DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Korespondencje - polemiki
DOI article:Gadomski, Jerzy: Do redakcji Biuletynu Historii Sztuki
DOI article:Bohdziewicz, Piotr: Sprostowanie autorskie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41524#0399
KORESPONDENCJE — POLEMIKI
DO REDAKCJI
BIULETYNU HISTORII SZTUKI
7. Na północnej ścianie nawy znajdują się reszty
dużej postaci św1. Krzysztofa; zachowała się noga świę-
W związku z ukazaniem się w nr 2 (1057) „Biule-
tynu' Historii Sztuki" streszczenia komunikatu Odkry-
cie gotyckiej polichromii w kościele parafialnym w
Haczowie, pragnąłbym uzupełnić wzgl. sprostować
pewne sformułowania dotyczące treści, programu iko-
nograficznego i datowania polichromii haczowskiej.
Spostrzeżenia te nasunęły mi się po dokładnym od-
czyszczeniu zachowanych fragmentów i wykonaniu in-
wentaryzacji malarskiej polichromii w r. 1956. Oto
one:
11. Napis na wschodniej ścianie prezbiterium miał
charakter funda cyjno-dedyikacyjny i odnosił się do
świętych, którym malowidła poświęcono. Odczytać
można: „dei omniipotenti.. sicti Michaelis Archangeli...
sancti... omnium sanctorum"1. Dwie pierwsze linie
napisu mogły zawierać datę (pierwsze litery — Anno
dni?) i nazwisko fundatora.
2. Na tej samej ścianie obok napisu i okna znaj-
dowały się przedstawienia świętych patronów. Do-
mniemane wyobrażenia anioła i szatana okazały się
atrybutami dwóch świętych: z lewej Piotrowin wsta-
jący z grobu jako atrybut św. Stanisława, z prawej
smok jako uzupełnienie innego świętego, może Micha-
ła Archanioła luib Wojciecha jako tzwt. Athleto Chri-
sti.
3. Fragment na południowej ścianie prezbiterium,
określony w komunikacie jako „fragment sceny sym-
bolizującej Sąd Ostateczny" — jest resztą przedsta-
wienia św. Michała Archanioła — patrona kościoła.
Wskazują na to wymiary kompozycji oraz liczne ana-
logie zachowanego fragmentu do XV-wiecznych przed-
stawień śiw. Michała Archanioła. Podobnie Koronację
Matki Boskiej należy odnieść do wezwania kościoła;
scena ta łączy się treściowo z Wniebowzięciem jako
bezpośrednie jego następstwo.
4. Na prżeciwległęj, północnej ścianie • prezbite-
rium znajdują się dwie sceny: niżej bardzo' duży Upa-
dek pod Krzyżem (wymiary sceny 2,50X2,80 m.), wy-
żej fragment Pojmania. Zestawienie tych scen oraz
analogie wśródi polichromii kościołów drewnianych
wskazują, że na północnej ścianie prezbiterium znaj-
dował się cylkl Paissio Domini.
5. W południowo-wschodnim narożniku nawy, na
ścianie wschodniej, znajdowało się przedstawienie św.
Marii Egipcjanki, unoszonej przez aniołów; dwaj anio-
łowie podtrzymują nie draperię, lecz nogi świętej..
Zachowana dolna część tej sceny znajduje analogie
wśród XV— i XVI-wieczinych przedstawień św. Marii
z Egiptu (np. na tryptyku z Moszczenicy w krakow-
skim Muz. Nar1, i na tryptyku w Stofoiecku Miejskim
k/Radomska).
6. W północno-wschodnim narożniku nawy znajdo-
wała się symetryczna kompozycja iczteropostaciowa
(ślady czwartej postaci znajdują się pod poibiałą z le-
wej strony). Było to, prawdopodobnie przedstawienie
św. Zofii z trzema córkami lub fundatorki malowideł
ze świętymi.
tego oraz ryby i stworzenia fantastyczne (analogie do
przedstawień świętego w Chełmnie, 'Gnieźnie, Czer-
wińsku, Szadku, Krościenku n/Dunajcem i in.). Wy-
miary nogi wskazują, że postać św. Krzysztofa w Ha-
czowie miało olk. 6 m. wysokości i sięgała do stropu.
8. Na pięterku dzwonnicy została odnaleziona de-
ska, pokryta ornamentem patronowym., pochodząca
niewątpliwie z pierwotnego stropu kościoła. Przypu-
szczenie, że strop pokryty był wcześniejszą od obec-
nej dekoracją — potwierdza notatka w aktach pierw-
szej wizytacji foisk. Sierakowskiego, dokonanej w r.
17451: „Struktura tego kościoła drewniana, wewnątrz
malowaniem różnym staroświeckim ozdobiona, z p o d-
sięibitlklią z (tarcic układaną malfowaną,
mieyscem reparacyi potrzebuiącą"2.
9. W aktach „Ksiąg Parafialnych" znajduje się
notatka z końca XVIII w.., określająca datę powsta-
nia gotyckiej polichromii haczowsikiej na rok 1494.
Autor notatki, proboszcz haczowski ks. Stanisław Sta-
niszewski stwierdza: „In anno 1789 Ecclesia Haczo-
viensis tota entus dealbata est veteri deleta pictura,
quae ab anno 1494 conspiciefoatur in Ea, hac vero
pictura nova facta est"31 Wiarygodność notatki może
nasuwać wątpliwości, na jakiej podstawie autor oparł
swoją relację dotyczącą daty 1494, jednak dokładność,
z jaką została określona data powstania malowideł
wskazuje, że autor opierał się na wcześniejszym źród-
le archiwalnym lub na sygnaturze umieszczonej wśród
■malowideł, może na wspomnianej tablicy fundacyj-
nej za wielkim ołtarzem. Możliwość powstania poli-
chromii haczowskiej w końcu XV wieku potwierdza
wiele cech stylistycznych (zastosowanie patronów, for-
ma minuslkuły, twarde załamania draperii, rombowe
ornamenty w dolnych pasach dekoracyjnych), ikono-
graficznych (kult śś. Stanisława, Marii Egipcjanki,
Małgorzaty) oraz elementy stroju i uzbrojenia (analo-
gie z krakowskim ołtarzem Wita Stwosza) i inne realia.
10. Na podstawie przeprowadzonych w prezbite-
rium badań stwierdzić można, że poza wymienionymi
fragmentami nie zachowały się pod późniejszą deko-
racją malarską żadne większe fragmenty polichromii
gotyckiej, (płoza śladami na strychu, zasłoniętymi
przez XVII—XVIIII-wde!czną faisętię). Malowidła go-
tyckie zostały przypuszczalnie w końcu XVIII wieku
zeskrobane a ocalały jedynie fragmenty zasłonięte ba-
rokowymi ołtarzami.
Jerzy Gadomski
1 Odczytanie napisu zawdzięczam dr Z. Budkowej.
2 Archiwum Diecezji Przemyskiej, Status Decanatus Cros-
nensls... per... Sierakowski Epis. Premlslle anno 1745 (rkps 171,
fol. 112 r.).
3 Arch. Diec. Przem., Protocollum Slve Liber... przez ks.
Stanisława Staniszewskiego (rkps 756, s. 43).
SPROSTOWANIE AUTORSKIE
W rozprawie mojej Zagadnienie orientalizacji orna-
mentu w architekturze polskiej doby Renesansu („Rocz-
niki Humanistyczne Katolickiego Uniwersytetu Lubel-
skiego", R. IV, zesz. 4, Lublin 1957), na skutek ko-
rzystania. z fotografii znalazł się błąd, który pragnął-
bym tu naprawić.
387
DO REDAKCJI
BIULETYNU HISTORII SZTUKI
7. Na północnej ścianie nawy znajdują się reszty
dużej postaci św1. Krzysztofa; zachowała się noga świę-
W związku z ukazaniem się w nr 2 (1057) „Biule-
tynu' Historii Sztuki" streszczenia komunikatu Odkry-
cie gotyckiej polichromii w kościele parafialnym w
Haczowie, pragnąłbym uzupełnić wzgl. sprostować
pewne sformułowania dotyczące treści, programu iko-
nograficznego i datowania polichromii haczowskiej.
Spostrzeżenia te nasunęły mi się po dokładnym od-
czyszczeniu zachowanych fragmentów i wykonaniu in-
wentaryzacji malarskiej polichromii w r. 1956. Oto
one:
11. Napis na wschodniej ścianie prezbiterium miał
charakter funda cyjno-dedyikacyjny i odnosił się do
świętych, którym malowidła poświęcono. Odczytać
można: „dei omniipotenti.. sicti Michaelis Archangeli...
sancti... omnium sanctorum"1. Dwie pierwsze linie
napisu mogły zawierać datę (pierwsze litery — Anno
dni?) i nazwisko fundatora.
2. Na tej samej ścianie obok napisu i okna znaj-
dowały się przedstawienia świętych patronów. Do-
mniemane wyobrażenia anioła i szatana okazały się
atrybutami dwóch świętych: z lewej Piotrowin wsta-
jący z grobu jako atrybut św. Stanisława, z prawej
smok jako uzupełnienie innego świętego, może Micha-
ła Archanioła luib Wojciecha jako tzwt. Athleto Chri-
sti.
3. Fragment na południowej ścianie prezbiterium,
określony w komunikacie jako „fragment sceny sym-
bolizującej Sąd Ostateczny" — jest resztą przedsta-
wienia św. Michała Archanioła — patrona kościoła.
Wskazują na to wymiary kompozycji oraz liczne ana-
logie zachowanego fragmentu do XV-wiecznych przed-
stawień śiw. Michała Archanioła. Podobnie Koronację
Matki Boskiej należy odnieść do wezwania kościoła;
scena ta łączy się treściowo z Wniebowzięciem jako
bezpośrednie jego następstwo.
4. Na prżeciwległęj, północnej ścianie • prezbite-
rium znajdują się dwie sceny: niżej bardzo' duży Upa-
dek pod Krzyżem (wymiary sceny 2,50X2,80 m.), wy-
żej fragment Pojmania. Zestawienie tych scen oraz
analogie wśródi polichromii kościołów drewnianych
wskazują, że na północnej ścianie prezbiterium znaj-
dował się cylkl Paissio Domini.
5. W południowo-wschodnim narożniku nawy, na
ścianie wschodniej, znajdowało się przedstawienie św.
Marii Egipcjanki, unoszonej przez aniołów; dwaj anio-
łowie podtrzymują nie draperię, lecz nogi świętej..
Zachowana dolna część tej sceny znajduje analogie
wśród XV— i XVI-wieczinych przedstawień św. Marii
z Egiptu (np. na tryptyku z Moszczenicy w krakow-
skim Muz. Nar1, i na tryptyku w Stofoiecku Miejskim
k/Radomska).
6. W północno-wschodnim narożniku nawy znajdo-
wała się symetryczna kompozycja iczteropostaciowa
(ślady czwartej postaci znajdują się pod poibiałą z le-
wej strony). Było to, prawdopodobnie przedstawienie
św. Zofii z trzema córkami lub fundatorki malowideł
ze świętymi.
tego oraz ryby i stworzenia fantastyczne (analogie do
przedstawień świętego w Chełmnie, 'Gnieźnie, Czer-
wińsku, Szadku, Krościenku n/Dunajcem i in.). Wy-
miary nogi wskazują, że postać św. Krzysztofa w Ha-
czowie miało olk. 6 m. wysokości i sięgała do stropu.
8. Na pięterku dzwonnicy została odnaleziona de-
ska, pokryta ornamentem patronowym., pochodząca
niewątpliwie z pierwotnego stropu kościoła. Przypu-
szczenie, że strop pokryty był wcześniejszą od obec-
nej dekoracją — potwierdza notatka w aktach pierw-
szej wizytacji foisk. Sierakowskiego, dokonanej w r.
17451: „Struktura tego kościoła drewniana, wewnątrz
malowaniem różnym staroświeckim ozdobiona, z p o d-
sięibitlklią z (tarcic układaną malfowaną,
mieyscem reparacyi potrzebuiącą"2.
9. W aktach „Ksiąg Parafialnych" znajduje się
notatka z końca XVIII w.., określająca datę powsta-
nia gotyckiej polichromii haczowsikiej na rok 1494.
Autor notatki, proboszcz haczowski ks. Stanisław Sta-
niszewski stwierdza: „In anno 1789 Ecclesia Haczo-
viensis tota entus dealbata est veteri deleta pictura,
quae ab anno 1494 conspiciefoatur in Ea, hac vero
pictura nova facta est"31 Wiarygodność notatki może
nasuwać wątpliwości, na jakiej podstawie autor oparł
swoją relację dotyczącą daty 1494, jednak dokładność,
z jaką została określona data powstania malowideł
wskazuje, że autor opierał się na wcześniejszym źród-
le archiwalnym lub na sygnaturze umieszczonej wśród
■malowideł, może na wspomnianej tablicy fundacyj-
nej za wielkim ołtarzem. Możliwość powstania poli-
chromii haczowskiej w końcu XV wieku potwierdza
wiele cech stylistycznych (zastosowanie patronów, for-
ma minuslkuły, twarde załamania draperii, rombowe
ornamenty w dolnych pasach dekoracyjnych), ikono-
graficznych (kult śś. Stanisława, Marii Egipcjanki,
Małgorzaty) oraz elementy stroju i uzbrojenia (analo-
gie z krakowskim ołtarzem Wita Stwosza) i inne realia.
10. Na podstawie przeprowadzonych w prezbite-
rium badań stwierdzić można, że poza wymienionymi
fragmentami nie zachowały się pod późniejszą deko-
racją malarską żadne większe fragmenty polichromii
gotyckiej, (płoza śladami na strychu, zasłoniętymi
przez XVII—XVIIII-wde!czną faisętię). Malowidła go-
tyckie zostały przypuszczalnie w końcu XVIII wieku
zeskrobane a ocalały jedynie fragmenty zasłonięte ba-
rokowymi ołtarzami.
Jerzy Gadomski
1 Odczytanie napisu zawdzięczam dr Z. Budkowej.
2 Archiwum Diecezji Przemyskiej, Status Decanatus Cros-
nensls... per... Sierakowski Epis. Premlslle anno 1745 (rkps 171,
fol. 112 r.).
3 Arch. Diec. Przem., Protocollum Slve Liber... przez ks.
Stanisława Staniszewskiego (rkps 756, s. 43).
SPROSTOWANIE AUTORSKIE
W rozprawie mojej Zagadnienie orientalizacji orna-
mentu w architekturze polskiej doby Renesansu („Rocz-
niki Humanistyczne Katolickiego Uniwersytetu Lubel-
skiego", R. IV, zesz. 4, Lublin 1957), na skutek ko-
rzystania. z fotografii znalazł się błąd, który pragnął-
bym tu naprawić.
387