DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kręglewska-Foksowicz, Ewa; Linette, Eugeniusz; Powidzki, Janusz; Sławska, Aniela: Sztuka baroku w Wielkopolsce
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41524#0081
SZTUKA BAROKU W WIELKOPOLSCE
falistej linii elewacji. W elewacji tej możnaby upatry-
wać wzór dla wyjątkowego w dziełach Jana Catena-
ciego wybrzuszenia szczytu kościoła w Woźnikach.
Ferrariemu przypisywany jest projekt zboru ewan-
gelickiego w Lesznie wzniesionego ok. r. 1711 przez
budowniczego Jana Adama Stiera. Posiada on układ
rozległej hali z silnie wydłużonym, środkowym ośmio-
bokiem, przeciętym ramionami krzyża występującymi
na zewnątrz w formie ryzalitów. Halowy układ z oś-
rodkiem centralnego czworoboku o ściętych narożach,
zwieńczonego kopułą wyrastającą w bryle z dachu —
otrzymał następnie kościół cystersek w Owińskach
(zbudowany po r. 1720). Owińska są także rozwinię-
ciem założenia wcześniejszego, niewielkiego kościoła
par. w Obrzycku. Stanowi ono centralny czworobok
wyniesiony ponad płytkie ramiona krzyża, sklepiony
kopułą na bliźniaczych gurtach. Zamiast właściwej
czaszy — kopuła składa się z lunetowych pól. Tego ro-
dzaju konstrukcję kopuły zastosował Ferrari w więk-
szości swych budowli. Nie używał natomiast tamburu;
jego kopuły wyrastają wprost ze ścian, względnie fila-
rów kościoła, co podkreślają gurty przechodzące w pi-
lastrowanie. Tylko wielka kopuła w Gostyniu osadzona
została na wysokim tamburze, ale tambur ów jest
dziełem Catenacich, powtórzonym według weneckie-
go pierwowzoru.
Cechy właściwe budowlom Ferrariego w pełni re-
prezentuje najwybitniejsze i ostatnie zarazem dzieło —
kościół cystersów w Lądzie, a raczej jego centralna
część przybudowana w latach 1728—33 do transeptu
i prezbiterium z czasów Jerzego Catenaci. Potężny
ośmiobok nakryty jest strzelistą kopułą i wpisany
w plan prostokąta. Zbliżone do owalu wnętrze ożywio-
ne zostało po bokach wklęsłymi polami. Koncepcja ko-
ścioła w Lądzie wywodzi się z wielu dzieł Ferrariego.
Wielobok z opisanym na nim prostokątem pozwala-
jącym otworzyć boki na przekątnych arkadami — przy-
pomina zarówno farę wschowską jak i projekt zboru
Braci Czeskich, szczególnie jednak nawiązuje on do
koncepcji kaplicy Potockiego w katedrze gnieźnień-
skiej. Kopuła, której gurty wnikają w strefę podbu-
dowującej ją górnej kondygnacji murów — powtarza
przyjętą we Wschowie zasadę, której wersję stanowią
czterodzielne sklepienia kopułowe w Obrzycku, kapli-
cy przy Bożym Ciele w Poznaniu i w prezbiterium ko-
ścioła reformatów w Osiecznej. Przenikanie się ele-
mentów ścian i kopuły wiąże je silnie w pionie w or-
ganiczną całość i potęguje dynamikę kompozycji. Zwar-
cie elementów architektonicznych podkreśla jedność
przestrzenną uwarunkowaną nakryciem całego wnę-
trza kopułą.
Twórczość Ferrariego stanowi zamknięty cykl. Kon-
cepcja centralnej budowli kopułowej nie znalazła kon-
tynuatorów wśród architektów działających w Wiel-
kopolsce. Przyjmują się natomiast i utrwalają elemen-
ty stylu tego artysty w sposobie osiągania plastycznych
i dynamicznych efektów. Znajdują także zastosowanie
wzory centralnego układu, ale już adaptowane do za-
łożenia podłużnego, bardziej zakorzenionego i posia-
dającego odległą tradycję. Przydatna okazała się rów-
nież jedyna ferrariowska koncepcja wydłużonego ko-
ścioła zbudowanego w latach 1729—33 dla reformatów
w Osiecznej. Wnętrze tego kościoła jest scentralizo-
wane przez ścięcie naroży nawy i odpowiednią kon-
strukcję sklepienia. Ów kompromisowy układ powtó-
rzy się następnie także u reformatów w Miejskiej
Górce, gdzie kościół zbudowany został w r. 1742 °8.
[E. L.J
*
* *
7. Rzeźba dekoracyjna związana ściśle z architektu-
rą nie odgrywała ważniejszej roli w 1. poł. XVII w.
ograniczając się do stosowanych dość oszczędnie mo-
tywów późnorenesansowych. W budowlach wznoszo-
S8 Data na fasadzie.
II. 18. Konarzewo pod Poznaniem, rzut przyziemia pałacu.
69
falistej linii elewacji. W elewacji tej możnaby upatry-
wać wzór dla wyjątkowego w dziełach Jana Catena-
ciego wybrzuszenia szczytu kościoła w Woźnikach.
Ferrariemu przypisywany jest projekt zboru ewan-
gelickiego w Lesznie wzniesionego ok. r. 1711 przez
budowniczego Jana Adama Stiera. Posiada on układ
rozległej hali z silnie wydłużonym, środkowym ośmio-
bokiem, przeciętym ramionami krzyża występującymi
na zewnątrz w formie ryzalitów. Halowy układ z oś-
rodkiem centralnego czworoboku o ściętych narożach,
zwieńczonego kopułą wyrastającą w bryle z dachu —
otrzymał następnie kościół cystersek w Owińskach
(zbudowany po r. 1720). Owińska są także rozwinię-
ciem założenia wcześniejszego, niewielkiego kościoła
par. w Obrzycku. Stanowi ono centralny czworobok
wyniesiony ponad płytkie ramiona krzyża, sklepiony
kopułą na bliźniaczych gurtach. Zamiast właściwej
czaszy — kopuła składa się z lunetowych pól. Tego ro-
dzaju konstrukcję kopuły zastosował Ferrari w więk-
szości swych budowli. Nie używał natomiast tamburu;
jego kopuły wyrastają wprost ze ścian, względnie fila-
rów kościoła, co podkreślają gurty przechodzące w pi-
lastrowanie. Tylko wielka kopuła w Gostyniu osadzona
została na wysokim tamburze, ale tambur ów jest
dziełem Catenacich, powtórzonym według weneckie-
go pierwowzoru.
Cechy właściwe budowlom Ferrariego w pełni re-
prezentuje najwybitniejsze i ostatnie zarazem dzieło —
kościół cystersów w Lądzie, a raczej jego centralna
część przybudowana w latach 1728—33 do transeptu
i prezbiterium z czasów Jerzego Catenaci. Potężny
ośmiobok nakryty jest strzelistą kopułą i wpisany
w plan prostokąta. Zbliżone do owalu wnętrze ożywio-
ne zostało po bokach wklęsłymi polami. Koncepcja ko-
ścioła w Lądzie wywodzi się z wielu dzieł Ferrariego.
Wielobok z opisanym na nim prostokątem pozwala-
jącym otworzyć boki na przekątnych arkadami — przy-
pomina zarówno farę wschowską jak i projekt zboru
Braci Czeskich, szczególnie jednak nawiązuje on do
koncepcji kaplicy Potockiego w katedrze gnieźnień-
skiej. Kopuła, której gurty wnikają w strefę podbu-
dowującej ją górnej kondygnacji murów — powtarza
przyjętą we Wschowie zasadę, której wersję stanowią
czterodzielne sklepienia kopułowe w Obrzycku, kapli-
cy przy Bożym Ciele w Poznaniu i w prezbiterium ko-
ścioła reformatów w Osiecznej. Przenikanie się ele-
mentów ścian i kopuły wiąże je silnie w pionie w or-
ganiczną całość i potęguje dynamikę kompozycji. Zwar-
cie elementów architektonicznych podkreśla jedność
przestrzenną uwarunkowaną nakryciem całego wnę-
trza kopułą.
Twórczość Ferrariego stanowi zamknięty cykl. Kon-
cepcja centralnej budowli kopułowej nie znalazła kon-
tynuatorów wśród architektów działających w Wiel-
kopolsce. Przyjmują się natomiast i utrwalają elemen-
ty stylu tego artysty w sposobie osiągania plastycznych
i dynamicznych efektów. Znajdują także zastosowanie
wzory centralnego układu, ale już adaptowane do za-
łożenia podłużnego, bardziej zakorzenionego i posia-
dającego odległą tradycję. Przydatna okazała się rów-
nież jedyna ferrariowska koncepcja wydłużonego ko-
ścioła zbudowanego w latach 1729—33 dla reformatów
w Osiecznej. Wnętrze tego kościoła jest scentralizo-
wane przez ścięcie naroży nawy i odpowiednią kon-
strukcję sklepienia. Ów kompromisowy układ powtó-
rzy się następnie także u reformatów w Miejskiej
Górce, gdzie kościół zbudowany został w r. 1742 °8.
[E. L.J
*
* *
7. Rzeźba dekoracyjna związana ściśle z architektu-
rą nie odgrywała ważniejszej roli w 1. poł. XVII w.
ograniczając się do stosowanych dość oszczędnie mo-
tywów późnorenesansowych. W budowlach wznoszo-
S8 Data na fasadzie.
II. 18. Konarzewo pod Poznaniem, rzut przyziemia pałacu.
69