DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Białostocki, Jan: Barok: styl - epoka - postawa
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41524#0025
BAROK. STYL — EPOKA — POSTAWA
II. 1. Giacomo della Porta, fasada kościoła „II Gesu“ w Rzymie.
I
Niezwykłe, wyjątkowe — nawet w dziedzinie nie-
zbyt na ogół jasnych pojęć stylistycznych — pomie-
szanie kryteriów, znaczeń, zakresów terminu „barok",
zrozumieć można jedynie na tle jego historii, którą
przedstawił przed laty Heinrich Liitzeler, a ostatnio
w obszernej pracy zarysował Hans Tintelnot8.
Zaczęło się od słowa, które oznaczało rzecz dziw-
ną, niezwykłą, budzącą przez to niechęć i negatywną
ocenę. Croce znalazł już ok. 1570 takie użycie terminu,
choć bez związku z wartościowaniem estetycznym.
Taki negatywny sens przymiotnika pozostał we fran-
cuskim języku właściwie do dziś — stosowany zresz-
tą między innymi właśnie do oceny estetycznej, choć
8 H. Liitzeler, Der Wandel der Barockaujjassung,
„Deutsche Vierteljahresschrift f. Literaturwiss. u. Geistes-
gesch.“, XI, 1933, s. 618—636; H. Tintelnot, Zur Gewin-
nung unserer Barockłtegriffe w Die Kunstformen des Barock-
zeitalters, vierzehn Vortrage, herausgegeben von Rudolf Stamm,
Bern 1956 (publikację tę cytuję dalej skrótem Kunst jormen;
Por. recenzję tej książki: „Przegląd Humanistyczny", II, 1958),
s- 13—91; por. też L. 'Anceschi, Rapporto sull’ idea del
Barocco, w Del Barocco ed altre prove, Firenze 1953, s. 49—87
oraz A. Angyal, Der Werdegang der internationalen Ba-
rockforschung, „Porschungen und Fortschrltte", XXVIII, 1954,
s. 377—383.
bez związku z określonymi formami artystycznymi:
Ernest Chesnau w swym artykule o Salonie 1865 r.
w Constitutionnel określił jako baroque słynną Olim-
pię Maneta a za barokową także uznali wieżę Eiffla
malarze paryscy około r. 1900 ’.
Jaka jest geneza samego słowa, czy — jak sądzą
niektórzy — pochodzi ono od sylogistycznego trybu
„baroco" (co nie jest wcale nieprawdopodobne)10,
czy —■ jak się tradycyjnie przyjmuje — zapożyczone
zostało od portugalskiego określenia pewnych pereł
o kapryśnych kształtach — dla naszych dalszych roz-
ważań nie ma istotnego znaczenia”. Ten negatywny
przymiotnik w okresie Oświecenia nabrał znaczenia
» B r 1 g a n t i, Barocco, jw., s. 24.
10 K. Borlnski, Antike in Poetik und Kunsttheorie,
Lelpzig 1914, I, s. 194; Croce, Der Begriff des Barock;
W. w elsbach, Gegenreformation — Manierismus — Ba-
rock, „Repert. I. Kunstwiss.", XLIX, 1928, s. 16.
u Inni próbowali wiązać genezę terminu z nazwiskami
dwóch artystów, mających znaczenie dla genezy stylu baroko-
wego; z Barocciem 1 Barozzim-Vignolą (Schmarsow, Gurlltt),
por. Tintelnot, s. 16 n. Od peruki — „parrucca" wywo-
dzi termin Meyers Konversationslexikon, 1885 nn, cyt. T i n-
t e 1 n o t, s. 17—18.
13
II. 1. Giacomo della Porta, fasada kościoła „II Gesu“ w Rzymie.
I
Niezwykłe, wyjątkowe — nawet w dziedzinie nie-
zbyt na ogół jasnych pojęć stylistycznych — pomie-
szanie kryteriów, znaczeń, zakresów terminu „barok",
zrozumieć można jedynie na tle jego historii, którą
przedstawił przed laty Heinrich Liitzeler, a ostatnio
w obszernej pracy zarysował Hans Tintelnot8.
Zaczęło się od słowa, które oznaczało rzecz dziw-
ną, niezwykłą, budzącą przez to niechęć i negatywną
ocenę. Croce znalazł już ok. 1570 takie użycie terminu,
choć bez związku z wartościowaniem estetycznym.
Taki negatywny sens przymiotnika pozostał we fran-
cuskim języku właściwie do dziś — stosowany zresz-
tą między innymi właśnie do oceny estetycznej, choć
8 H. Liitzeler, Der Wandel der Barockaujjassung,
„Deutsche Vierteljahresschrift f. Literaturwiss. u. Geistes-
gesch.“, XI, 1933, s. 618—636; H. Tintelnot, Zur Gewin-
nung unserer Barockłtegriffe w Die Kunstformen des Barock-
zeitalters, vierzehn Vortrage, herausgegeben von Rudolf Stamm,
Bern 1956 (publikację tę cytuję dalej skrótem Kunst jormen;
Por. recenzję tej książki: „Przegląd Humanistyczny", II, 1958),
s- 13—91; por. też L. 'Anceschi, Rapporto sull’ idea del
Barocco, w Del Barocco ed altre prove, Firenze 1953, s. 49—87
oraz A. Angyal, Der Werdegang der internationalen Ba-
rockforschung, „Porschungen und Fortschrltte", XXVIII, 1954,
s. 377—383.
bez związku z określonymi formami artystycznymi:
Ernest Chesnau w swym artykule o Salonie 1865 r.
w Constitutionnel określił jako baroque słynną Olim-
pię Maneta a za barokową także uznali wieżę Eiffla
malarze paryscy około r. 1900 ’.
Jaka jest geneza samego słowa, czy — jak sądzą
niektórzy — pochodzi ono od sylogistycznego trybu
„baroco" (co nie jest wcale nieprawdopodobne)10,
czy —■ jak się tradycyjnie przyjmuje — zapożyczone
zostało od portugalskiego określenia pewnych pereł
o kapryśnych kształtach — dla naszych dalszych roz-
ważań nie ma istotnego znaczenia”. Ten negatywny
przymiotnik w okresie Oświecenia nabrał znaczenia
» B r 1 g a n t i, Barocco, jw., s. 24.
10 K. Borlnski, Antike in Poetik und Kunsttheorie,
Lelpzig 1914, I, s. 194; Croce, Der Begriff des Barock;
W. w elsbach, Gegenreformation — Manierismus — Ba-
rock, „Repert. I. Kunstwiss.", XLIX, 1928, s. 16.
u Inni próbowali wiązać genezę terminu z nazwiskami
dwóch artystów, mających znaczenie dla genezy stylu baroko-
wego; z Barocciem 1 Barozzim-Vignolą (Schmarsow, Gurlltt),
por. Tintelnot, s. 16 n. Od peruki — „parrucca" wywo-
dzi termin Meyers Konversationslexikon, 1885 nn, cyt. T i n-
t e 1 n o t, s. 17—18.
13