DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Poświk, Br.: Rekonstrukcja warunków i procesu pracy jako badania pomocnicze dla historji kaflarstwa
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.35188#0209
rysy. Wtedy używanie mokrej skóry lub gąbki jest wykluczone
i trzeba gładzić na sucho nożem albo drzewem. Taki rodzaj gła-
dzenia rozpoznać można przez to, że w żadnym razie ziarnka
piasku nie będą wystawać z powierzchni. Przeciwnie ziarnka takie,
wyrwane przez instrument gładzący, pozostawiają dziurki i podłużne
drapnięcia. Powierzchnia zaś wygładzona mokrą skórą albo gąbką
nie posiada takich dziurek i drapnięć, ale wyraźnie wystające
ziarnka piasku, które pozostały na miejscu, podczas gdy dookoła
nich wymyte zostały delikatniejsze cząsteczki gliny.
b. Drugi sposób (analogiczny do tego, w jaki toczy się bu-
telkę) pozwala na wykończenie kafla jednym ciągiem, wymaga
jednak więcej zręczności, zwłaszcza przy zwężaniu i zamykaniu cy-
lindra. Wtedy wewnętrzna strona dna ma pośrodku wgłębienie
w formie lejka, które powstało przy zamykaniu kafla.
2. Kafle garnkowe wklęsłe mają zawsze zewnętrzną stronę
dna zupełnie płaską, tak jak ją obcięto na toczku, gdyż nie było po-
trzeby zaokrąglania tej strony, która potem nie była widoczna.
Z tej samej przyczyny były one zawsze toczone jak garnek, a nie
jak butelka.
3. Kafle miskowe używane były zazwyczaj na nadbudówki
kopulaste do pieców. Po zrobieniu na kole miski zgniatano krawędź,
nadając jej kształt prostokąta. Drobne różnice w kształcie krawędzi
oraz śladach toczenia wewnątrz kafla, wyzyskiwanych nieraz dla
prymitywnej ornamentacji, zależne są od sposobu toczenia i stano-
wić mogą charakterystyczne cechy lokalne i czasowe.
A2. Składane kafle.
Różne sposoby wykonania tych kafli, poza temi, które omó-
wione zostały pod ft1 i które przy kaflach składanych dotyczą tylko
tułowia, w mniejszym stopniu zależne są od typu kafli, a w pierw-
szym rzędzie od charakteru gliny, wielkości kafla i rodzaju orna-
mentacji. — Składane kafle składają się z dwuch części — lica
(płyta, przezrocze, obramienie i t. d.) i tułowia.
1. Tułów — patrz II B i 111 Pf.
2. Lico. Frontową część kafli albo wykonywano ręcznie, mo-
delując również i ornamentacje ręką, lub w całości formowano przy
pomocy negatywu, albo wykonywano częściowo tylko ręką, posłu-
gując się równocześnie do wyciskania ornamentacji negatywami.
a. Negatywy mogły być rzeźbione w drzewie (gruszka, lipa,
bukszpan). W takim razie stare negatywy pozostawiały ślady sło-
jów. Ślady takie można było usuwać przez retuszowanie, i obecność
ich świadczy o niestarannej robocie.
b. Grawerowane negatywy (materjał miękki kamień, albo
glina, grawerowana w stanie półsuchym, a potem wypalana) poznać
205
i trzeba gładzić na sucho nożem albo drzewem. Taki rodzaj gła-
dzenia rozpoznać można przez to, że w żadnym razie ziarnka
piasku nie będą wystawać z powierzchni. Przeciwnie ziarnka takie,
wyrwane przez instrument gładzący, pozostawiają dziurki i podłużne
drapnięcia. Powierzchnia zaś wygładzona mokrą skórą albo gąbką
nie posiada takich dziurek i drapnięć, ale wyraźnie wystające
ziarnka piasku, które pozostały na miejscu, podczas gdy dookoła
nich wymyte zostały delikatniejsze cząsteczki gliny.
b. Drugi sposób (analogiczny do tego, w jaki toczy się bu-
telkę) pozwala na wykończenie kafla jednym ciągiem, wymaga
jednak więcej zręczności, zwłaszcza przy zwężaniu i zamykaniu cy-
lindra. Wtedy wewnętrzna strona dna ma pośrodku wgłębienie
w formie lejka, które powstało przy zamykaniu kafla.
2. Kafle garnkowe wklęsłe mają zawsze zewnętrzną stronę
dna zupełnie płaską, tak jak ją obcięto na toczku, gdyż nie było po-
trzeby zaokrąglania tej strony, która potem nie była widoczna.
Z tej samej przyczyny były one zawsze toczone jak garnek, a nie
jak butelka.
3. Kafle miskowe używane były zazwyczaj na nadbudówki
kopulaste do pieców. Po zrobieniu na kole miski zgniatano krawędź,
nadając jej kształt prostokąta. Drobne różnice w kształcie krawędzi
oraz śladach toczenia wewnątrz kafla, wyzyskiwanych nieraz dla
prymitywnej ornamentacji, zależne są od sposobu toczenia i stano-
wić mogą charakterystyczne cechy lokalne i czasowe.
A2. Składane kafle.
Różne sposoby wykonania tych kafli, poza temi, które omó-
wione zostały pod ft1 i które przy kaflach składanych dotyczą tylko
tułowia, w mniejszym stopniu zależne są od typu kafli, a w pierw-
szym rzędzie od charakteru gliny, wielkości kafla i rodzaju orna-
mentacji. — Składane kafle składają się z dwuch części — lica
(płyta, przezrocze, obramienie i t. d.) i tułowia.
1. Tułów — patrz II B i 111 Pf.
2. Lico. Frontową część kafli albo wykonywano ręcznie, mo-
delując również i ornamentacje ręką, lub w całości formowano przy
pomocy negatywu, albo wykonywano częściowo tylko ręką, posłu-
gując się równocześnie do wyciskania ornamentacji negatywami.
a. Negatywy mogły być rzeźbione w drzewie (gruszka, lipa,
bukszpan). W takim razie stare negatywy pozostawiały ślady sło-
jów. Ślady takie można było usuwać przez retuszowanie, i obecność
ich świadczy o niestarannej robocie.
b. Grawerowane negatywy (materjał miękki kamień, albo
glina, grawerowana w stanie półsuchym, a potem wypalana) poznać
205