DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI article:Jakimowiczówna, Teresa: Renesansowy zamek w Krągu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41524#0411
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
II. 2. Krąg, zamek, widok od pd.-
zach. (fot. sprzed 1945, zb. Muz. Po-
morskiego w Szczecinie)
mógł być zwłaszcza w latach
1480-tych dość istotnym punktem
strategicznym. Nie wiemy jednak, od
kiedy Krąg należał do Podewilsów,
a zatem wypada jedynie zanotować,
że piwnice zamkowe stanowią relikt
budowli obronnej, wzniesionej przed
r. 1495.
2. W drugiej fazie budowy zamku
wzniesiono dwupiętrowy budynek na
rzucie zwartego prostokąta 22,5X12
m, flankowany w narożnikach czte-
rema cylindrycznymi basztami. Wnę-
trze było dwutraktowe z wielką
sklepioną sienią na przestrzał, prze-
suniętą na zachód w stosunku do
środkowej osi zamku. Po bokach
sieni leżą po dwa pomieszczenia, po-
łączone z alkierzami w basztach
(ił. Ib).
Jak wykazały badania zamek był
zwieńczony attyką. W elewacji
wschodniej, poniżej okien obecnego
trzeciego piętra, odkryto bowiem
ślady dolnego gzymsu attyki. Rów-
nież w elewacji wschodniej oraz
w południowej odsłonięto odcinki
fryzu attykowego: gładkiego, pozba-
wionego podziałów pionowych, opa-
trzonego jedynie regularnie roz-
mieszczonymi, okrągłymi otworami
zapewne o funkcji obronnej (ił. 3).
Grzebień attyki został skuty praw-
dopodobnie przy budowie szczytów.
Prymitywne warunki, w jakich pro-
wadzono badania, nie pozwoliły nie-
stety na odsłonięcie gzymsu i fryzu
na całej długości; nie wiadomo też,
czy attyka obejmowała tylko czwo-
robok zamkowy, czy może również
i baszty.
Poza śladami ceglanego portalu
w elewacji południowej, nie zacho-
wały się żadne relikty ewentualnej
dekoracji architektonicznej; Per ana-
logiem z innymi zabytkami świeckiej
architektury pomorskiej 2. poł. XVI
w. można wnosić, że zamek w Krągu
raczej nie odznaczał się bogactwem
detalu ^architektonicznego.
Dwa elementy wyróżniają Krąg
spośród architektury Pomorza Za-
chodniego, one też jedynie zasługują
na szersze omówienie. Są to: rzut
poziomy zamku oraz attyka.. Odkry-
cie attyki jest najbardziej ważkim,
a jednocześnie najmniej oczekiwa-
nym rezultatem badań w Krągu.
Wystarczy przejrzeć „Topografię"
Meriana, aiby przekonać się, jak rzad-
kim zjawiskiem jest attyka polska
na terenie Pomorza Zachodniego.
Analogie formalne attyki w Krą-
gu z wzniesioną w łatach 1I57&—77
attyką książęcego zamku w Szczeci-
nie (gładki, nierozczłonikowany fryz
z okrągłymi otworami) nie budzą
wątpliwości, bezsporna też wydaj e
się, jeśli chodzi o attyfcę, zależność
Krągu od Szczecina. Bo o ile wpły-
wy Polska—Szczecin są niewątpli-
we, to szukanie pierwowzoru attyki
w Krągu poza stolicą księstwa po-
morskiego byłoby chyba zbędne i
niesłuszne. Główna rezydencja ksią-
żęca była zapewne dość atrakcyjna
dla rycerstwa pomorskiego, aby na
niej wzorowało ono swe siedziby.
W wypadku Krągu pewne znaczenie
miały także i związki Podewilsów
z dworem 'książęcym.
Ił. 3. Krąg, zamek, górne kondyg-
nacje elewacji wschodniej ze ślada-
mi gzymsu i otworami attyki.
(fot. S. Kwilecki)
Analogie z attyką szczecińską po-
zwalają datować Krąg na koniec lat
70-tych XVI w., ok. r. 11580. Czas
budowy renesansowego zamku w
Krągu przypada więc na okres oży-
wionej działalności budowlanej ksią-
żąt i rycerstwa pomorskiego, inspi-
rowanej głównie przebudową zamku
w Szczecinie. Bethe i Rittershausen
— jedyni zresztą, zajmujący się tym
zagadnieniem — łączą większość po-
wstałych lub przebudowywanych
wówczas zabytków z działalnością
muratora Wilhelma Zachariasza,
twórcy przebudowy zamku w Szcze-
cinie w łatach 1'5(75>—77.
Dotychczasowe badania pozwalają
wnosić, że Wilhelm 'Zachariasz był
najbardziej uchwytną indywidualno-
ścią architektoniczną Pomorza Za-
chodniego w 2. poł. XVI wieku. Z
prac Zachariasza najszerzej omawia-
na w literaturze jest przebudowa
przyzamikowego kościoła św. Ottona;
jak narazie trudno orzec, czy jego
również dziełem jest aittyka żarniku.
Budowle wzniesione przez Wilhelma
Zachariasza i jego strzechę poza
Szczecinem, jak npi zamki w Słup-
sku, Płotach czy Łudwigsburgu, nie
posiadają attyki. Krąg trudno więc
łączyć bezpośrednio z twórczością je-
go strzechy (również i rzut poziomy
naszego zamku różni się, jak zoba-
czymy, od rozwiązań Zachariaszo-
wych). Attyka w Krągu pozwala je-
dnak wnosić, że przy budowie współ-
działał tam murator, któremu zwień-
czenie zamku szczecińskiego było do-
skonale znane i to raczej z autopsji
i pracy przy budowie niż tylko z „ab-
rysów“. Poza tym jednak przy anali-
zie zamku w Krągu uderza znaczna
rozbieżność między ambitnym zało-
żeniem przestrzennym i ukształtowa-
niem plastycznym a nieudolnością
wykonawstwa.
'Obok rozwiązań zamkowych, któ-
rym starano się nadać regularny u ■
kład wokół prostokątnego dziedziń-
ca wyodrębnia się na Pomorzu Za-
chodnim dość liczna grupa budowli
na rzucie zwartego prostokąta z ry-
zalitem silnie występującym przed
jedną z węższych elewacji, z charak-
terystyczną wielką sienią przykrytą
sklepieniem powtarzającym sklepie-
nie kościoła św. Ottona. Grupę tę,
związaną Właśnie ze strzechą Zacha-
riasza, reprezentują zabytki takie
jak Płoty czy Ludwigsburg. Krąg
natomiast, mimo swego zwartego u-
kładu, zdecydowanie wyróżnia się na
tym tle brakiem ryzalitu, typem
krzyżowó-kolelbikowego ■ sklepienia
sieni i przede wszystkim — naroż-
nymi basztami. Na terenie Pomorza
Zachodniego konsekwentne flanko-
wanie wszystkich czterech narożni-
ków zamkowych jest zjawiskiem nie-
codziennym. Najbliższą analogię dla
Krągu jest zamek Landskron (1576)
na zach. brzegu Odry i późny, bo
1650 wzniesiony przez gen. Wrangla
zamek Spyker na Rugii. Wspomnieć
też wypada o sporadycznym wystę-
powaniu cylindrycznego flankowania
narożnego na terenie Marchii Bran-
denburskiej. (Najbardziej reprezen-
tatywny byłby tu nieistniejący obe-
cnie a znany ze sztychów Meriana
zamek Cartzig z ok. poł. XVI w.).
399
II. 2. Krąg, zamek, widok od pd.-
zach. (fot. sprzed 1945, zb. Muz. Po-
morskiego w Szczecinie)
mógł być zwłaszcza w latach
1480-tych dość istotnym punktem
strategicznym. Nie wiemy jednak, od
kiedy Krąg należał do Podewilsów,
a zatem wypada jedynie zanotować,
że piwnice zamkowe stanowią relikt
budowli obronnej, wzniesionej przed
r. 1495.
2. W drugiej fazie budowy zamku
wzniesiono dwupiętrowy budynek na
rzucie zwartego prostokąta 22,5X12
m, flankowany w narożnikach czte-
rema cylindrycznymi basztami. Wnę-
trze było dwutraktowe z wielką
sklepioną sienią na przestrzał, prze-
suniętą na zachód w stosunku do
środkowej osi zamku. Po bokach
sieni leżą po dwa pomieszczenia, po-
łączone z alkierzami w basztach
(ił. Ib).
Jak wykazały badania zamek był
zwieńczony attyką. W elewacji
wschodniej, poniżej okien obecnego
trzeciego piętra, odkryto bowiem
ślady dolnego gzymsu attyki. Rów-
nież w elewacji wschodniej oraz
w południowej odsłonięto odcinki
fryzu attykowego: gładkiego, pozba-
wionego podziałów pionowych, opa-
trzonego jedynie regularnie roz-
mieszczonymi, okrągłymi otworami
zapewne o funkcji obronnej (ił. 3).
Grzebień attyki został skuty praw-
dopodobnie przy budowie szczytów.
Prymitywne warunki, w jakich pro-
wadzono badania, nie pozwoliły nie-
stety na odsłonięcie gzymsu i fryzu
na całej długości; nie wiadomo też,
czy attyka obejmowała tylko czwo-
robok zamkowy, czy może również
i baszty.
Poza śladami ceglanego portalu
w elewacji południowej, nie zacho-
wały się żadne relikty ewentualnej
dekoracji architektonicznej; Per ana-
logiem z innymi zabytkami świeckiej
architektury pomorskiej 2. poł. XVI
w. można wnosić, że zamek w Krągu
raczej nie odznaczał się bogactwem
detalu ^architektonicznego.
Dwa elementy wyróżniają Krąg
spośród architektury Pomorza Za-
chodniego, one też jedynie zasługują
na szersze omówienie. Są to: rzut
poziomy zamku oraz attyka.. Odkry-
cie attyki jest najbardziej ważkim,
a jednocześnie najmniej oczekiwa-
nym rezultatem badań w Krągu.
Wystarczy przejrzeć „Topografię"
Meriana, aiby przekonać się, jak rzad-
kim zjawiskiem jest attyka polska
na terenie Pomorza Zachodniego.
Analogie formalne attyki w Krą-
gu z wzniesioną w łatach 1I57&—77
attyką książęcego zamku w Szczeci-
nie (gładki, nierozczłonikowany fryz
z okrągłymi otworami) nie budzą
wątpliwości, bezsporna też wydaj e
się, jeśli chodzi o attyfcę, zależność
Krągu od Szczecina. Bo o ile wpły-
wy Polska—Szczecin są niewątpli-
we, to szukanie pierwowzoru attyki
w Krągu poza stolicą księstwa po-
morskiego byłoby chyba zbędne i
niesłuszne. Główna rezydencja ksią-
żęca była zapewne dość atrakcyjna
dla rycerstwa pomorskiego, aby na
niej wzorowało ono swe siedziby.
W wypadku Krągu pewne znaczenie
miały także i związki Podewilsów
z dworem 'książęcym.
Ił. 3. Krąg, zamek, górne kondyg-
nacje elewacji wschodniej ze ślada-
mi gzymsu i otworami attyki.
(fot. S. Kwilecki)
Analogie z attyką szczecińską po-
zwalają datować Krąg na koniec lat
70-tych XVI w., ok. r. 11580. Czas
budowy renesansowego zamku w
Krągu przypada więc na okres oży-
wionej działalności budowlanej ksią-
żąt i rycerstwa pomorskiego, inspi-
rowanej głównie przebudową zamku
w Szczecinie. Bethe i Rittershausen
— jedyni zresztą, zajmujący się tym
zagadnieniem — łączą większość po-
wstałych lub przebudowywanych
wówczas zabytków z działalnością
muratora Wilhelma Zachariasza,
twórcy przebudowy zamku w Szcze-
cinie w łatach 1'5(75>—77.
Dotychczasowe badania pozwalają
wnosić, że Wilhelm 'Zachariasz był
najbardziej uchwytną indywidualno-
ścią architektoniczną Pomorza Za-
chodniego w 2. poł. XVI wieku. Z
prac Zachariasza najszerzej omawia-
na w literaturze jest przebudowa
przyzamikowego kościoła św. Ottona;
jak narazie trudno orzec, czy jego
również dziełem jest aittyka żarniku.
Budowle wzniesione przez Wilhelma
Zachariasza i jego strzechę poza
Szczecinem, jak npi zamki w Słup-
sku, Płotach czy Łudwigsburgu, nie
posiadają attyki. Krąg trudno więc
łączyć bezpośrednio z twórczością je-
go strzechy (również i rzut poziomy
naszego zamku różni się, jak zoba-
czymy, od rozwiązań Zachariaszo-
wych). Attyka w Krągu pozwala je-
dnak wnosić, że przy budowie współ-
działał tam murator, któremu zwień-
czenie zamku szczecińskiego było do-
skonale znane i to raczej z autopsji
i pracy przy budowie niż tylko z „ab-
rysów“. Poza tym jednak przy anali-
zie zamku w Krągu uderza znaczna
rozbieżność między ambitnym zało-
żeniem przestrzennym i ukształtowa-
niem plastycznym a nieudolnością
wykonawstwa.
'Obok rozwiązań zamkowych, któ-
rym starano się nadać regularny u ■
kład wokół prostokątnego dziedziń-
ca wyodrębnia się na Pomorzu Za-
chodnim dość liczna grupa budowli
na rzucie zwartego prostokąta z ry-
zalitem silnie występującym przed
jedną z węższych elewacji, z charak-
terystyczną wielką sienią przykrytą
sklepieniem powtarzającym sklepie-
nie kościoła św. Ottona. Grupę tę,
związaną Właśnie ze strzechą Zacha-
riasza, reprezentują zabytki takie
jak Płoty czy Ludwigsburg. Krąg
natomiast, mimo swego zwartego u-
kładu, zdecydowanie wyróżnia się na
tym tle brakiem ryzalitu, typem
krzyżowó-kolelbikowego ■ sklepienia
sieni i przede wszystkim — naroż-
nymi basztami. Na terenie Pomorza
Zachodniego konsekwentne flanko-
wanie wszystkich czterech narożni-
ków zamkowych jest zjawiskiem nie-
codziennym. Najbliższą analogię dla
Krągu jest zamek Landskron (1576)
na zach. brzegu Odry i późny, bo
1650 wzniesiony przez gen. Wrangla
zamek Spyker na Rugii. Wspomnieć
też wypada o sporadycznym wystę-
powaniu cylindrycznego flankowania
narożnego na terenie Marchii Bran-
denburskiej. (Najbardziej reprezen-
tatywny byłby tu nieistniejący obe-
cnie a znany ze sztychów Meriana
zamek Cartzig z ok. poł. XVI w.).
399