Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (20.1958)

RECENZJE

granicę. Z Wilna jadą przez Królewiec, Elbląg, Gdańsk-,
do Berlina i Poczdamu i potem do- Hamburga, gdzie
bisiku-p zostawia -na kilka miesięcy Gucewicza, -który
jeździ w Itym -czasie do Bremy i Lubeki oraz odbywa
wycieczki do Danii i Szwecji. Z Hamburga udaje się
Gucewicz do Paryża, gdzie przebywa przeszło półtora
roku.
Biskup — -jak pis-z-e Podczaszy-ński: „Polecił go
architektom, jacy wówczas nayiepsi byli w Paryżu:
PP. Lapatte, Ledoux, Souflet i Rondelet; wiele korzy-
stał z ich uczonych o -architekturze rozmów i sądzeń,
a cokolwiek mu brakło do -zupełnej" umiejętności, czer-
pał z publicznych lekcyej w królewskiej -akademii sztuk
pięknych i w szkole J. -F. Blondela". Wspomina o Gu-
cewi-czu kilkakrotnie w liście do -Massalskiego z Pa-
ryża z din. 17.1. 1780 r. biskup Kossakowski (t. II,
plik VIII, nr 811). List ten przytaczam w aneksie.
W końcu -1780 r. musiał być już Gucewicz w Pol-
sce, bo wtedy ponownie zaproponowano mu katedrę
w Akademii Krakowskiej, której je-dn-ak nie przyjął.
W po-czątfcu 17811 r. znajduje się w Werkach, a w le-
cie -tego roku pracuje przy remoncie ratusza wileń-
skiego („Rękopism x. Bagińskiego-").
Nazwiska francuskich architektów,- wymieniane
przez Podczaszyńsikiego, nie budzą -wątpliwości. Nie-
wątpliwie z ich twórczości czerpał inspiracje arty-
styczne Gucewicz. Z So-ufflotem zetknął się wileński
architekt w ostatnim roku jego życia (zm,. 20.VUI.
1780 r.). Patie i Rondelet współpracowali z Souf-flotem
przy budowie kościoła św. Genowefy (Panteon). W cza-
sie pobytu Gucewicza -w Paryżu szczególnie żywo dy-
skutowane były problemy budowy kopuły. Patie był
przy tym wybitnym teoretykiem1. Panteon paryski —
to niewątpliwie jedno z wielkich dzieł architektury,
które wywarły poważny wpływ na kształtowanie się
sztuki Gucewdcza. Wyraźne są też związki z twórczością
Ledoux. Wyatar-czy przejrzeć widoki jego pałaców,
wzniesionych przed r. 1779—80, porównać z dziełami
Gucewic-za fasadę w Besanęon, rozpoczętego w r. 1778
lub niektóre budynki miasta idealnego przy -salinach
w Chaux, budowanego od r. 1775 — by się przekonać
o wielkim- wpływie francuskiego architekta na Guce-
wicza. Czy nie znał Gucewicz i pałacu landgrafa
w Oa-ssel, budowanego od r. 1775 według projektu
Ledourc? Może nie jest to przypadkowe, że w r. 1786
kamerdyner Massalskiego jeździł po szklarzy właśnie
do Ca-ssel. Jacques-Franęoiś Blondeł już nie żył, gdy
Gucewicz przebywał w Paryżu. Ale wymienienie je-
go nazwiska przez Pod-c-z-aszyńskiego może mieć pewne
podstawy. Pałac główny w Weirikach i niewykonane
projekty pałaców Gucewicza wywodzą się po trochu
z tego -typu francuskiego p-ała-cu z poł. XViIHI W.,
w 'którym akcentem dominującym jest pośrodku bu-
dynku portyk z kolumnami w wielkim porządku,
a nad nim kopuła, zaś ryzality boczne są pilastroiwane.
Do tego typu należy np. projekt Akademii Sztuk Pięk-
nych w Moskwie Blondela -z r. (1756 lufo projekt ma-
neżu („Academie a monter a cheval“) jego ucznia
A. Leray z r. 1759. Że twórczość Gucewicza w swym
ogólnym charakterze .-wiąże się silnie z architekturą
francuską, wskazuje też np. porównanie „Theatre des
Ita-li-ens" w Paryżu Heurtier’a z r. 1782 lub Pałacu
Sprawiedliwości w Caen Lefebure’a z r. 1784 — z ra-
tuszem wileńskim. Genezę sztuki Gucewicza można
więc wyznaczyć jak następuje: Knakfus i klasycyzm
warszawski, Włochy i Pa-lladio, Soufflot, Łedoux
i architektura francuska.
W podróży zagranicznej Gucewicza z łat 1778—80
jeden epizod był bardzo zagadkowy, trudno było mia-
nowicie zrozumieć, dlaczego aż -na kilka miesięy jeź-

II. 8. M. Zaleski, Ratusz w Wilnie. Warszawa, Muz.
Nar. (fot. H. Romanowski)


dził d-o Hamburga, Bremy i Lubeki. "W pliku papie-
rów po Gucewic-zu w Bibliotece Jagiellońskiej, rłktp
nr .61211, znajduje się m. in. zapiska o liście Gucewicza
do i biskupa Massalskiego, datowanym w Hamburgu
11.VI. 1779 r. Długotrwały pobyt w Hamburgu wyja-
śnia koreispodencja Massalskiego -z lat następnych.
W liście do- Massalskiego- z dni. 29.X. 1784 niejaki
F. p. Bertheau z Hamburga, pewnie właściciel domu
handlowego, pośredniczący w zakupach biskupa, in-
formuje szczegółowo- o warunkach zakupu kamieni
ciosowych na dokończenie budowy katedry, komuni-
kując, że kamienie takie mógłby dostarczyć dom han-
dlowy w Bremie, a przesłać drogą morską z Bremy
do Kłajpedy lufo Libawy. Firma podejmuje się w okre-
ślonych warunkach dostarczyć te kamienie na kwie-
cień 1785 r.
List tegoż Bertheau z dn. 16. V'II. 1786 r., dotyczą-
cy znów transportów kamienia, zawiera ciekawą in-
formację o pobycie Gucewicza w Bremie niewątpli-
wie na wiosnę lufo w lecie 1785 r. — „Monit Guce-
wicz a vu ces Pierres ici a la place des Cons-truc-
teurś...".. Bertheau poleca swe usługi przy zamawia-
niu blachy ołowianej i zachwala popiersia marmuro-
we, które zmarły Prymas- (Ostrowski) polecił przesłać
do Warszawy. Są to: rzeźba Madonny i rzeźba Zba-
wiciela, które nadawałyby się doskonale do katedry,
oraz śpiący geniusz. Wszystkie trzy — j-ak informował
Bertheau — znajdowały się w Warszawie u kupca
Oll-ier na Krakowskim Przedmieściu. Sądzić można, że
rzeźby wysłał Bertheau w r. 1784, przed śmiercią
Prymasa, a może przeznaczone były na jego pomnik
grobowy, np. w Kolegiacie Warszawskiej, bo w koście-
le -skierniewickim pomn-iik grobowy przygotował so-
bie już wcześniej.
W następnym liście Bertheau, z dn. 24.UL 1786,
znajduje się znów wzmianka o Gucewiczu: „...unser
gute Herr Gucewicz" napisał mianowicie do- niego
z Paryża dn. l'0.XII. 1785 r., że w -najbliszym czasie
będlzie znó-w w Hamburgu i prosił o zwerbowanie róż-
nych rzemieślników, tymczasem z listu biskupa do-
wiaduje się Bertheau, że Gucewicz już od 2 miesięcy
jest w kraju. List z -dn. 5.X. 1787 mówi o -transporcie
kamienia, wysłanym- z Bremy do Kłajpedy okrętem
„Gwiazda Północna", z-apowiadla dalszy -transport
i wspomina o zamówionych przez Gucewicza piecach.

371