DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Poświk, Br.: Rekonstrukcja warunków i procesu pracy jako badania pomocnicze dla historji kaflarstwa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35188#0210
można po charakterystycznym stylu robót grawerskich i śladach
użytych instrumentów.
c. Negatyw mógł także być zdjęty z jakiegoś pozytywu (ma-
terjał negatywu — glina, a w nowszych czasach gips). Takie nega-
tywy trudno rozpoznać z samych tylko kafli, chyba że pozytyw
jest znany. Gliniany negatyw z powodu kurczenia się jest zawsze
o ca 15% mniejszy od pozytywu, tak że kafel, który wychodzi
z takiego negatywu, jest o ca 30% mniejszy od pierwowzoru. Przy
użyciu gipsu do odlania negatywu jedno skurczenie odpada i dla-
tego różnica między kaflem i jego pierwowzorem wynosi tylko
ca 15%.
3. Montowanie (łączenie lica z tułowiem). Najbardziej zasad-
niczym problemem przy wyrobie kafli składanych jest takie połą-
czenie tułowia z licem, ażeby przy suszeniu i wypalaniu części te
nie uległy rozpadnięciu. Dlatego też sposoby łączenia są szczegól-
nie znaczące.
a) Przy wyrobach z gliny tłustej nie wystarczy zwilżyć wo-
dą miejsca połączenia. Należy je naskrobać aby były szorstkie
i łączyć przy pomocy bardzo miękkiej gliny lub papki gliniastej
(szlam).
b. Tłusta glina, w stanie jeszcze plastycznym, łączy się na
sucho bez wody i ilastego mułu.
c. Chudą glinę można również łączyć mułem ilastym. Prostszy
jednak i prędszy sposób polega na lekkiem nadrapywaniu, a potem
namoczeniu wodą odpowiednich płaszczyzn; po złożeniu powstałe
szczeliny zasmarowuje się miękką, zmoczoną w wodzie gliną. Spo-
sób ten stosuje się zwykle przy chudej glinie i jest dla niej cha-
rakterystyczny.
d. Im bardziej glina zesztywnieje, tern mocniej i staranniej
trzeba łączyć poszczególne części ze sobą. W takich wypadkach
może zajść potrzeba łączenia nawet chudej gliny nie wodą, lecz
mułem ilastym.
Ślady tych manipulacyj dają się łatwo rozpoznać i zrozumieć.
Najcharakterystyczniejsze ślady pozostawia dla c. miękka glina,
którą zasmarowywano szczeliny; dla a. typowe są ślady narzędzia
modelującego, łączenie zaś sposobem b. nie pozostawia śladów
narzędzia. Dla zbadania płaszczyzny złączenia od wewnątrz rozbić na-
leży kafel wzdłuż spojenia krótkiemi uderzeniami.
4. Wykończanie. Jeżeli zależało na starannem wykonaniu, to
po całkowitem zesztywnieniu kafla prostowano i wygładzano tułów
206
użytych instrumentów.
c. Negatyw mógł także być zdjęty z jakiegoś pozytywu (ma-
terjał negatywu — glina, a w nowszych czasach gips). Takie nega-
tywy trudno rozpoznać z samych tylko kafli, chyba że pozytyw
jest znany. Gliniany negatyw z powodu kurczenia się jest zawsze
o ca 15% mniejszy od pozytywu, tak że kafel, który wychodzi
z takiego negatywu, jest o ca 30% mniejszy od pierwowzoru. Przy
użyciu gipsu do odlania negatywu jedno skurczenie odpada i dla-
tego różnica między kaflem i jego pierwowzorem wynosi tylko
ca 15%.
3. Montowanie (łączenie lica z tułowiem). Najbardziej zasad-
niczym problemem przy wyrobie kafli składanych jest takie połą-
czenie tułowia z licem, ażeby przy suszeniu i wypalaniu części te
nie uległy rozpadnięciu. Dlatego też sposoby łączenia są szczegól-
nie znaczące.
a) Przy wyrobach z gliny tłustej nie wystarczy zwilżyć wo-
dą miejsca połączenia. Należy je naskrobać aby były szorstkie
i łączyć przy pomocy bardzo miękkiej gliny lub papki gliniastej
(szlam).
b. Tłusta glina, w stanie jeszcze plastycznym, łączy się na
sucho bez wody i ilastego mułu.
c. Chudą glinę można również łączyć mułem ilastym. Prostszy
jednak i prędszy sposób polega na lekkiem nadrapywaniu, a potem
namoczeniu wodą odpowiednich płaszczyzn; po złożeniu powstałe
szczeliny zasmarowuje się miękką, zmoczoną w wodzie gliną. Spo-
sób ten stosuje się zwykle przy chudej glinie i jest dla niej cha-
rakterystyczny.
d. Im bardziej glina zesztywnieje, tern mocniej i staranniej
trzeba łączyć poszczególne części ze sobą. W takich wypadkach
może zajść potrzeba łączenia nawet chudej gliny nie wodą, lecz
mułem ilastym.
Ślady tych manipulacyj dają się łatwo rozpoznać i zrozumieć.
Najcharakterystyczniejsze ślady pozostawia dla c. miękka glina,
którą zasmarowywano szczeliny; dla a. typowe są ślady narzędzia
modelującego, łączenie zaś sposobem b. nie pozostawia śladów
narzędzia. Dla zbadania płaszczyzny złączenia od wewnątrz rozbić na-
leży kafel wzdłuż spojenia krótkiemi uderzeniami.
4. Wykończanie. Jeżeli zależało na starannem wykonaniu, to
po całkowitem zesztywnieniu kafla prostowano i wygładzano tułów
206