DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Mazur-Keblowski, Eva: Uwagi o wystawie: "Kandinsky i Monachium", Monachium 1982
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48709#0062
RECENZJE — WYSTAWY
Ober das Geistige in der kunst w kształtowaniu się ekspresjo-
nizmu niemieckiego (także w dziedzinie literatury), znala-
złaby ważką podstawę m.in. w wynikacłi niedawnycłi badań
nad wczesną twórczością Kandinsky'ego. Oprócz wspom-
nianych już rozpraw należy zwrócić uwagę na pracę Sixtena
Ringboma na temat znaczenia spirytualizmu, teozofii i
mistyki dla koncepcji sztuki Kandinsky'ego. Wprawdzie na
rolę teozofii, a szczególnie steineryzmu dla teorii sztuki
tego twórcy wskazywano już przedtem (m.in. Vogt-
Góknil), jednak Ringbom ujawnił istnienie tej zależności
w konkretnych dziełacli malarskich.
Poza wymienionymi problemami na uwagę zasługuje
również seria dzieł sztuki egzotycznej i ludowej, których
oryginały były reprodukowane w Almanach Der Blaue Reiter.
Także one uzmysławiają nam, w jak dalece przemyślany
sposób publikacja ta, sama w sobie będąca pewnego ro-
dzaju Gesamtkunstwerkiem, prezentowała wielowarstwową
doktrynę grupy.
Ostatnia część wystawy poświęcona była Drodze do
abstrakcji. Zaprezentowano tu największą ilość obrazów Kan-
dinsky'ego, w tym także znakomite płótna pochodzące ze
zbiorów amerykańskich i paryskich — w sumie czterdzieści
sześć eksponatów z lat 1911—1914. Autorzy podjęli trudną,
wręcz ryzykowną, ale — jak się zdajo — w wypadku Kan-
dinsky'ego możliwą do przeprowadzenia próbę udokumento-
wania metamorfozy tego samego motywu od stanu przed-
miotowego do stanu abstrakcji. Dzieje się to stopniowo,
poprzez szereg szczebli pośrednich, przy czym bez znajomości
pierwszych wersji danego motywu i znajomości calej serii
nie potrafilibyśmy w ostatnich jej ogniwach rozpoznać
transformacji owego motywu.
Pierwszy zaprezentowany cykl tego rodzaju nosił po-
czątkowo tytuł Mit Sonne (Ze słońcem); punktem wyjścia jest
tu szkic wykonany kredką i obrazek na szkle z roku 1911.
Mimo iż artysta nie stosuje perspektywy ani naturalnycli
kolorów, bez trudu odczytujemy górski krajobraz z zamkiem
na szczycie, jeźdźcami i pieszymi kierującymi się ku słońcu
oraz łódkę z wioślarzami. W wersji następnej zmienia się
zupełnie kolor, przedmioty przestają być czytelne, pozostaje
niemal identyczna kompozycja; zmienia się także tytuł:
są to już Małe radości (szkic akwarelowy, 1911; szkic tuszem,
1913; olej, 1913). Etap przejściowy reprezentuje Improwi-
zacja 21 a (olej, 1911): rysunek staje się niejasny, gdy jednak
znamy obraz Ze słońcem, możemy dokładnie określić zarysy
postaci i zamku. Ostatnim, wystawionym tu dziełem z tego
cyklu był rysunek Małe radości, opatrzony budzącą wątpli-
wości datą 1913. Rysunelc ten jest raczej szkicem do nie
eksponowanego na wystawie, pow^tolego w roku 1924 obrazu
Spojrzenie wstecz, który przy zachowaniu w ogólnym zarysie
kompozycji Ze słońcem przedstawia szereg figur geometrycz-
nych. Znane interpretacjo tych obrazów dość zgodnie pod-
kreślają istniejące między nimi związki treściowe, wskazując
równocześnie na icli eschatologiczny charakter. Katastrofa
końca świata i nadzieja na zbawienie mają być tematem
tych kompozycji; w każdym razie pisemne wypowiedzi
Kandinsky'ego potwierdzają możliwość takiej interpretacji.
Obraz z białym obrzeżem pokazany został w kontekście
serii rysunków ołówkiem, tuszem, piórkiem oraz akwareli.
Szczególnie interesujące są próby sprowadzenia tej kompo-
zycji do schematu, stanowiącego jak gdyby w innym języku
— języku figur geometrycznych, linii prostycli, wektorów —-
zapis tej kompozycji, uzupełniony objaśnieniami dotyczący-
mi koloru. Zestawienie dziel Kandinsky'ego w seriach,
z uwzględnieniem powtarzającycli się kompozycji, okazało
się niezwykle cenne, otwierające nowe możliwości interpre-
tacyjne, szczególnie w odniesieniu do jego późniejszej twór-
czości.
Podobne analizy procesu przekształceń w twórczości
Kandinsky'ego można z powodzeniem przeprowadzić także
na przykładzie innych motywów. Dowodzi tego Arnim
Zweite, dyrektor Lenbachhaus, w obszernym artykule,
zamieszczonym w katalogu wystawy. Poświęcony głównie
recepcji Kandinsky'ego we współczesnym mu Monachium
i w Niemczech, zawiera także interesującą interpretację
motywu łodzi. Zwoite zbadał około pięćdziesięciu dzieł
(zaznaczając, iż nie uwzględnił wszystkich przykładów)
i ukazał różne znaczenia tego motywu — zależnie od kon-
tekstu i etapu twórczości. Wspólną płaszczyzną dla tych in-
terpretacji jest powracająca wizja końca świata i nadzieja
na zbawienie, oczekiwanie wielkiej, wszechogarniającej
burzy, wśród której szanse przetrwania daje tylko mała łódka;
w tekstach Kandinsky'ego odpowiada jej występująca tu
barka. Autor uwzględnił filozoficzne, a przede wszystkim
teozoficzne przesłanki podjęcia tej problematyki przez
Kandinsky'ego, a także jej związek z rosyjskim symbo-
lizmem.
Wystawa Kandinsky i Monachium ukazała niezwykle
szeroki i ważny krąg tematów. Obraz Monachium w czasie
około roku 1900 i miejsce Kandinsky'ego w tym środowisku
do roku 1914 zostały przedstawione w sposób pełny i przeko-
nywający. Wyczuwalna jest w całości ekspozycji i w każdym
jej fragmencie dobrze przemyślana koncepcja — i ogromna
wiedza.
Za szczególnie ważne uznać należy wyeksponowanie
źródeł inspiracji dwócłi naczelnych wątków w teorii i twór-
czości Kandinsl<y'ego: koncepcji Gesamtkunstwerku i dą-
żenia do abstrakcji. Stanowią one najważniejsze osiągnięcia
w sztuce tego artysty — a zarazem rozstrzygają o przysz-
łości sztuki nowoczesnej.
Toruń
Ober das Geistige in der kunst w kształtowaniu się ekspresjo-
nizmu niemieckiego (także w dziedzinie literatury), znala-
złaby ważką podstawę m.in. w wynikacłi niedawnycłi badań
nad wczesną twórczością Kandinsky'ego. Oprócz wspom-
nianych już rozpraw należy zwrócić uwagę na pracę Sixtena
Ringboma na temat znaczenia spirytualizmu, teozofii i
mistyki dla koncepcji sztuki Kandinsky'ego. Wprawdzie na
rolę teozofii, a szczególnie steineryzmu dla teorii sztuki
tego twórcy wskazywano już przedtem (m.in. Vogt-
Góknil), jednak Ringbom ujawnił istnienie tej zależności
w konkretnych dziełacli malarskich.
Poza wymienionymi problemami na uwagę zasługuje
również seria dzieł sztuki egzotycznej i ludowej, których
oryginały były reprodukowane w Almanach Der Blaue Reiter.
Także one uzmysławiają nam, w jak dalece przemyślany
sposób publikacja ta, sama w sobie będąca pewnego ro-
dzaju Gesamtkunstwerkiem, prezentowała wielowarstwową
doktrynę grupy.
Ostatnia część wystawy poświęcona była Drodze do
abstrakcji. Zaprezentowano tu największą ilość obrazów Kan-
dinsky'ego, w tym także znakomite płótna pochodzące ze
zbiorów amerykańskich i paryskich — w sumie czterdzieści
sześć eksponatów z lat 1911—1914. Autorzy podjęli trudną,
wręcz ryzykowną, ale — jak się zdajo — w wypadku Kan-
dinsky'ego możliwą do przeprowadzenia próbę udokumento-
wania metamorfozy tego samego motywu od stanu przed-
miotowego do stanu abstrakcji. Dzieje się to stopniowo,
poprzez szereg szczebli pośrednich, przy czym bez znajomości
pierwszych wersji danego motywu i znajomości calej serii
nie potrafilibyśmy w ostatnich jej ogniwach rozpoznać
transformacji owego motywu.
Pierwszy zaprezentowany cykl tego rodzaju nosił po-
czątkowo tytuł Mit Sonne (Ze słońcem); punktem wyjścia jest
tu szkic wykonany kredką i obrazek na szkle z roku 1911.
Mimo iż artysta nie stosuje perspektywy ani naturalnycli
kolorów, bez trudu odczytujemy górski krajobraz z zamkiem
na szczycie, jeźdźcami i pieszymi kierującymi się ku słońcu
oraz łódkę z wioślarzami. W wersji następnej zmienia się
zupełnie kolor, przedmioty przestają być czytelne, pozostaje
niemal identyczna kompozycja; zmienia się także tytuł:
są to już Małe radości (szkic akwarelowy, 1911; szkic tuszem,
1913; olej, 1913). Etap przejściowy reprezentuje Improwi-
zacja 21 a (olej, 1911): rysunek staje się niejasny, gdy jednak
znamy obraz Ze słońcem, możemy dokładnie określić zarysy
postaci i zamku. Ostatnim, wystawionym tu dziełem z tego
cyklu był rysunek Małe radości, opatrzony budzącą wątpli-
wości datą 1913. Rysunelc ten jest raczej szkicem do nie
eksponowanego na wystawie, pow^tolego w roku 1924 obrazu
Spojrzenie wstecz, który przy zachowaniu w ogólnym zarysie
kompozycji Ze słońcem przedstawia szereg figur geometrycz-
nych. Znane interpretacjo tych obrazów dość zgodnie pod-
kreślają istniejące między nimi związki treściowe, wskazując
równocześnie na icli eschatologiczny charakter. Katastrofa
końca świata i nadzieja na zbawienie mają być tematem
tych kompozycji; w każdym razie pisemne wypowiedzi
Kandinsky'ego potwierdzają możliwość takiej interpretacji.
Obraz z białym obrzeżem pokazany został w kontekście
serii rysunków ołówkiem, tuszem, piórkiem oraz akwareli.
Szczególnie interesujące są próby sprowadzenia tej kompo-
zycji do schematu, stanowiącego jak gdyby w innym języku
— języku figur geometrycznych, linii prostycli, wektorów —-
zapis tej kompozycji, uzupełniony objaśnieniami dotyczący-
mi koloru. Zestawienie dziel Kandinsky'ego w seriach,
z uwzględnieniem powtarzającycli się kompozycji, okazało
się niezwykle cenne, otwierające nowe możliwości interpre-
tacyjne, szczególnie w odniesieniu do jego późniejszej twór-
czości.
Podobne analizy procesu przekształceń w twórczości
Kandinsky'ego można z powodzeniem przeprowadzić także
na przykładzie innych motywów. Dowodzi tego Arnim
Zweite, dyrektor Lenbachhaus, w obszernym artykule,
zamieszczonym w katalogu wystawy. Poświęcony głównie
recepcji Kandinsky'ego we współczesnym mu Monachium
i w Niemczech, zawiera także interesującą interpretację
motywu łodzi. Zwoite zbadał około pięćdziesięciu dzieł
(zaznaczając, iż nie uwzględnił wszystkich przykładów)
i ukazał różne znaczenia tego motywu — zależnie od kon-
tekstu i etapu twórczości. Wspólną płaszczyzną dla tych in-
terpretacji jest powracająca wizja końca świata i nadzieja
na zbawienie, oczekiwanie wielkiej, wszechogarniającej
burzy, wśród której szanse przetrwania daje tylko mała łódka;
w tekstach Kandinsky'ego odpowiada jej występująca tu
barka. Autor uwzględnił filozoficzne, a przede wszystkim
teozoficzne przesłanki podjęcia tej problematyki przez
Kandinsky'ego, a także jej związek z rosyjskim symbo-
lizmem.
Wystawa Kandinsky i Monachium ukazała niezwykle
szeroki i ważny krąg tematów. Obraz Monachium w czasie
około roku 1900 i miejsce Kandinsky'ego w tym środowisku
do roku 1914 zostały przedstawione w sposób pełny i przeko-
nywający. Wyczuwalna jest w całości ekspozycji i w każdym
jej fragmencie dobrze przemyślana koncepcja — i ogromna
wiedza.
Za szczególnie ważne uznać należy wyeksponowanie
źródeł inspiracji dwócłi naczelnych wątków w teorii i twór-
czości Kandinsl<y'ego: koncepcji Gesamtkunstwerku i dą-
żenia do abstrakcji. Stanowią one najważniejsze osiągnięcia
w sztuce tego artysty — a zarazem rozstrzygają o przysz-
łości sztuki nowoczesnej.
Toruń