DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Recenzje
DOI article:Lorentz, Stanisław: Wawrzyniec Gucewicz: Na marginesie monografii: E. Budreika, architeturos Kandidatas, Architektas Laurynas Stuoka Gucevicius, Vilnius 1954
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41524#0384
RECENZJE
II. 9. W. Gucewicz, Widok projektowanej katedry
w Wilnie, 1786 r. Warszawa, Gab. Ryc. U.W.
Dn, 23.11. 1790 r. Bertheau. zawiadamia o wysyłce
transportu miedzi z Lubeki do Libawy i zachwala
ołtarz z kości słoniowej, który ma do sprzedania.
Ostatni list z dn 22. VII. 1791 r. dotyczy znów wysyłki
300 arkuszy miedzy d.o Libawy.
Ta korespondecja, z której .wypisy podaję na koń-
cu, bo zawierają, ważne informacje, dotyczące budo-
wy katedry wileńskiej, rzuca nowe światło na kon-
takty zagraniczne Gucewicza. 'Zastanawia, jak czę-
sto on — podobnie jak wielu innych ówczesnych arty-
stów i mecenasów — wyjeżdżał zagranicę, a więc jak
dobrze orientować się mu siał w przemianach, zacho-
dzących w architekturze i sztuce na zachodzie.
Korespondecja wyjaśnia też, dlaczego Gucewicz
przebywał przez czas dłuższy w Hamburgu, Lubece
i Bremie w r. 1778: oczywiście nie na studiach, lecz
w związku z zamówieniami kamienia i może innych
materiałów na budowę katedry. Ale chyba jeszcze nie
według własnego projektu.
Po ruinie katedry, spowodowanej upadkiem jed-
nej z wież w r. 1769, dopiero w r. 1777 przystąpiono
do jej odbudowy. Dn. 3 marca tegio roku biskup Mas-
salski oświadczył na nalegania Kapituły, że fabrykę
kościoła tej wiosny tak cihce zacząć, aby się w ciągu
roku skończyła. Nie było dotąd wiadomo, kto budowę
miał prowadzić, a często wymieniano przed tą datą
już nazwisko Gucewicza. Nie on jednak oczywiście,
i nie Knackfus projektowali odbudowę w r. 1777, lecz
Józef Sacco, jak wynika z następującego listu wysto-
sowanego dn .24X1. 1777 r. do biskupa przez ks. To-
czy dł o ws k i eg o:
„JiPn Architekt Sacco w Sobotę zeszłą przybył do
Wilna, zabawi się tu przez cały tydzień dla ułożenia
Planty reparacyi Kościoła katedralnego — przywióz
z sobą Aibrys już wygotowany ze wszystkim., za który
dopomina Się 500. podług iaikoweyści umowy z W Xcą
Mcią dąwniey uczynioney. iMnie się zaś zdaie — iż
y ten Abrys — y ułożenie Planty reparacyi — bez
przytomności y porozumienia się z Samym WXcą Mcią
Djen. doskonałemi niebędą. Albowiem całe wysilenie
się takowego Abrysu consistit — na wspaniałości Fa-
cyaty ex opposto kościoła So Jerzego będący — a
o Facyacie od izby Trybunalskiej sytuowaney zapom-
niano aibsolute; Tudzież na wspaniałości dekoracyi we-
wnętrzney — która czy Marmurem, czyli sztukateryą
— albo też malarską sztuką ma (być exegowana —
indecisum — y od determinacyi samego W Xcey Mci
Dia zawisa. Wielość zaś Materylałów: cegły, wapna,
Żelaza y Stolarszczyzny, tudzież Rzemieślnków teraz
determinowana będzie. O tafcowey jego determinacyi
następującą pc-cztą dokładney uwiadomią WXcą Mc
Dia‘...“ (Dobrodzieja) ... „Równie nayusilniey proszę
o łaskawą pamięć na Jpa Architekta Knackfusa —
żeby y do Profesorstwa y do atancyi w konwikcie na
Dole został przywrócony — wszak że on y do Fabryk
WXcey Mci Dia y do Fabryki katedralnej pilnowania
będzie koniecznie potrzebny, gdyż JPn major Sacco
dwa razy tylko przez Lato deklaruje tu przybyć —
lecz caro pretió“.
Ten pfojekt Sacco, choć skrytykowany, stał się
pewnie podstawą do odbudowy katedry, może z mo-
dyfikacjami, i chyba na podstawie zleceń Sacco prze-
prowadzał Gucewicz w Hamburgu, Bremie i Lubece
w r. 1778 pertraktacje o kamień, materiały budowlane,
może i rzemieślników. Wspomina W. Tatarkiewicz
w rozprawie o pałacu w Świacku, że szkic projektu
odbudowy katedry wileńskiej znajdował się w szkiców-
nilku Sacco, który posiadał w swych zbiorach W. Ko-
ścieliski. Szkic ten nigdy nie był reprodukowany.
Z listu ks. Toczydłowskiego dlowiadujemy się o dy-
skwalifikacji przez biskupa z niewiadomych powodów
jego nadwornego architekta Marcina Knackfusa, który
utracić miał katedrę w Akademii i nawet stancję
w konwikcie. Chyba jednak przywrócony został do ła-
ski i kierował pracami katedralnymi według projektu
i wskazówek Sacco. Dla Massalskiego pracował Knack-
fus już od dawnia i przy budowie kompleksu pałaco-
wego w Werkach, i innych „fabrykach" biskupa.
Z listu ks.. Toczydłowskiego z dn. I5TV.1773 (t. I, plik V,
nr 23) dowiadujemy się, że Knackfus budował kościół
w Lachowiczach. Pisze on:
„...Rozkazałeś PWWPan Djey rozpocząć na wiosnę,
y kontynuować przez lato Fabrykę kościoła Lachowic-
kiego — ia naten koniec materyały sposobić dyspono-
wałem, y iiuż wszelka fest gotowość. Potrzeba tylko ze-
słać tam. Architekta, dla rozporządzenia teyże Fabry-
ki — upraszam przeto JWo WPana Dia o zalecenie JPn
Knakfusowi — gdy powracać będzie do Wilna z War-
szawy, aby iacihał na Lachowicz®. I kto ma zato, y lak
wiele dać w nadgrodę? uprlaszam o determinacyję
Pańską."
We wcześniejszym liście z dn. 1.11.1773 (nr 26) pisał
ks. Toczydłowski o stanie budowy: „Fundamenta
wszystkie są wymurowane wyżey Ziemi...".
Knackfusa dotyczy napewno wzmianka w liście bpa
płockiego Michała Poniatowskiego do bpa Massalskie-
go z dn. 27.1.1776 r. (t. I, plik. I, nr 11):
.„„Tym czasem radaby .(Komisja Edukacyjna) mieć
dostateczne opisanie podlane przez Architekta względem
dwóch Fabryk rozpoczętych w Wilnie to fest reparacyi
konwiktu dla ubogiey Szlachty; y wystawienia Domu
na Seminarium dla Nauczycielów do Szkół Para-
fialnych z wyrażeniem co już do tych czas w nich
jest zrobionego, y jeżeli leszcze iakiego na zupełne
zakończenie potrzeba będzie koszta"...
Prospekt Domu na Seminarium dla Nauczycieli,
sporządzony przez Knackfusa w r. 1776, jest znany i pu-
blikowany.
Knackfus kierował też budową zespołu pałacowego
w Werkach, zanim nie przejął jej Gucewicz. Najdaw-
niejszą wiadomość o pracach budówlanyh w Werkach,
bez wymieniania jednak nazwiska architekta, spoty-
kamy w liście M. Horbaczewskiego z Werek do biskupa
Massalskiego z dni. 4.VI.1769 (t. I, plik IV, nr 31):
.Fabrykę tuiteyszą iak można pospieszamy...". Czy
projekty sporządzał Knackfus lub czy on kierował bu-
dową — nie wiemy. .Massalski' w początku swych
rządów biskupich starał się pozyskać współpracę Ja-
372
II. 9. W. Gucewicz, Widok projektowanej katedry
w Wilnie, 1786 r. Warszawa, Gab. Ryc. U.W.
Dn, 23.11. 1790 r. Bertheau. zawiadamia o wysyłce
transportu miedzi z Lubeki do Libawy i zachwala
ołtarz z kości słoniowej, który ma do sprzedania.
Ostatni list z dn 22. VII. 1791 r. dotyczy znów wysyłki
300 arkuszy miedzy d.o Libawy.
Ta korespondecja, z której .wypisy podaję na koń-
cu, bo zawierają, ważne informacje, dotyczące budo-
wy katedry wileńskiej, rzuca nowe światło na kon-
takty zagraniczne Gucewicza. 'Zastanawia, jak czę-
sto on — podobnie jak wielu innych ówczesnych arty-
stów i mecenasów — wyjeżdżał zagranicę, a więc jak
dobrze orientować się mu siał w przemianach, zacho-
dzących w architekturze i sztuce na zachodzie.
Korespondecja wyjaśnia też, dlaczego Gucewicz
przebywał przez czas dłuższy w Hamburgu, Lubece
i Bremie w r. 1778: oczywiście nie na studiach, lecz
w związku z zamówieniami kamienia i może innych
materiałów na budowę katedry. Ale chyba jeszcze nie
według własnego projektu.
Po ruinie katedry, spowodowanej upadkiem jed-
nej z wież w r. 1769, dopiero w r. 1777 przystąpiono
do jej odbudowy. Dn. 3 marca tegio roku biskup Mas-
salski oświadczył na nalegania Kapituły, że fabrykę
kościoła tej wiosny tak cihce zacząć, aby się w ciągu
roku skończyła. Nie było dotąd wiadomo, kto budowę
miał prowadzić, a często wymieniano przed tą datą
już nazwisko Gucewicza. Nie on jednak oczywiście,
i nie Knackfus projektowali odbudowę w r. 1777, lecz
Józef Sacco, jak wynika z następującego listu wysto-
sowanego dn .24X1. 1777 r. do biskupa przez ks. To-
czy dł o ws k i eg o:
„JiPn Architekt Sacco w Sobotę zeszłą przybył do
Wilna, zabawi się tu przez cały tydzień dla ułożenia
Planty reparacyi Kościoła katedralnego — przywióz
z sobą Aibrys już wygotowany ze wszystkim., za który
dopomina Się 500. podług iaikoweyści umowy z W Xcą
Mcią dąwniey uczynioney. iMnie się zaś zdaie — iż
y ten Abrys — y ułożenie Planty reparacyi — bez
przytomności y porozumienia się z Samym WXcą Mcią
Djen. doskonałemi niebędą. Albowiem całe wysilenie
się takowego Abrysu consistit — na wspaniałości Fa-
cyaty ex opposto kościoła So Jerzego będący — a
o Facyacie od izby Trybunalskiej sytuowaney zapom-
niano aibsolute; Tudzież na wspaniałości dekoracyi we-
wnętrzney — która czy Marmurem, czyli sztukateryą
— albo też malarską sztuką ma (być exegowana —
indecisum — y od determinacyi samego W Xcey Mci
Dia zawisa. Wielość zaś Materylałów: cegły, wapna,
Żelaza y Stolarszczyzny, tudzież Rzemieślnków teraz
determinowana będzie. O tafcowey jego determinacyi
następującą pc-cztą dokładney uwiadomią WXcą Mc
Dia‘...“ (Dobrodzieja) ... „Równie nayusilniey proszę
o łaskawą pamięć na Jpa Architekta Knackfusa —
żeby y do Profesorstwa y do atancyi w konwikcie na
Dole został przywrócony — wszak że on y do Fabryk
WXcey Mci Dia y do Fabryki katedralnej pilnowania
będzie koniecznie potrzebny, gdyż JPn major Sacco
dwa razy tylko przez Lato deklaruje tu przybyć —
lecz caro pretió“.
Ten pfojekt Sacco, choć skrytykowany, stał się
pewnie podstawą do odbudowy katedry, może z mo-
dyfikacjami, i chyba na podstawie zleceń Sacco prze-
prowadzał Gucewicz w Hamburgu, Bremie i Lubece
w r. 1778 pertraktacje o kamień, materiały budowlane,
może i rzemieślników. Wspomina W. Tatarkiewicz
w rozprawie o pałacu w Świacku, że szkic projektu
odbudowy katedry wileńskiej znajdował się w szkiców-
nilku Sacco, który posiadał w swych zbiorach W. Ko-
ścieliski. Szkic ten nigdy nie był reprodukowany.
Z listu ks. Toczydłowskiego dlowiadujemy się o dy-
skwalifikacji przez biskupa z niewiadomych powodów
jego nadwornego architekta Marcina Knackfusa, który
utracić miał katedrę w Akademii i nawet stancję
w konwikcie. Chyba jednak przywrócony został do ła-
ski i kierował pracami katedralnymi według projektu
i wskazówek Sacco. Dla Massalskiego pracował Knack-
fus już od dawnia i przy budowie kompleksu pałaco-
wego w Werkach, i innych „fabrykach" biskupa.
Z listu ks.. Toczydłowskiego z dn. I5TV.1773 (t. I, plik V,
nr 23) dowiadujemy się, że Knackfus budował kościół
w Lachowiczach. Pisze on:
„...Rozkazałeś PWWPan Djey rozpocząć na wiosnę,
y kontynuować przez lato Fabrykę kościoła Lachowic-
kiego — ia naten koniec materyały sposobić dyspono-
wałem, y iiuż wszelka fest gotowość. Potrzeba tylko ze-
słać tam. Architekta, dla rozporządzenia teyże Fabry-
ki — upraszam przeto JWo WPana Dia o zalecenie JPn
Knakfusowi — gdy powracać będzie do Wilna z War-
szawy, aby iacihał na Lachowicz®. I kto ma zato, y lak
wiele dać w nadgrodę? uprlaszam o determinacyję
Pańską."
We wcześniejszym liście z dn. 1.11.1773 (nr 26) pisał
ks. Toczydłowski o stanie budowy: „Fundamenta
wszystkie są wymurowane wyżey Ziemi...".
Knackfusa dotyczy napewno wzmianka w liście bpa
płockiego Michała Poniatowskiego do bpa Massalskie-
go z dn. 27.1.1776 r. (t. I, plik. I, nr 11):
.„„Tym czasem radaby .(Komisja Edukacyjna) mieć
dostateczne opisanie podlane przez Architekta względem
dwóch Fabryk rozpoczętych w Wilnie to fest reparacyi
konwiktu dla ubogiey Szlachty; y wystawienia Domu
na Seminarium dla Nauczycielów do Szkół Para-
fialnych z wyrażeniem co już do tych czas w nich
jest zrobionego, y jeżeli leszcze iakiego na zupełne
zakończenie potrzeba będzie koszta"...
Prospekt Domu na Seminarium dla Nauczycieli,
sporządzony przez Knackfusa w r. 1776, jest znany i pu-
blikowany.
Knackfus kierował też budową zespołu pałacowego
w Werkach, zanim nie przejął jej Gucewicz. Najdaw-
niejszą wiadomość o pracach budówlanyh w Werkach,
bez wymieniania jednak nazwiska architekta, spoty-
kamy w liście M. Horbaczewskiego z Werek do biskupa
Massalskiego z dni. 4.VI.1769 (t. I, plik IV, nr 31):
.Fabrykę tuiteyszą iak można pospieszamy...". Czy
projekty sporządzał Knackfus lub czy on kierował bu-
dową — nie wiemy. .Massalski' w początku swych
rządów biskupich starał się pozyskać współpracę Ja-
372