Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (20.1958)

I

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

MARCIN BUKOWSKI

POCZĄTKI RATUSZA WROCŁAWSKIEGO NA TLE ROZWOJU MIASTA LEWOBRZEŻNEGO

(Streszczenie referatu wygłoszonego
W pierwszych latach XIII iw. cen-
trum życia gospodarczego Wrocła-
wia zaczęło przenosić się zdecydowa-
nie na lewy brzeg Odry. Ostrów
Tumski i Piaskowy oraz prawobrzeż-
ny Ołbin stają się równocześnie jak-
gdyiby odrębnym światem, siedzibą
biskupstwa i klasztorów „Terra
sancta". Niebawem wielkie targi na
Ołbinie położone nad Odrą i Święto-
jańskie targi przy katedrze tracą
swoje znaczenie. Książe Henryk I
Brodaty (11202—38) kasuje w r. 1232
targi ołbińskie, nie wytrzymujące i
tak konkurencji wielkich targów le-
wobrzeżnych,. Targi katedralne prze-
trwały wprawdzie aż do XV w.,
lecz można przypuszczać, że znacze-
nie ich było tylko lokalne.
Pierwsze targi lewobrzeżne roz-
ciągały się na stosunkowo długiej
przestrzeni 400 m>, począwszy od. ko-
ścioła św. Wojciecha aż do kościoła
św. Ducha, stojącego obok mostu na
Odrze wiodącego na Ostrów Piasko-
wy i Tumski. Wzrost znaczenia tar-
gu lewobrzeżnego i sowicie wyna-
grodzona likwidacja dawnych tar-
gów olbińskich przypadała na okres
szczytowych osiągnięć politycznych i
dynastycznych aspiracji Henryka I
Brodatego, pieczętującego się w tym
czasie Dux Poloniae Silesiae et Cra-
coviae. Organizacja nowych form go-
spodarczych i przestrzennych wyma-
gała na terenie Wrocławia lewo-
brzeżnego nowych urządzeń. Długie
a wąskie targowisko, zapewne po-
szerzona ulica i część starego „szla-
ku bursztynowego" musiało okazać
się niewystarczające. Wytyczony póź-
niej w jego bezpośrednim sąsiedztwie
prostokątny plac nazwany Nowym
Targiem był rozszerzoną i zmoderni-
zowaną formą podłużnego, ulicowe-
go targowiska o typie słowiańskim.
Na funkcję tego targu zdają się
wskazywać wyraźnie dawne nazwy
sąsiednich ulic „Krowia, Kozia i
Klepisko" oraz wzmianki o rzeźni i
wykopywanych kościach bydlęcych.
Obudowany kamieniczkami miesz-
czańskimi dopiero z końcem XIV w.
prostokątny płac Nowego Targu był
zapewne otwarty, bez zabudowań na
środku, o czym świadczą, wzmianki
jeszcze z XVI w. mówiące o istnie-
niu kieratu konnego i składach wap-
na, starego środka dezynfekcyjnego.
Szczegóły te dowodzą, że trudno by-
łoby na terenie Nowego Targu lufo
w jego najbliższym sąsiedztwie do-
szukiwać się istnienia pierwszego

na zebraniu naukowym Oddziału
Domu Kupieckiego, który tak silnie
zaważył na gospodarczym i prze-
strzennym rozwoju lewobrzeżnego
Wrocławia.
Wzmianki historyczne o pierw-
szym Domu Kupieckim nie określa-
ją wyraźnie jego położenia prócz in-
formacji, że znajdował się on w są-
siedztwie franciszkańskiego kościoła
św. Jakuba (obecnie św. Wincentego),
pomiędzy głównym korytem Odry a
jego odnogą. Wiadomości tych nie
sprawdzono w okresie przedwojen-
nym odpowiednimi poszukiwaniami.
Badania autora związane z praca-
mi zabezpieczającymi okoliczne bu-
dynki w r.. 1.946 i 47, uzupełnione w
r. 11955 .pozwalają przypuszczać, że
pierwszy Dom Kupców jest identycz-
ny z kościołem Klarysek (obecnie
Urszulanek).
Jest to budowla o planie prosto-
kąta, szerokości 13,75 m (20 łokci ni-
derlandzkich) i długości 25,60 m. Do
tego prostokąta przylega od strony
południowo-zachodniej kwadratowy
trzon wieży o wymiarach 3,50X3,50
m, zaś od południowego wschodu za-
rysy prostokątnej dobudówki 3,05 X
5,20. Grubość murów budynku wie-
ży i dobudówki wynosi niemal

Wrocławskiego w dniu ll.VII. 1957 r.)
wszędzie 1,70 m. Natomiast mur
środkowy dzielący prostokątny bu-
dynek na dwa podłużne trakty ma
0,90 ml grubości1. Wątek murów ce-
glanych przez kilkaset łat ukrytych
pod barokowym wystrojem dwuna-
wowego wnętrza kościoła Urszulanek
i jego fasad jest charakterystyczny
dla budowli pochodzących z pierw-
szej połowy XIiIII 'Wieku. Cegły o
wymiarach średnio 7,50X17X27 cm
ułożone są na isposób wendyjski łub
holenderski. Wątek ten miejscami
pomieszany z późniejszą cegłą ba-
rokową dochodzi częściowo do ok.
5 m, przyczem mury nie wykazują
śladów po sklepieniach i dużych
otworach okiennych, co pozwala
przypuszczać, że budynek początko-
wo kryty był stropem i posiadał nie-
wielkie okienka.
Plan o tym podziale i proporcjach
■nie ma analogii w architekturze sa-
kralnej Śląska i innych dzielnic
Polski w. XIII. Rzuty poziome ko-
ściołów franciszkańskich oparte na
regule klasztornej, w Starym Sączu,
Nowym Sączu czy Zawichoście, są
jednonawowe i w niczym nie przy-
pominają dwunawowej siedziby wro-
cławskich klarysek.


II. 1. Pierwszy Dom Kupców we Wrocławiu przy kościele francisz-
kanów, plan sytuacyjny.

390