DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Recenzje
DOI article:Chojecka, Ewa: [Rezension von: Hedwig Gollob, Studien zur deutschen Buchkunst der Frühdruckzeit]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41524#0374
RECENZJE
II. 3. Mars i Słońce z Praktyki na rok 1495.
(wg Gollob)
tYIitKdy.tllA.gnąbrnbpńuikgicii.
StypwisĄtn m«r«oott ntt natgjtńtutf w.
mcMrcC’
IZ. 4. Planety z dziełka astrologicznego J. Tannstettera
na r. 1524 (wg Gollob)
wiem, że w dziedzinie grafiki wymiana motywów zdob-
niczych i schematów kompozycyjnych była wyjątkowo
ożywiona. Dodać trzeba, że omawiany rozdział o drze-
worytnictwie inicjałowym zyskałby znacznie, gdyby
autorka podała daty wydania druków zawierających
poszczególne inicjały. Albowiem nie tylko analiza for-
malna i chronologia druków winna być w pewnym
stopniu brana pod uwagę przy rozważaniu możliwo-
ści wzajemnych zależności między poszczególnymi gru-
pami tych zabytków.
Część dotycząca drzeworytnictwa wiedeńskiego jest
krótkim, sześciostronnicowym podsumowaniem do-
tychczasowych badań na ten temat z dołączonym spi-
sem bibliografii. Przytaczając dzieła najwybitniejszych
drzeworytników, nip. Hansa Rebelia, Ryszarda Atzela,
monogramisty J. C. i charakteryzując pewne fazy
rozwojowe grafiki wiedeńskiej, autorka podkreśla
bardzo istotną jej cechę na przełomie XV/XVI w., po-
legającą na stosowaniu dużych kontrastów walorowych
i malarskiej grze świateł i cieni. Cechy te objawiły
się najwydatniej w seriach doskonałych inicjałów, mię-
dzy innymi w Graduale Pataniense z 1511 r. Występuje
tu ulubiony naonczas we Wiedniu jasny wzór, mode-
lowany trójwymiarowo i wtapiany w czarne tło, który
posiada swoje źródło niewątpliwie na południu, w gra-
fice włoskiej, wywierającej przemożny wpływ na śro-
dowisko wiedeńskie. Przy okazji warto dodać uzupeł-
nienie do publikowanego przez H. Gollob wiedeńskie-
go drzeworytu św. Stanisława z Piotrowinem z Pa-
negyr.ici Pawła z Krosna z r. 1509. Jak dowiodła bo-
wiem A. Betterówna, ilustracja ta oparta jest o kra-
kowski wzór z druku Hallera z r. 1505 6.
W rozważaniach autorki sporo miejsca zajmuje jedna
z najpopularniejszych dziedzin grafiki, jaką jest ilu-
stracja kalendarzowa. Nawiasem trzeba zauważyć, że
niektóre dane dotyczące treści ikonograficznych oma-
wianych wiedeńskich drzeworytów kalendarzowych za-
wierają pewne nieścisłości. Ilustracja planet z Praktyki
na r. 141915, druk Winteńburgera, stylem swym przypo-
minająca grafikę włoską, według określenia autorki
wyobraża Marsa i Jowisza (ił. 3). W odniesieniu do pla-
nety Jowisza popełniono tu omyłkę, jest to bowiem
personifikacja słońca. Świadczą o tym zarówno in-
skrypcja, jak i atrybuty monarsze, tron i figura zo-
diakowa Lwai, będąca jak wiadomo, „domem zodia-
kowym" łączonym zawsze z przedstawieniem słońca.
Rolę „domóiw zodiakowych" planety 'Marsa spełniały
w ówczesnej' ikonografii gwiazdozbiory Biairainia i Skor-
piona, których figury odnajdujemy też na omawianym
drzeworycie w sąsiedztwie tej planety. Bodoibną po-
myłkę popełniono w odniesieniu do drzeworytu tytu-
łowego z dziełka astrologicznego Jerzego Tannstettera
na r. 1524 (ii 4), określając personifikację słońca mia-
nem Jowisz. Właściwy zaś Jowisz (drugi od lewej)
nazwany został błędnie Uranem. Planeta Uran nigdy
w sztuce średniowiecza i renesansu nie występowała,
bowiem odkryta została dopiero przez W. Herschela
w tr. 17®1Jeśli przyjrzeć się omawianemu drzewo-
rytowi dokładniej, dostrzec w nim można in-
teresujący program treściowy. Zespół planet wy-
obrażony został pod dwoma gwieździstymi ry-
bami, oznaczającymi gwiazdozbiór o tej samej naz-
wie. Jest to wyobrażenie przepowiadanej na r. 1524
s Betterówna, j.w., s. 63.
7 E. Z in n er, Die Geschichte der Sternkunde non den
ersten Anfdngen bis zur Gegenwart, Berlin 1931, s. 484. Iden-
tyczny błąd powraca przy omawianiu dwóch dalszych drze-
worytów z druku Tannstettera na r. 1524.
362
II. 3. Mars i Słońce z Praktyki na rok 1495.
(wg Gollob)
tYIitKdy.tllA.gnąbrnbpńuikgicii.
StypwisĄtn m«r«oott ntt natgjtńtutf w.
mcMrcC’
IZ. 4. Planety z dziełka astrologicznego J. Tannstettera
na r. 1524 (wg Gollob)
wiem, że w dziedzinie grafiki wymiana motywów zdob-
niczych i schematów kompozycyjnych była wyjątkowo
ożywiona. Dodać trzeba, że omawiany rozdział o drze-
worytnictwie inicjałowym zyskałby znacznie, gdyby
autorka podała daty wydania druków zawierających
poszczególne inicjały. Albowiem nie tylko analiza for-
malna i chronologia druków winna być w pewnym
stopniu brana pod uwagę przy rozważaniu możliwo-
ści wzajemnych zależności między poszczególnymi gru-
pami tych zabytków.
Część dotycząca drzeworytnictwa wiedeńskiego jest
krótkim, sześciostronnicowym podsumowaniem do-
tychczasowych badań na ten temat z dołączonym spi-
sem bibliografii. Przytaczając dzieła najwybitniejszych
drzeworytników, nip. Hansa Rebelia, Ryszarda Atzela,
monogramisty J. C. i charakteryzując pewne fazy
rozwojowe grafiki wiedeńskiej, autorka podkreśla
bardzo istotną jej cechę na przełomie XV/XVI w., po-
legającą na stosowaniu dużych kontrastów walorowych
i malarskiej grze świateł i cieni. Cechy te objawiły
się najwydatniej w seriach doskonałych inicjałów, mię-
dzy innymi w Graduale Pataniense z 1511 r. Występuje
tu ulubiony naonczas we Wiedniu jasny wzór, mode-
lowany trójwymiarowo i wtapiany w czarne tło, który
posiada swoje źródło niewątpliwie na południu, w gra-
fice włoskiej, wywierającej przemożny wpływ na śro-
dowisko wiedeńskie. Przy okazji warto dodać uzupeł-
nienie do publikowanego przez H. Gollob wiedeńskie-
go drzeworytu św. Stanisława z Piotrowinem z Pa-
negyr.ici Pawła z Krosna z r. 1509. Jak dowiodła bo-
wiem A. Betterówna, ilustracja ta oparta jest o kra-
kowski wzór z druku Hallera z r. 1505 6.
W rozważaniach autorki sporo miejsca zajmuje jedna
z najpopularniejszych dziedzin grafiki, jaką jest ilu-
stracja kalendarzowa. Nawiasem trzeba zauważyć, że
niektóre dane dotyczące treści ikonograficznych oma-
wianych wiedeńskich drzeworytów kalendarzowych za-
wierają pewne nieścisłości. Ilustracja planet z Praktyki
na r. 141915, druk Winteńburgera, stylem swym przypo-
minająca grafikę włoską, według określenia autorki
wyobraża Marsa i Jowisza (ił. 3). W odniesieniu do pla-
nety Jowisza popełniono tu omyłkę, jest to bowiem
personifikacja słońca. Świadczą o tym zarówno in-
skrypcja, jak i atrybuty monarsze, tron i figura zo-
diakowa Lwai, będąca jak wiadomo, „domem zodia-
kowym" łączonym zawsze z przedstawieniem słońca.
Rolę „domóiw zodiakowych" planety 'Marsa spełniały
w ówczesnej' ikonografii gwiazdozbiory Biairainia i Skor-
piona, których figury odnajdujemy też na omawianym
drzeworycie w sąsiedztwie tej planety. Bodoibną po-
myłkę popełniono w odniesieniu do drzeworytu tytu-
łowego z dziełka astrologicznego Jerzego Tannstettera
na r. 1524 (ii 4), określając personifikację słońca mia-
nem Jowisz. Właściwy zaś Jowisz (drugi od lewej)
nazwany został błędnie Uranem. Planeta Uran nigdy
w sztuce średniowiecza i renesansu nie występowała,
bowiem odkryta została dopiero przez W. Herschela
w tr. 17®1Jeśli przyjrzeć się omawianemu drzewo-
rytowi dokładniej, dostrzec w nim można in-
teresujący program treściowy. Zespół planet wy-
obrażony został pod dwoma gwieździstymi ry-
bami, oznaczającymi gwiazdozbiór o tej samej naz-
wie. Jest to wyobrażenie przepowiadanej na r. 1524
s Betterówna, j.w., s. 63.
7 E. Z in n er, Die Geschichte der Sternkunde non den
ersten Anfdngen bis zur Gegenwart, Berlin 1931, s. 484. Iden-
tyczny błąd powraca przy omawianiu dwóch dalszych drze-
worytów z druku Tannstettera na r. 1524.
362