Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (20.1958)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


U. 1. Mistrz św. Barbary, Tryptyk
Łódzki, część środkowa, Ukrzyżowa-
nie. Łódź, Muzeum Sztuki,
(fot. I. Popławska)

man IJuehs 1875 r., Thode 1891, Hans
Salomon 1925, Braiune i Wiese 1926,
Ernst Kloss 111926, Landisberger ,11927,
Walicki i Dobrowolski .1191312', Benesch
11936, Binder 1987, Behrens 1940, Oet-
tinger 1941, Csanky 1941, itp. Ostat-
nio w „Biuletynie H.S.“ XVII, 1955,
nr 4, ukazała się praca Marii Otto
Zagadnienie wrocławskiego połip-
tyku św. Barbary. Autorka pod
koniec cennej rozprawy zaznacza, że
tryptyk Ukrzyżowania, pochodzący

II. 2. Mistrz ,św. Barbary, Poliptyk
Wrocławski, głowa Chrystusa. War-
szawa, Muz. Nar. (fot. I. Popławska)


z Gaci Śląskiej (dawniej Heidau),
obecnie znajdujący się w łódzkim
Muzeum Sztuki, „dotąd szczegółowo
nie opracowany, mógłby stanowić po-
ważny przyczynek do rozwiązania
wielu spraw, związanych z mistrzem
wrocławskiego ołtarza św. Barbary.
Pozostanie to jednak sprawą dal-
szych badań nad tym obiektem". Po-
wyższa uwaga jest punktem wyjścia
niniejszego referatu.
Większość badaczy niemieckich,
opracowując problem mistrza św.
Barbary, usiłowało wiązać tego ar-
tystę z terenem ściśle niemieckim,
a więc np. ze szkołą norymberską
lub frankońską. Ale równocześnie
wielu niemieckich badaczy . jak
Finder, Kloss, a przede wszystkim
Wiese, wykazywało oczywiście nie
bez szowinistycznych akcentów, że
pochodzenie i charakter Mistrza św.
Barbary należy łączyć raczej ze
Środowiskiem lokalnym, śląskim,
aniżeli z jakimkolwiek innym.
Historycy polscy, jak Walicki czy
Dobrowolski, wyczuwają mocno w
arcydziele Mistrza św. Barbary
atmosferę tzw. rodzimości. Na ten
sam temat wypowiada się podobnie
wybitny uczony węgierski N. Csanky,
analizując wielki wspólny krąg ob-
razów mistrza św. Barbary, powsta-
łych na terenie Śląska, Małopolski i
Węgier.
Bystra uwaga T. Dobrowolskiego,
że grupa sądecka posiada konsek-
wentną' linię rozwojową śląśko-pol-
skiego malarstwa', które gruntując
swój styl na idealistycznej schedzie
czeskiej sztuki, przybierało zwolna
własne oryginalne oblicze —- może
być śmiało punktem wyjścia dla ba-
daczy problemu mistrza ołtarza św.
Barbary we Wrocławiu.
Jest rzeczą bardzo prawdopodob-
ną, że Mistrz ten mógł być przyby-
szem, pochodzącym z zachodniej Ma-
łopolski lub rdzennie polskim auto-
chtonem Śląska. Musiał to być arty-
sta o wyjątkowej indywidualności,
pogłębionej 'studiami zagranicą, sko-
ro stał się pionierem nowego stylu
na wschodnim krańcu Europy środ-
kowej.
Czy tryptyk łódzki jest dziełem
Mistrza św. Barbary? Na to pytanie
starało się wielu badaczy niemiec-
kich i polskich pozytywnie odpowie-
dzieć; wymienić choćby Łuchsa,
Zimmermanna, Wiesego, Oettingera,
a z polskich ostatnio — Marię Otto.
Jednak żaden z tych badaczy nie
przeprowadził ścisłej analizy obu
tych obiektów i nie .przytoczył kon-
kretnych dowodów na wykazanie
jednorodności stylu w tryptyku łódz-
kim i w ołtarzu Mistrza św. Bar-
bary.

Przeanalizujmy więc środkową
część łódzkiego tryptyku i awers
drugiego lewego skrzydła na po-
liptyku wrocławskim. Jest to sce-
na Ukrzyżowania. Napis na obu
krzyżach — łódzkim i wrocławskim
(oraz na Veraiconie z Legnicy)' —
fl.NJl.I. — jest w stylu, kształcie i
rozmieszczeniu identyczny.. Zarost
brody Chrystusa, zacieki krwi, ry-
sunek przymkniętych powiek oraz
małżowina ucha — wszystkie te
szczegóły musiała wykonać ręka
jednego i tego samego artysty.
Główna, różnica występuje w psy-
chologicznym wyrazie oblicza.
Twarz Chrystusa wrocławskiego
ma charakter dość martwy. Nato-
miast oblicze Chrystusa łódzkiego
tchnie pogłębionym cierpieniem
moralnym i fizycznym. Powyższa,
cecha przemawia dobitnie za póź-
niejszym, dojrzalszym czasem po-
wstania tryptyku łódzkiego. Pew-
ne szczegóły anatomiczne w układzie
kostnym i mięśniowym na przebi-
tej lewej ręce Chrystula w obu eks-
ponatach są analogiczne. Ciekawym
motywem ściśle malarskim, potwier-
dzającym tożsamość ręki artysty —
to delikatna tkanina, okrywająca
biodra Chrystusa na Ukrzyżowaniu
wrocławskim i łódzkim oraz na łódz-
kim Złożeniu do grobu. I tu również
subtelność kładzenia farb w malowa-
niu tkaniny przemawia za później-
szym dojrzalszym czasem powstania
-łódzkiego tryptyku. Wreszcie głowa
stojącego pod krzyżem na wrocław-

II. 3. Mistrz św. Barbary, Tryptyk
Łódzki, głowa Chrystusa, (fot. I. Po-
pławska)


392