DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kręglewska-Foksowicz, Ewa; Linette, Eugeniusz; Powidzki, Janusz; Sławska, Aniela: Sztuka baroku w Wielkopolsce
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41524#0061
EWA KRĘGLEWSKA-FOKSOWICZ, EUGENIUSZ LINETTE, JANUSZ POWIDZKI, ANIELA SŁAWSKA
SZTUKA BAROKU W WIELKOPOLSCE*
1. Zagadnienie „sztuki baroku w Wielkopolsce",
jak dotychczas, nie posiada w naszej literaturze wła-
ściwego i wyczerpującego opracowania. Zachowana
na naszym terenie stosunkowo duża' ilość zabytków
z XVII i XVIII wieku oraz bogaty materiał inwentary-
zacyjno-opisowy —■ przygotowywanej do druku inwen-
taryzacji P. I. S.-u — stwarzają zdawałoby się ko-
rzystne warunki dla podjęcia w tym zakresie pracy
o charakterze syntetycznym. Dokładne przestudiowa-
nie literatury przedmiotu wykazuje jednak, że ilość
posiadanych przez nas elementów składowych obrazu
tej sztuki nie starczy nawet do przedstawienia naj-
ważniejszych jej aspektów, chociażby tylko od stro-
ny materiałowej. W tych warunkach wszelkie próby
syntetycznego interpretowania materiałów cząstko-
wych należy uznać za przedwczesne, zwłaszcza gdy
uwzględni się trudności ze sprecyzowaniem samego
pojęcia sztuki barokowej w Polsce.
Dlatego też pracę niniejszą traktujemy jako próbę
uświadomienia sobie i sformułowania tego, co wiemy
o warunkach kształtowania się i o rozwoju twórczo-
ści plastycznej w Wielkopolsce na przestrzeni XVII
i XVIII wieku. Chodzi nam o zebranie możliwie peł-
nego i najważniejszego materiału faktograficznego,
o typologiczne uporządkowanie go oraz wydobycie
faktów czy grup faktów artystycznych o znaczeniu
jak sądzimy węzłowym. Zależnie od stanu zaawanso-
wania badań, jedne dziedziny sztuki zarysowały się
w referacie pełniej inne słabiej, a niektóre pominięte
zostały całkowicie. Przyjęty typ pracy zbiorowej, da-
jący współautorom pełną swobodę wypowiedzi, po-
woduje zrozumiałą niejednolitość metodologiczną i in-
dywidualne wartościowanie.
Zasięgiem naszych badań objęliśmy teren tzw.
„Wielkopolski właściwej", jak umownie oznacza się
terytorium dwóch dawnych województw — Poznań-
skiego i Kaliskiego. Określenie to mało precyzyjne,
* Autorzy referatu składają uprzejme podziękowanie wszyst-
kim, którzy udzielali łaskawie informacji, przede wszystkim
zwłaszcza gdy analizować je z punktu widzenia zasię-
gu wpływów kulturalnych, wymagać będzie oczywi-
ście w miarę dalszych studiów szczegółowego przeba-
dania i dokładnego określenia granic. W ciągu XVII
i XVIII wieku ziemie te, leżąc częściowo na margi-
nesie najważniejszych wydarzeń w życiu politycznym
kraju, traciły coraz to bardziej prężność i samodziel-
ność ambicji politycznych. Naturalne tego następstwa
odbijały się wyraźnie na skali życia kulturalnego na-
szego regionu. Wielkopolska tego okresu — w porów-
naniu z Maior Polonia pierwszych Piastów stała się
prowincją a jej sztuka epoki baroku daleka była od
poziomu i świetności sztuki romańskiej na tych tere-
nach. Funkcje królewskiego mecenatu artystycznego
przejęły w zmniejszonej skali rody magnackie a czę-
ściowo także wyższa hierarchia kościelna i zakony.
Dodatkowo w XVII wieku poważną rolę w kształto-
waniu się życia artystycznego odegrało mieszczań-
stwo, którego standart życiowy, średnio biorąc, był
wyższy niż w reszcie kraju. Wydaje się też, że podob-
nie miała się sprawa ze szlachtą średnio zamożną.
Zarysowujący się w świetle dotychczasowych ba-
dań obraz rozwoju sztuk plastycznych tego czasu na
naszym terenie wykazuje ich skłonność do stosun-
kowo dużej samodzielności rozwojowej, co najsilniej
zdaje się zaznaczać w architekturze kościelnej, naj-
słabiej zaś w XVII-wiecznej rzeźbie nagrobnej, po-
zostającej pod wyraźnymi wpływami krakowskiego
ośrodka artystycznego. Przyczyny powodujące wy-
tworzenie się cech pewnej odrębności były wielorakie.
Nie zostały one dotychczas przebadane, lecz wydaje
się, że były przeważnie natury poza artystycznej.
Przykładowo zwracamy tu uwagę na odmienny nieco
rytm życia społeczno-gospodarczego naszej dzielnicy,
na inaczej ukształtowaną mentalność kręgu odbior-
ców wartości artystycznych (duże znaczenie miesz-
zaś prof. drowi Włodzimierzowi Dworzaczkowi, któremu zaw-
dzięczają szereg cennych uwag.
49
SZTUKA BAROKU W WIELKOPOLSCE*
1. Zagadnienie „sztuki baroku w Wielkopolsce",
jak dotychczas, nie posiada w naszej literaturze wła-
ściwego i wyczerpującego opracowania. Zachowana
na naszym terenie stosunkowo duża' ilość zabytków
z XVII i XVIII wieku oraz bogaty materiał inwentary-
zacyjno-opisowy —■ przygotowywanej do druku inwen-
taryzacji P. I. S.-u — stwarzają zdawałoby się ko-
rzystne warunki dla podjęcia w tym zakresie pracy
o charakterze syntetycznym. Dokładne przestudiowa-
nie literatury przedmiotu wykazuje jednak, że ilość
posiadanych przez nas elementów składowych obrazu
tej sztuki nie starczy nawet do przedstawienia naj-
ważniejszych jej aspektów, chociażby tylko od stro-
ny materiałowej. W tych warunkach wszelkie próby
syntetycznego interpretowania materiałów cząstko-
wych należy uznać za przedwczesne, zwłaszcza gdy
uwzględni się trudności ze sprecyzowaniem samego
pojęcia sztuki barokowej w Polsce.
Dlatego też pracę niniejszą traktujemy jako próbę
uświadomienia sobie i sformułowania tego, co wiemy
o warunkach kształtowania się i o rozwoju twórczo-
ści plastycznej w Wielkopolsce na przestrzeni XVII
i XVIII wieku. Chodzi nam o zebranie możliwie peł-
nego i najważniejszego materiału faktograficznego,
o typologiczne uporządkowanie go oraz wydobycie
faktów czy grup faktów artystycznych o znaczeniu
jak sądzimy węzłowym. Zależnie od stanu zaawanso-
wania badań, jedne dziedziny sztuki zarysowały się
w referacie pełniej inne słabiej, a niektóre pominięte
zostały całkowicie. Przyjęty typ pracy zbiorowej, da-
jący współautorom pełną swobodę wypowiedzi, po-
woduje zrozumiałą niejednolitość metodologiczną i in-
dywidualne wartościowanie.
Zasięgiem naszych badań objęliśmy teren tzw.
„Wielkopolski właściwej", jak umownie oznacza się
terytorium dwóch dawnych województw — Poznań-
skiego i Kaliskiego. Określenie to mało precyzyjne,
* Autorzy referatu składają uprzejme podziękowanie wszyst-
kim, którzy udzielali łaskawie informacji, przede wszystkim
zwłaszcza gdy analizować je z punktu widzenia zasię-
gu wpływów kulturalnych, wymagać będzie oczywi-
ście w miarę dalszych studiów szczegółowego przeba-
dania i dokładnego określenia granic. W ciągu XVII
i XVIII wieku ziemie te, leżąc częściowo na margi-
nesie najważniejszych wydarzeń w życiu politycznym
kraju, traciły coraz to bardziej prężność i samodziel-
ność ambicji politycznych. Naturalne tego następstwa
odbijały się wyraźnie na skali życia kulturalnego na-
szego regionu. Wielkopolska tego okresu — w porów-
naniu z Maior Polonia pierwszych Piastów stała się
prowincją a jej sztuka epoki baroku daleka była od
poziomu i świetności sztuki romańskiej na tych tere-
nach. Funkcje królewskiego mecenatu artystycznego
przejęły w zmniejszonej skali rody magnackie a czę-
ściowo także wyższa hierarchia kościelna i zakony.
Dodatkowo w XVII wieku poważną rolę w kształto-
waniu się życia artystycznego odegrało mieszczań-
stwo, którego standart życiowy, średnio biorąc, był
wyższy niż w reszcie kraju. Wydaje się też, że podob-
nie miała się sprawa ze szlachtą średnio zamożną.
Zarysowujący się w świetle dotychczasowych ba-
dań obraz rozwoju sztuk plastycznych tego czasu na
naszym terenie wykazuje ich skłonność do stosun-
kowo dużej samodzielności rozwojowej, co najsilniej
zdaje się zaznaczać w architekturze kościelnej, naj-
słabiej zaś w XVII-wiecznej rzeźbie nagrobnej, po-
zostającej pod wyraźnymi wpływami krakowskiego
ośrodka artystycznego. Przyczyny powodujące wy-
tworzenie się cech pewnej odrębności były wielorakie.
Nie zostały one dotychczas przebadane, lecz wydaje
się, że były przeważnie natury poza artystycznej.
Przykładowo zwracamy tu uwagę na odmienny nieco
rytm życia społeczno-gospodarczego naszej dzielnicy,
na inaczej ukształtowaną mentalność kręgu odbior-
ców wartości artystycznych (duże znaczenie miesz-
zaś prof. drowi Włodzimierzowi Dworzaczkowi, któremu zaw-
dzięczają szereg cennych uwag.
49