DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI Artikel:Dunin-Fischingerowa, Barbara: Obraz "Santa Conversazione" z kościoła św. Mikołaja na Wesołej w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41524#0409
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
II. 1. Obraz „Santa Conversazione“,
po . zdjęciu przemalówek. Kraków,
kościół św. Mikołaja, (fot. K. No-
wacki)
zamkniętego półkoliście, przedstawia
Madonnę z Dzieciątkiem koronowa-
ną przez anioły, w asyście świętych
Mikołaja i Stanisława, na rozbudo-
wanym tle pejzażowym. Maria ubra-
na jest w jasnokarminową suknię i
ciemnozielony płaszcz o późnogo-
tyckim rzucie fałdów. Dzieciątko w
przejrzystej koszulce bawi się win-
nym gronem. Kolorystycznymi od-
powiednikami jej szat są sukienki
aniołków. Twarze ich, .krój szaty le-
wego oraz formy trzymanej przez nie
korony przypominają żywo analo-
giczne szczegóły miniatur Stanisława
Samostrzelnika (bordiura karty z
Adoracją Dzieciątka w Mszale Eraz-
ma Ciołka, onaz Król przed Chry-
stusem z Modlitewnika Zygmunta
Starego). Typy twarzy i opracowa-
nie złocistych, pontyfikalnych szat
obu biskupów, stanowiących kolory-
styczną ramę dla grupy środkowej,
należy zapewne wiązać z grupą pię-
ciu portretów biskupów krakow-
skich w krużgankach Franciszkanów,
zapoczątkowaną przez nieistniejący
portret Jana Konarskiego, a kończą-
cą się wizerunkiem Piotra Gamrata.
Figury mają proporcje dość cięż-
kie, dalekie od smukłego' gotyckiego
kanonu. Mimo tradycyjnej kompozy-
cji, zastosowanie symetrii barwnej
obok zmiennego układu kolorów, wy-
eliminowanie złotego tła, poprawna
perspektywa linijna i powietrzna,
romanizująca architektura i mięk-
kość w opracowaniu pejzażu świad-
czą o przyswojeniu sobie przez auto-
ra obiegowych form renesansu, bli-
skich malarstwu niemieckiemu Dii-
rera i Cranachów, spopularyzowa-
nych dzięki grafice. Równocześnie
dość ciężki rysunek i niezbyt po-
prawna anatomia figur, powtarzają-
ce się typy twarzy przy niewątpli-
wym dążeniu do jak największej de-
koracyjności oraz relacje z malar-
stwem krakowskim 11. poł. XVI w.
każą przypuszczać,, że obraz jest
dziełem jednego z miejscowych arty-
stów cechowych.
Na szczególną uwagę zasługuje
przemyślany i konsekwentnie rozwi-
nięty pro-gram ikonograficzny obra-
zu. Można w nim wyróżnić jakby
trzy wątki treściowe, dla wyodręb-
nienia których malarz zastosował
złoto i' grawerunki, zmianę kompozy-
cji ‘kolorystycznej (układ zmienny i
symetria barwna) oraz różne ukształ-
towanie nimbóiw. Pierwszym z nich
jest Koronacja Marii przez anioły,
typ ikonograficzny bardzo stary, po-
pularny w malarstwie gotyckim i go-
tyclko-renesansowym. Marię umieścił
artysta w rodzaju arkady utworzo-
nej z pastorałów biskupich (w tym
celu św. Stanisław trzyma pastorał
w prawej ręce), aniołków i korony.
Głowę jej otacza wielki, złocony i
grawerowany nimb z napisem gło-
szącym: jej chwałę „Ave Sanctissima
Maria", podczas gdy święci zupeł-
nie ich nie posiadają, a Dzieciątko
otrzymało jedynie małą aureolę pro-
mienistą. Drugi wątek stanowi uza-
sadnienie chwały Marii jako Matki
Odkupiciela — aluzja do jej współ-
uczestnictwa i współcierpienia w Mę-
ce. Maria ze smutnym, zamyślonym
wyrazem twarzy poda je Dzieciątku
winne grono; w tle widzimy uschłe
drzewa, symbole Męki. Czułe przy-
tulenie Dzieciątka stwarza nastrój
intymności, w którym zdają się
uczestniczyć aniołki i święci o zadu-
manych twarzach. W ujęciu tym
można się dopatrywać wpływu cy-
klu „smutnych" Madonn z winnym
gronem Łukasza Cranacha 'Starsze-
go. Wreszcie trzecim wątkiem będzie
asysta świętych biskupów: Mikołaj a-
patrona kościoła i Stanisława-patro-
na Polski i biskupa krakowskiego,
jako orędowników, czy protektorów.
Z analizy obrazu wynika koniecz-
ność przesunięcia jego datowania z
dotychczas przyjmowanego, tjl.. z 1.
ćwierci w. XVI na 2. ćwierć, a bli-
żej na łata 40-te lub połowę tegoż
wieku, wziąwszy pod uwagę fakt, że
malarz niezbyt wybitny posługuje się
zasobem form analogicznym do Sta-
nisława Samostrzelnika, którego naj-
bliższe naszemu obrazowi freski mo-
gilskie powstały dopiero w latach
1588-41. Wydajje się to wskazywać,
U. 2. Obraz „Santa Conversazione“
fragment, (fot. K. Nowacki)
iż czas jego powstania zbiega się z
objęciem prepozytury kościoła św.
Mikołaja przez Jana z Sanoka rek-
tora Uniwersytetu Jagiellońskiego, za
którego czasów następuje wzbogace-
nie kościoła. Możliwe, że obraz był
jedną z jego licznych fundacji, lub
że zawdzięcza mu swój program iko-
nograficzny. Rozmiary, reprezenta-
II. 3. Obraz „Santa Conversazione“
fragment, (fot. K. Nowacki)
397
II. 1. Obraz „Santa Conversazione“,
po . zdjęciu przemalówek. Kraków,
kościół św. Mikołaja, (fot. K. No-
wacki)
zamkniętego półkoliście, przedstawia
Madonnę z Dzieciątkiem koronowa-
ną przez anioły, w asyście świętych
Mikołaja i Stanisława, na rozbudo-
wanym tle pejzażowym. Maria ubra-
na jest w jasnokarminową suknię i
ciemnozielony płaszcz o późnogo-
tyckim rzucie fałdów. Dzieciątko w
przejrzystej koszulce bawi się win-
nym gronem. Kolorystycznymi od-
powiednikami jej szat są sukienki
aniołków. Twarze ich, .krój szaty le-
wego oraz formy trzymanej przez nie
korony przypominają żywo analo-
giczne szczegóły miniatur Stanisława
Samostrzelnika (bordiura karty z
Adoracją Dzieciątka w Mszale Eraz-
ma Ciołka, onaz Król przed Chry-
stusem z Modlitewnika Zygmunta
Starego). Typy twarzy i opracowa-
nie złocistych, pontyfikalnych szat
obu biskupów, stanowiących kolory-
styczną ramę dla grupy środkowej,
należy zapewne wiązać z grupą pię-
ciu portretów biskupów krakow-
skich w krużgankach Franciszkanów,
zapoczątkowaną przez nieistniejący
portret Jana Konarskiego, a kończą-
cą się wizerunkiem Piotra Gamrata.
Figury mają proporcje dość cięż-
kie, dalekie od smukłego' gotyckiego
kanonu. Mimo tradycyjnej kompozy-
cji, zastosowanie symetrii barwnej
obok zmiennego układu kolorów, wy-
eliminowanie złotego tła, poprawna
perspektywa linijna i powietrzna,
romanizująca architektura i mięk-
kość w opracowaniu pejzażu świad-
czą o przyswojeniu sobie przez auto-
ra obiegowych form renesansu, bli-
skich malarstwu niemieckiemu Dii-
rera i Cranachów, spopularyzowa-
nych dzięki grafice. Równocześnie
dość ciężki rysunek i niezbyt po-
prawna anatomia figur, powtarzają-
ce się typy twarzy przy niewątpli-
wym dążeniu do jak największej de-
koracyjności oraz relacje z malar-
stwem krakowskim 11. poł. XVI w.
każą przypuszczać,, że obraz jest
dziełem jednego z miejscowych arty-
stów cechowych.
Na szczególną uwagę zasługuje
przemyślany i konsekwentnie rozwi-
nięty pro-gram ikonograficzny obra-
zu. Można w nim wyróżnić jakby
trzy wątki treściowe, dla wyodręb-
nienia których malarz zastosował
złoto i' grawerunki, zmianę kompozy-
cji ‘kolorystycznej (układ zmienny i
symetria barwna) oraz różne ukształ-
towanie nimbóiw. Pierwszym z nich
jest Koronacja Marii przez anioły,
typ ikonograficzny bardzo stary, po-
pularny w malarstwie gotyckim i go-
tyclko-renesansowym. Marię umieścił
artysta w rodzaju arkady utworzo-
nej z pastorałów biskupich (w tym
celu św. Stanisław trzyma pastorał
w prawej ręce), aniołków i korony.
Głowę jej otacza wielki, złocony i
grawerowany nimb z napisem gło-
szącym: jej chwałę „Ave Sanctissima
Maria", podczas gdy święci zupeł-
nie ich nie posiadają, a Dzieciątko
otrzymało jedynie małą aureolę pro-
mienistą. Drugi wątek stanowi uza-
sadnienie chwały Marii jako Matki
Odkupiciela — aluzja do jej współ-
uczestnictwa i współcierpienia w Mę-
ce. Maria ze smutnym, zamyślonym
wyrazem twarzy poda je Dzieciątku
winne grono; w tle widzimy uschłe
drzewa, symbole Męki. Czułe przy-
tulenie Dzieciątka stwarza nastrój
intymności, w którym zdają się
uczestniczyć aniołki i święci o zadu-
manych twarzach. W ujęciu tym
można się dopatrywać wpływu cy-
klu „smutnych" Madonn z winnym
gronem Łukasza Cranacha 'Starsze-
go. Wreszcie trzecim wątkiem będzie
asysta świętych biskupów: Mikołaj a-
patrona kościoła i Stanisława-patro-
na Polski i biskupa krakowskiego,
jako orędowników, czy protektorów.
Z analizy obrazu wynika koniecz-
ność przesunięcia jego datowania z
dotychczas przyjmowanego, tjl.. z 1.
ćwierci w. XVI na 2. ćwierć, a bli-
żej na łata 40-te lub połowę tegoż
wieku, wziąwszy pod uwagę fakt, że
malarz niezbyt wybitny posługuje się
zasobem form analogicznym do Sta-
nisława Samostrzelnika, którego naj-
bliższe naszemu obrazowi freski mo-
gilskie powstały dopiero w latach
1588-41. Wydajje się to wskazywać,
U. 2. Obraz „Santa Conversazione“
fragment, (fot. K. Nowacki)
iż czas jego powstania zbiega się z
objęciem prepozytury kościoła św.
Mikołaja przez Jana z Sanoka rek-
tora Uniwersytetu Jagiellońskiego, za
którego czasów następuje wzbogace-
nie kościoła. Możliwe, że obraz był
jedną z jego licznych fundacji, lub
że zawdzięcza mu swój program iko-
nograficzny. Rozmiary, reprezenta-
II. 3. Obraz „Santa Conversazione“
fragment, (fot. K. Nowacki)
397