DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Karkucińska, Wanda: Zidentyfikowane portrety Radziwiłłowskie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48709#0439
RECENZJE — KSIĄŻKI
wiedział o tych portretach. Nazaiutrz P. Wojewodzi-
na [wdowa po Dominiku Mikołaju Radziwille] sama
po wschodach dla widzenia tego portretu chodziła22.
I w tydzień później jeszcze jedna wzmianka: mówił
mi malarz, że iak dawno iestem malarzem, żaden
mi portret nie był tak ciekawy dla wszystkich ludzi,
iak Xżny Imci Dobrodziki, którego wychwalić się nie
mogą23. Te pochlebne opinie współczesnych zgodne są
z naszą interepretacją portretu, który przekazuje nie
tylko rysy twarzy, lecz także stara się odtworzyć
osobowość prezentowanej persony.
Na podstawie Icones... można byłoby się pokusić
o ustalenie osoby, którą widzimy na il. 824. Jest to
Portret nieznajomej; autor nieznany [...] Płótno, olej,
199X 106 cm, pocz. XVII wieku. Pochodzi z kolekcji
Radziwiłłów w Nieświeżu. Obraz ten budził wiele
wątpliwości. W Katalogu wystawy jubileuszowej...
napisano: Prawdopodobnie portret przedstawia Annę
Radziwiłłównę (1476 — 1522), żonę Konrada III Ru-
dego, ks. Mazowieckiego (matkę Zofii ks. Mazowiec-
kiej, małżonki Stefana Batorego, palatyna Węgier).
Na tabliczce, przybitej do ramy obrazu napis: «Zofia
Anna Radziwiłłówna, żona Stefana Batorego, babka
Króla Stefana, ur. 1472 zm. 1522»25. Jeśli jest to
trafne spostrzeżenie, można przez porównanie il. 8
i 92° wysnuć wniosek, że Leybowicz wzorował się
na portrecie Zofii Anny Radziwiłłówny, komponując
układ rysów i postaci oraz ubiór, w blachorycie
przedstawiającym Elżbietę Zofię, córkę Jana Jerzego
Brandenburczyka. Podobieństwo jest bowiem dość
znaczne — doskonały wzorzec „przemógł" nieudol-
ność Leybowicza. Zmieniono ozdobę włosów (przy
zachowaniu fryzury), częściowo ozdobę ucha; rytow-
nik w widoczny sposób nie mógł sobie poradzić z ko-
ronkowym kołnierzem i wzorem sukni, tak świetnie
oddanym na obrazie. Zmienił się także kształt na-
szyjnika z pereł. Niemniej jednak, gdyby zgodzić
się na proponowany przez badaczy białoruskich czas
powstania portretu (pocz. XVII w.), można by uznać
ten wizerunek za podobiznę Elżbiety Zofii, córki
Elektora Brandenburskiego, żony Janusza, a matki
Bogusława Radziwiłła. Żyła ona w latach 1589—1629.
Elektorówna, po śmierci swego męża Janusza w roku
1620, wyjechała do Brandenburgii, po czym wyszła
powtórnie za mąż za Juliusza Henryka Sax-Laven-
burg (Loevenburg). A zatem obraz powstał raczej
po roku 1620.
Może też być on dziełem któregoś z malarzy zwią-
zanych z dworem drugiego męża Elżbiety Zofii. Bo-
gusław Radziwiłł, zabrany przez matkę i wychowy-
wany tamże, mógł — wracając do kraju — zabrać
jej portret. W wywalczonej przez Annę Radziwiłłową
„prawem i lewem" masie spadkowej po Bogusławie
znajdowała się także część jego świetnych zbiorów
malarstwa, wśród nich, być może, jeden z najlepszych
obrazów obecnej Galerii Nieświeskiej.
Szczecin, Uniwersytet, Instytut Filologii Polskiej
22 AGAD, AR, dz. IV, t. 9, list pisany z Gdańska, 22
VIII 1722 r.
22 AGAD, AR, dz. IV, t. 9, list pisany z Gdańska, 29 VIII
1722 r.
24 Żyoopls..., o.c., s. 138.
25 Katalog wystawy jubileuszowej zabytków z czasów
króla Stefana i Jana III w czterechsetlecie urodzin Stefa-
na Batorego i dwieścieplęćdziesięciolecie odsieczy wiedeń-
s kiej, Warszawa 1933, s. 5, poz. 12.
22 Icones..., o.c., k. 117. Elżbieta Zofia córka Jana Je-
rzego księcia Brandenburgii i Elżbiety, ks. Anhalt (1589—
—1629). Od 1613 r. 1 v. Radziwiłłowa (żona Janusza). Po raz
drugi wyszła za mąż za Juliusza Henryka ks. Sax-Laven-
burg.
wiedział o tych portretach. Nazaiutrz P. Wojewodzi-
na [wdowa po Dominiku Mikołaju Radziwille] sama
po wschodach dla widzenia tego portretu chodziła22.
I w tydzień później jeszcze jedna wzmianka: mówił
mi malarz, że iak dawno iestem malarzem, żaden
mi portret nie był tak ciekawy dla wszystkich ludzi,
iak Xżny Imci Dobrodziki, którego wychwalić się nie
mogą23. Te pochlebne opinie współczesnych zgodne są
z naszą interepretacją portretu, który przekazuje nie
tylko rysy twarzy, lecz także stara się odtworzyć
osobowość prezentowanej persony.
Na podstawie Icones... można byłoby się pokusić
o ustalenie osoby, którą widzimy na il. 824. Jest to
Portret nieznajomej; autor nieznany [...] Płótno, olej,
199X 106 cm, pocz. XVII wieku. Pochodzi z kolekcji
Radziwiłłów w Nieświeżu. Obraz ten budził wiele
wątpliwości. W Katalogu wystawy jubileuszowej...
napisano: Prawdopodobnie portret przedstawia Annę
Radziwiłłównę (1476 — 1522), żonę Konrada III Ru-
dego, ks. Mazowieckiego (matkę Zofii ks. Mazowiec-
kiej, małżonki Stefana Batorego, palatyna Węgier).
Na tabliczce, przybitej do ramy obrazu napis: «Zofia
Anna Radziwiłłówna, żona Stefana Batorego, babka
Króla Stefana, ur. 1472 zm. 1522»25. Jeśli jest to
trafne spostrzeżenie, można przez porównanie il. 8
i 92° wysnuć wniosek, że Leybowicz wzorował się
na portrecie Zofii Anny Radziwiłłówny, komponując
układ rysów i postaci oraz ubiór, w blachorycie
przedstawiającym Elżbietę Zofię, córkę Jana Jerzego
Brandenburczyka. Podobieństwo jest bowiem dość
znaczne — doskonały wzorzec „przemógł" nieudol-
ność Leybowicza. Zmieniono ozdobę włosów (przy
zachowaniu fryzury), częściowo ozdobę ucha; rytow-
nik w widoczny sposób nie mógł sobie poradzić z ko-
ronkowym kołnierzem i wzorem sukni, tak świetnie
oddanym na obrazie. Zmienił się także kształt na-
szyjnika z pereł. Niemniej jednak, gdyby zgodzić
się na proponowany przez badaczy białoruskich czas
powstania portretu (pocz. XVII w.), można by uznać
ten wizerunek za podobiznę Elżbiety Zofii, córki
Elektora Brandenburskiego, żony Janusza, a matki
Bogusława Radziwiłła. Żyła ona w latach 1589—1629.
Elektorówna, po śmierci swego męża Janusza w roku
1620, wyjechała do Brandenburgii, po czym wyszła
powtórnie za mąż za Juliusza Henryka Sax-Laven-
burg (Loevenburg). A zatem obraz powstał raczej
po roku 1620.
Może też być on dziełem któregoś z malarzy zwią-
zanych z dworem drugiego męża Elżbiety Zofii. Bo-
gusław Radziwiłł, zabrany przez matkę i wychowy-
wany tamże, mógł — wracając do kraju — zabrać
jej portret. W wywalczonej przez Annę Radziwiłłową
„prawem i lewem" masie spadkowej po Bogusławie
znajdowała się także część jego świetnych zbiorów
malarstwa, wśród nich, być może, jeden z najlepszych
obrazów obecnej Galerii Nieświeskiej.
Szczecin, Uniwersytet, Instytut Filologii Polskiej
22 AGAD, AR, dz. IV, t. 9, list pisany z Gdańska, 22
VIII 1722 r.
22 AGAD, AR, dz. IV, t. 9, list pisany z Gdańska, 29 VIII
1722 r.
24 Żyoopls..., o.c., s. 138.
25 Katalog wystawy jubileuszowej zabytków z czasów
króla Stefana i Jana III w czterechsetlecie urodzin Stefa-
na Batorego i dwieścieplęćdziesięciolecie odsieczy wiedeń-
s kiej, Warszawa 1933, s. 5, poz. 12.
22 Icones..., o.c., k. 117. Elżbieta Zofia córka Jana Je-
rzego księcia Brandenburgii i Elżbiety, ks. Anhalt (1589—
—1629). Od 1613 r. 1 v. Radziwiłłowa (żona Janusza). Po raz
drugi wyszła za mąż za Juliusza Henryka ks. Sax-Laven-
burg.