DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Karpowicz, Mariusz: Portret Marii Kazimiery z dziećmi
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41524#0235
MARIUSZ KARPOWICZ
PORTRET MARII KAZIMIERY Z DZIEĆMI
Do najciekawszych eksponatów wystawy 1883 roku
w Krakowie należał portret zbiorowy królowej Marii
Kazimiery z dziećmi (il. 1). Z okazji dwusetnej rocz-
nicy Bitwy Wiedeńskiej eksponowano go po raz
pierwszy, i po raz pierwszy zajęli się nim uczeni'.
Malowidło pochodziło ze zbiorów Antoniego hr. Wo-
dzickiego, a przechowywane było początkowo w Kra-
kowie1 2, a następnie w okresie dwudziestolecia mię-
dzywojennego w majątku Wodzickich w Lubieniu
Wielkim pod Lwowem 3.
Najwięcej zainteresowania obrazem z okazji jego
pierwszej ekspozycji okazał Jerzy Mycielski, poświę-
cając mu część swego studium o czterech wizerunkach
Marii Kazimiery4. Zajął się on głównie przydatnością
portretu dla badań nad ikonografią królowej, jego
datowaniem — na rok 1684 oraz historią. Wedle tra-
dycji rodzinnych malowidło1 zaraz po wykonaniu mia-
ło być ofiarowane przez Jana III Wawrzyńcowi Wo-
dzickiemu, niebawem podczaszemu warszawskiemu,
królewskiemu przyjacielowi. Do ostatnich lat wojny
pozostawało w rękach potomków cześnika5. Autor-
stwo obrazu próbowano ustalić przy okazji drugiej
wystawy na jakiej się znalazł — wystawy „Dziecko
w Sztuce". W katalogu tej ekspozycji figuruje jako
„w rodzaju Altomontego”6. Atrybucję tę podjął
Kopera, uznając Marcina Altomontego, nadwornego
malarza Sobieskiego, za twórcę portretu7. Atrybucja
1 Katalog wystawy zabytków z czasów króla Jana III i jego
wieku, Kraków 1883 (wyd. II), s. 15, nr 86; M. Sokołowski,
Wystawa zabytków z czasów Jana III w sukiennicach kra-
kowskich w roku 1883, Kraków 1884, s. 10; K. Estreicher,
w: „Encyklopedii Staropolskiej" Brucknera reprodukuje go
na s. 841 zeszytu VII.
2 T. Mańkowski, Malarstwo na dworze Jana III, „Biu-
letyn Historii Sztuki", XII, 1950, s. 277 1 284.
s W 1938 przeszedł na własność Brunlcklch. Już po napi-
saniu artykułu otrzymałem wiadomość, że obraz został ura-
towany z zawieruchy 1 znajduje się w Warszawie w prywat-
nym posiadaniu.
4 J. Mycielski, Cztery portrety królowej Marysieńki,
„Przegląd Polski", XVIII, 1883, s. 107 n; tenże jest również
Profesorowi Władysławowi Tomkiewiczowi
uczeń
I
ta utrzymała się zasadniczo1 do dziś. Jednocześnie za-
rysował się inny pogląd. Bołoz-Antoniewicz w recen-
zji z powyższej wystawy uznał obraz za produkt ręki
Reymana de Hooghe8, artysty holenderskiego — na
usługach Jana III. Spostrzegł on również, że malo-
widło jest portretem mitologizowanym, wbrew opinii
poprzednich badaczy uważających go za sielskie
przedstawienie królowej jako dobrej żony i matki,
rzekomo tak, jak ją sobie życzył widzieć sam Jan III.
Ten „sielski" pogląd okazał się jednak silniejszy, sko-
ro podzielał go1 zasadniczo ostatni autor zajmujący się
portretem — Mańkowski.
Portret Marii Kazimiery z dziećmi malowany był
olejno na płótnie o wymiarach 210X139 cm9. Z obu
boków i od dołu ma obcięte pasy płótna. Kompozycja
dzieli się wyraźnie na dwie pionowe grupy. Prawą
stanowi królowa z dzieckiem u obnażonej lewej piersi,
siedząca na tle pofałdowanej purpurowej kotary, na
niewidocznym krześle. Lewą rękę oparła o ledwo
widoczny stół; jedną z bosych nóg wstąpiła na po-
stument o klasycyzującym ornamencie, drugą trzyma
jeszcze na ziemi. Suknia królowej różowa, kraplako-
wa, płaszcz niebieski.
Lewą stronę obrazu stanowi grupa czworga mło-
dych Sobieskich. Pierwsza od dołu — Teresa Kune-
gunda (ur. w 1676) 10 — siedzi na delfinie. Prawie naga,
z rozpostartą tylko bladozieloną zasłoną, trzyma
autorem artykuliku o portrecie w albumie: Zabytki wieku
XVII. Wystawa jubileuszowa Jana III w Krakowie 1883, Kra-
ków 1884, s. 3 n, tabl. IX.
5 Katalog wystawy zabytków, jw.; T. Mańkowski, jw.
« Katalog wystawy „Dziecko w Sztuce", Kraków 1917, s. 25,
nr 81; zwrócił mi na to uwagę A. Ryszkiewicz.
7 F. Kopera, Dzieje malarstwa w Polsce, Kraków b.d.w.,
s. 243 n, tabl. 39.
8 J. Bołoz-Antoniewicz, Dziecko w Sztuce, cz.
III, „Czas", nr 252 z 2.VI.1917 r.
s Wymiary za: Zabytki wieku XVII, jw.
10 Daty wg tzw. „Diariusza Jakuba" ze zbiorów Czartory-
skich, cyt. J. Mycielski, Cztery portrety, s. 110 n.
223
PORTRET MARII KAZIMIERY Z DZIEĆMI
Do najciekawszych eksponatów wystawy 1883 roku
w Krakowie należał portret zbiorowy królowej Marii
Kazimiery z dziećmi (il. 1). Z okazji dwusetnej rocz-
nicy Bitwy Wiedeńskiej eksponowano go po raz
pierwszy, i po raz pierwszy zajęli się nim uczeni'.
Malowidło pochodziło ze zbiorów Antoniego hr. Wo-
dzickiego, a przechowywane było początkowo w Kra-
kowie1 2, a następnie w okresie dwudziestolecia mię-
dzywojennego w majątku Wodzickich w Lubieniu
Wielkim pod Lwowem 3.
Najwięcej zainteresowania obrazem z okazji jego
pierwszej ekspozycji okazał Jerzy Mycielski, poświę-
cając mu część swego studium o czterech wizerunkach
Marii Kazimiery4. Zajął się on głównie przydatnością
portretu dla badań nad ikonografią królowej, jego
datowaniem — na rok 1684 oraz historią. Wedle tra-
dycji rodzinnych malowidło1 zaraz po wykonaniu mia-
ło być ofiarowane przez Jana III Wawrzyńcowi Wo-
dzickiemu, niebawem podczaszemu warszawskiemu,
królewskiemu przyjacielowi. Do ostatnich lat wojny
pozostawało w rękach potomków cześnika5. Autor-
stwo obrazu próbowano ustalić przy okazji drugiej
wystawy na jakiej się znalazł — wystawy „Dziecko
w Sztuce". W katalogu tej ekspozycji figuruje jako
„w rodzaju Altomontego”6. Atrybucję tę podjął
Kopera, uznając Marcina Altomontego, nadwornego
malarza Sobieskiego, za twórcę portretu7. Atrybucja
1 Katalog wystawy zabytków z czasów króla Jana III i jego
wieku, Kraków 1883 (wyd. II), s. 15, nr 86; M. Sokołowski,
Wystawa zabytków z czasów Jana III w sukiennicach kra-
kowskich w roku 1883, Kraków 1884, s. 10; K. Estreicher,
w: „Encyklopedii Staropolskiej" Brucknera reprodukuje go
na s. 841 zeszytu VII.
2 T. Mańkowski, Malarstwo na dworze Jana III, „Biu-
letyn Historii Sztuki", XII, 1950, s. 277 1 284.
s W 1938 przeszedł na własność Brunlcklch. Już po napi-
saniu artykułu otrzymałem wiadomość, że obraz został ura-
towany z zawieruchy 1 znajduje się w Warszawie w prywat-
nym posiadaniu.
4 J. Mycielski, Cztery portrety królowej Marysieńki,
„Przegląd Polski", XVIII, 1883, s. 107 n; tenże jest również
Profesorowi Władysławowi Tomkiewiczowi
uczeń
I
ta utrzymała się zasadniczo1 do dziś. Jednocześnie za-
rysował się inny pogląd. Bołoz-Antoniewicz w recen-
zji z powyższej wystawy uznał obraz za produkt ręki
Reymana de Hooghe8, artysty holenderskiego — na
usługach Jana III. Spostrzegł on również, że malo-
widło jest portretem mitologizowanym, wbrew opinii
poprzednich badaczy uważających go za sielskie
przedstawienie królowej jako dobrej żony i matki,
rzekomo tak, jak ją sobie życzył widzieć sam Jan III.
Ten „sielski" pogląd okazał się jednak silniejszy, sko-
ro podzielał go1 zasadniczo ostatni autor zajmujący się
portretem — Mańkowski.
Portret Marii Kazimiery z dziećmi malowany był
olejno na płótnie o wymiarach 210X139 cm9. Z obu
boków i od dołu ma obcięte pasy płótna. Kompozycja
dzieli się wyraźnie na dwie pionowe grupy. Prawą
stanowi królowa z dzieckiem u obnażonej lewej piersi,
siedząca na tle pofałdowanej purpurowej kotary, na
niewidocznym krześle. Lewą rękę oparła o ledwo
widoczny stół; jedną z bosych nóg wstąpiła na po-
stument o klasycyzującym ornamencie, drugą trzyma
jeszcze na ziemi. Suknia królowej różowa, kraplako-
wa, płaszcz niebieski.
Lewą stronę obrazu stanowi grupa czworga mło-
dych Sobieskich. Pierwsza od dołu — Teresa Kune-
gunda (ur. w 1676) 10 — siedzi na delfinie. Prawie naga,
z rozpostartą tylko bladozieloną zasłoną, trzyma
autorem artykuliku o portrecie w albumie: Zabytki wieku
XVII. Wystawa jubileuszowa Jana III w Krakowie 1883, Kra-
ków 1884, s. 3 n, tabl. IX.
5 Katalog wystawy zabytków, jw.; T. Mańkowski, jw.
« Katalog wystawy „Dziecko w Sztuce", Kraków 1917, s. 25,
nr 81; zwrócił mi na to uwagę A. Ryszkiewicz.
7 F. Kopera, Dzieje malarstwa w Polsce, Kraków b.d.w.,
s. 243 n, tabl. 39.
8 J. Bołoz-Antoniewicz, Dziecko w Sztuce, cz.
III, „Czas", nr 252 z 2.VI.1917 r.
s Wymiary za: Zabytki wieku XVII, jw.
10 Daty wg tzw. „Diariusza Jakuba" ze zbiorów Czartory-
skich, cyt. J. Mycielski, Cztery portrety, s. 110 n.
223