Universitätsbibliothek HeidelbergUniversitätsbibliothek Heidelberg
Metadaten

Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]
Biuletyn Historii Sztuki — 20.1958

DOI issue:
Nr. 1
DOI article:
Kręglewska-Foksowicz, Ewa; Linette, Eugeniusz; Powidzki, Janusz; Sławska, Aniela: Sztuka baroku w Wielkopolsce
DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.41524#0100

DWork-Logo
Overview
Facsimile
0.5
1 cm
facsimile
Scroll
OCR fulltext
E. KRĘGLEWSKA-FOKSOWICZ, E. LINETTE, J. POWIDZKI, A. SŁAWSKA


II. 38. Rydzyna, kościół par. 1746—50. (Fot. Urząd
Konserw, w Poznaniu)

XVII i XVII-wiecznych dworków, zachowanych na
naszym terenie w Koszutach, Studzieńcu, Stajkowie
itd.), a we wnętrzu —• wielka dwukondygnacjowa sala
recepcyjna na osi poprzecznej pierwszego piętra. Rzut
poziomy pałacu wykazuje jeszcze wyraźne zgeome-
tryzowanie. Trójdzielne bramki, łączące szerokim lu-
kiem pałac z oficynami, zapowiadają późniejsze ga-
lerie. Kompleks pałacowy przy pewnym prymitywiz-
mie niektórych elementów ukształtowania przestrzen-
nego i detalu architektonicznego, przedstawia się jako

wyjątkowo harmonijna całość, dobrze mieszcząca się
w krajobrazie Wielkopolski.
Być może, iż z kręgiem budowlanym twórcy pa-
łacu pępowskiego był związany budowniczy dworu
w Popowie Starym powstałym około lat 70-tych
XVIII wieku170. W jego rozplanowaniu zastosowano
formy należące do nowszych osiągnięć na terenie
Wielkopolski (jak salonu z półokrągłym poszerze-
niem), obok cieszącej się tutaj ciągłym uznaniem dwu-
kondygnacjowej przelotowej sali balowej na pierw-
szym piętrze. Jest to jedyna tego typu sala, która
w Wielkopolsce zachowała się w stanie niezmienio-
nym, łącznie z dekoracją stiukową o interesujących
medalionach z popiersiami. Dwór w Popowie zamyka
cykl pałaców wielkopolskich, posługujących się tą
tradycyjną formą sali recepcyjnej.
Z kręgiem architektonicznym warszawskich Fonta-
nów (szczególnie Jakuba Fontany) wiąże Wielkopol-
ską pałac biskupi w Ciążeniu, zbudowany dla biskupa
Teodora Czartoryskiego w latach 60-tych XVIII wie-
ku, a wykończony przez Ignacego Raczyńskiego w la-
tach 1794—1818 171. Według pierwotnego projektu miał
to być wielobudynkowy kompleks z dwoma dziedziń-
cami honorowymi. Projekt ten nie został w pełni zrea-
lizowany. J. Myślińska wskazuje na analogie między
formą przyczółków pałacu wielkopolskiego i pałaców
fontanowskich — w Radzyniu i Bielińskich w War-
szawie. Uderzające jest w ukształtowaniu bryły po-
dobieństwo do pałacu w Swiacku — dzieła Józefa
Sacco, długoletniego współpracownika Jakuba Fon-
tany. Rezydencja w Ciążeniu wyróżnia się wśród
innych współczesnych pałaców wielkopolskich daleko
wyższym poziomem w wykonaniu detalu architekto-
nicznego i operowaniem bardziej wyszukanymi for-
mami, jak np. łuk koszowy, a w rozplanowaniu sto-
sowaniem mniejszych wnętrz o charakterystycznym
dla rokoka rzucie prostokąta ze ściętymi narożnika-
mi.
Szczególne znaczenie dla dalszego rozwoju rezy-
dencji magnackiej w Wielkopolsce ma pałac Raczyń-
skich w Rogalinie, wzniesiony przypuszczalnie około
lat 70-tych XVIII wieku, częściowo we wnętrzu prze-
budowany przez Merliniego i ostatecznie wykończo-
ny około 1820 r.172. Anonimowy i niedatowany pro-
jekt pałacu173 wskazuje na to, że jego autorowi nie-
obce były koncepcje przestrzenne Rydzyny; widzimy
to szczególnie w ukształtowaniu owalnego salonu na
parterze i sali balowej na piętrze. Również galerie
łączące pałac z oficynami, w tej formie najwcześniej-
sze w Wielkopolsce, znajdują pewien odpowiednik
w kurtynowej arkadowanej ścianie, wiążącej szero-
kim łukiem oficyny rydzyńskie — w ostatecznej po-
staci dzieło Ignacego Graffa z lat 1783—86174.
Graffowi nie obca była także forma owalnej sali, wy-
stępującej ryzalitem przed fasadę, o czym świadczyć
może oranżeria, wzniesiona przez niego w parku ry-

170 Datowanie P. Skubiszewskiego (jw.) na ok. poł. XVIII
wieku jest chyba niesłuszne ze względu na wczesnoklasycy-
styczne szczegóły podziałów 1 dekoracji.
171 J. Myślińska, Pałac biskupi w Ciążeniu, praca ma-
gisterska w Zakł. Hist. Sztuki U. A. M.
172 T. S t r y j e ń s k i, Pałace wiejskie i dwory z czasów
saskich, Stanisława Augusta i Księstwa Warszawskiego w wo¬
jewództwie Poznańskiem, Warszawa 1935; J. Dobrzycki,
Pałac hr. Raczyńskich w Rogalinie, P. K. H. S. V, 1930, s. X—
XIV; A. Kuntzendorf, Pałac w Rogalinie, praca magi-
sterska w Zakładzie Hist. Szt. U. A. M. Przebudowa Merli-
niego, przeceniana przez dotychczasowych badaczy (Dobrzyc-

ki, Stryjeński, Kuntzendorf) dotknęła najpoważniej jedynie
ukształtowania klatki schodowej i częściowo sali balowej,
w reszcie wnętrz ograniczyła się do usunięcia kilku ścian dzia-
łowych dla stworzenia większych pomieszczeń (przekonuje
o tym zestawienie pierwotnego projektu z projektami Merli-
niego znajdującymi się w archiwum w Rogalinie).
173 Zaginiony w czasie ostatniej wojny — repr. Stry-
jeński, jw.
174 Preiblsz, jw., s. 118—119. Galerie rogalińskie, które
pełniły funkcję krytego połączenia między pałacem a oficy-
nami były w tym bardziej postępowe od współczesnych, jedy-
nie kurtynowych galerii w Narolu.

88
 
Annotationen