DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Poświk, Br.: Rekonstrukcja warunków i procesu pracy jako badania pomocnicze dla historji kaflarstwa
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.35188#0208
a. Późno-gotycki płaski k a f e 1 (ryc. 5). Jako lico służy
przeważnie niewielka fliza; tułów w kształcie cylindra, wykonanego na
kole garncarskiem.
Nb. Fliza sama znana była prawdopodobnie od XII w.3). Znane
są angielskie -flizy (posadzkowe) z pocz. XIII w.3), francuskie z XII5),
czeskie (posadzkowe) w kaplicy zamku Klingenberg, wzniesionego
w latach 1230 — 53 przez króla Wacława I, oraz bawarskie (posadz-
kowe) z Passauerhof w Stein nad Dunajem z końca XIII w.6). Ogólnie
uważa się, że kafle flizowe wynalezione zostały w Górnych
Niemczech albo Szwajcarji. Zakon Cystersów rozpowszechnił je
w krajach północnych i Polsce. Powszechne zastosowanie znalazły
w czasach późnego gotyku. Według S. flmbrosianiego najstarsze po-
chodzą z XIV w.
b. Renesansowy płaski kafel (ryc. 6). Typ ten powstaje
na początku XVI w. i prędko się rozpowszechnia. Zamiast tułowia
w kształcie toczonego cylindra używano niskiej ramki o wysokości
5 — 6 cm. z profilowanej listwy glinianej, którą wyciskało się
z prasy.
Nb. Dalszy rozwój kaflarstwa szedł w kierunku powiększania
rozmiarów kafli, tak że w czasach baroku, rokoko i empiru niejedno-
krotnie cały piec składał się z kilku wielkich części. Do takich części
pieca tułów, wykonany przy pomocy prasy, już się nie nadawał. Uży-
wano listew, wyciętych z wielkich plastrów gliny.
III.
PROCES PRACY.
A. Formowanie.
A1. Nieskładane kafle.
1. Kafle garnkowe wypukłe robiło się w dwojaki sposób —
albo tak, jak się toczy garnek, aloo jak butelkę.
a. Pierwszy sposób nie wymaga wiele zręczności od garnca-
rza. a zato więcej pracy, ponieważ po zrobieniu garnka (por. 111 fV2)
trzeba czekać aż do zesztywnienia gliny i wtedy po raz drugi
umieścić na toczku, ale dnem do góry, i zewnętrzną stronę tego dna
zaokrąglić i wygładzić, używając do tego wpierw noża albo innych
ostrych narzędzi, a potem gładkiej deseczki (cieniec), czasem też
wilgotnej lub mokrej skóry. Przy takiem wykonaniu sam środek
wewnętrznej strony dna jest płaski lub lekko zaokrąglony, w żadnym
zaś razie nie jest lejkowaty.
a) Istnieją niektóre rodzaje gliny, przeważnie tłuste, które
w stanie sztywnym, to znaczy półsuchym nie pozwalają na gładze-
nie zapomocą wody, ponieważ tworzy ona mniejsze lub większe
204
przeważnie niewielka fliza; tułów w kształcie cylindra, wykonanego na
kole garncarskiem.
Nb. Fliza sama znana była prawdopodobnie od XII w.3). Znane
są angielskie -flizy (posadzkowe) z pocz. XIII w.3), francuskie z XII5),
czeskie (posadzkowe) w kaplicy zamku Klingenberg, wzniesionego
w latach 1230 — 53 przez króla Wacława I, oraz bawarskie (posadz-
kowe) z Passauerhof w Stein nad Dunajem z końca XIII w.6). Ogólnie
uważa się, że kafle flizowe wynalezione zostały w Górnych
Niemczech albo Szwajcarji. Zakon Cystersów rozpowszechnił je
w krajach północnych i Polsce. Powszechne zastosowanie znalazły
w czasach późnego gotyku. Według S. flmbrosianiego najstarsze po-
chodzą z XIV w.
b. Renesansowy płaski kafel (ryc. 6). Typ ten powstaje
na początku XVI w. i prędko się rozpowszechnia. Zamiast tułowia
w kształcie toczonego cylindra używano niskiej ramki o wysokości
5 — 6 cm. z profilowanej listwy glinianej, którą wyciskało się
z prasy.
Nb. Dalszy rozwój kaflarstwa szedł w kierunku powiększania
rozmiarów kafli, tak że w czasach baroku, rokoko i empiru niejedno-
krotnie cały piec składał się z kilku wielkich części. Do takich części
pieca tułów, wykonany przy pomocy prasy, już się nie nadawał. Uży-
wano listew, wyciętych z wielkich plastrów gliny.
III.
PROCES PRACY.
A. Formowanie.
A1. Nieskładane kafle.
1. Kafle garnkowe wypukłe robiło się w dwojaki sposób —
albo tak, jak się toczy garnek, aloo jak butelkę.
a. Pierwszy sposób nie wymaga wiele zręczności od garnca-
rza. a zato więcej pracy, ponieważ po zrobieniu garnka (por. 111 fV2)
trzeba czekać aż do zesztywnienia gliny i wtedy po raz drugi
umieścić na toczku, ale dnem do góry, i zewnętrzną stronę tego dna
zaokrąglić i wygładzić, używając do tego wpierw noża albo innych
ostrych narzędzi, a potem gładkiej deseczki (cieniec), czasem też
wilgotnej lub mokrej skóry. Przy takiem wykonaniu sam środek
wewnętrznej strony dna jest płaski lub lekko zaokrąglony, w żadnym
zaś razie nie jest lejkowaty.
a) Istnieją niektóre rodzaje gliny, przeważnie tłuste, które
w stanie sztywnym, to znaczy półsuchym nie pozwalają na gładze-
nie zapomocą wody, ponieważ tworzy ona mniejsze lub większe
204