo-
wanych elewacjach kamienic w
Rynku Starego Miasta w Warsza-
wie (Jarzemski 1643 r.) zwróciły
w pewnym stopniu uwagę i na ten
problem w Polsce.
Z powyższych przesłanek wyła-
nia się problematyka kolorytu
i kompozycji plastycznej na budow-
lach renesansowych, których ele-
wacje były pokryte wyprawą wa-
pienną na niemonumentalnym ma-
teriale budowlanym, jakim była
II. I. Rozmieszczenie sgraffita geometrycznego w Polsce.
(Rys. autor)
cegła lub nieregularne bryły ka-
mienia polnego. Cegła zaś była po-
wszechnie stosowanym materiałem
budowlanym niemal we wszystkich
historycznych ośrodkach miejskich
w Polsce wieku XVI i XVII.
Sgraffito stosowane było w
dwóch formach: jako kompozycje
figuralne oraz jako geometryczna
dekoracja całopłaszczyznowa.
Dzieła sgraffita figuralnego, ja-
kie np. widzimy na murach zamku
w Prószkowie w woj. opolskim, są
przetworzeniem w innej technice
freskowego malarstwa monumen-
talnego. Natomiast sgraffito geo-
metryczne ma, jak się zdaje, za-
sadniczo inne przyczyny powstania
i zastosowania.
Powstanie sgraffita geometrycz-
nego wiąże się ściśle z materiałem
budowlanym użytym do wznoszenia
budowli.
Materiał kamienny, przez tysiąc-
lecia stosowany powszechnie do
wznoszenia budowli monumental-
nych, sam z natury rzeczy determi-
nuje fakturę i wygląd powierzchni
ścian budowli. Jest tworzywem o
własnych walorach plastycznych
i nawet płaskie powierzchnie ka-
miennych murów mają określony
wyraz artystyczny. Zarówno bloki
ociosywane jak i układane regular-
nie warstwy narzutniaka czy też
płaskie ocioski stwarzały pewną
rytmikę i plastykę szczegółów, po-
nadto wprowadzały barwę do struk-
tury. Przykładem wzbogacenia tych
walorów mogą być ściany ze-
wnętrzne budowli bizantyńskich,
w których kamienie układane są
w różne wzory. Z kolei dekoracja
architektoniczno-plastyczna kamien-
nej budowli przy pomocy gzymsów,
opasek, obramień, parapetów itp.
detali rozczłonkowała powierzchnię
ścian i zmniejszała agresywność
czy też nudę dużych gładkich po-
wierzchni. Późniejsze wprowadzenie
boniowania, często bogato profilo-
wanego, dodatkowo pozwalało uzys-
kiwać lekkość w masie wielkich
brył budowli.
Geneza powierzchniowej techniki
dekoracyjnej, stosującej bardzo czę-
sto elementy powtarzalne w swej
kompozycji, wynika więc z po-
wstania estetycznej obawy przed
istnieniem i trwaniem w kraj-
obrazie architektonicznym dużych
jednostajnych płaszczyzn. Zmysł
316