DOI Artikel:
Konstantynów, Dariusz: "Drogi sztuki współczesnej i ruskie malarstwo ikonowe". Wokól wczesnych poglądów Nikołaja Punina
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0108
103
DARIUSZ KONSTANTYNÓW
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
,, Drogi sztuki współczesnej i ruskie malarstwo
ikonowe * Wokół wczesnych poglądów
Nikołaja Punina
Czym dotychczas było dla nas malarstwo ikonowe? - zastanawiał się w roku 1913
znany petersburski krytyk sztuki Siergiej Makowski. I odpowiadał: „Dziedziną
archeologii, ikonografii, paleografii i innych dyscyplin naukowych. Nie było sztu-
ką. Uczeni badali - my pozostawaliśmy obojętni. Drukowano tomy pedantycznych opi-
sów i badań, które w żaden sposób me wpływały na artystyczne dążenia współczesności.
[...] Nasi sławni archeologowie widzieli w dziełach malarstwa ikonowego wyłącznie po-
mniki przeszłości, relikwie czczone przez historyków, a nie dostrzegali żywego, napełnia-
jącego radością, a być może także profetycznego ich piękna”* 1.
W tym samym czasie inny krytyk, Aleksander Benois, dowodził: „Teraz tylko ślepiec
nie zauważy zbawiennego oddziaływania ikon, ich potężnej siły mogącej wpłynąć na
kształt sztuki współczesnej, ich nieoczekiwanej bliskości sztuce naszych czasów. Co wię-
cej, jakakolwiek XIV-wieczna ikona Mikołaja Cudotwórcy czy Narodzenia Matki Bożej
pomaga nam zrozumieć Matisse’a, Picassa, Le Fauconniera czy Gonczarową. Z kolei
Matisse, Picasso, Le Fauconnier czy Gonczarowa pozwalają nam głębiej odczuć potężne
piękno tych «bizantyńskich» obrazów, odnaleźć w nich to, co młode, silne, ożywcze”2.
Refleksje tej treści nasunęły się obu krytykom po obejrzeniu wystawy sztuki ruskiej,
urządzonej w Moskwie w lutym 1913 roku3. Zaprezentowano na niej m.in. ikony, którym
zabiegi konserwatorskie przywróciły prawdziwe oblicze, przez stulecia ukryte pod metalowymi
* Tytuł jednego z artykułów N. Punina z 1913 roku.
1 Essem [S. MAKOWSKIJ], Wystawka driewnie-russkogo iskusstwa (ustrójennaja Moskowskim Archieołogiczeskim
Institutom imieni Nikołaja II). I. „Apołłon” 1913, nr 5, s. 38.
2 A. B1ENUA, Chudożestwiennyjepis’ma. Ikony i nowoje iskusstwo. „Riecz”’ 1913, nr 93, 5/18 IV, s. 2.
3 Ekspozycję otwarto 13 II1913 roku Oprócz malarstwa ikonowego zaprezentowano na niej iluminowane manuskryp-
ty, tkaniny i hafty, wyroby ze złota, srebra, miedzi, drewna i kości (kat. wyst.: Wystawka driewnie-russkogo iskusstwa.
Impieratorskij Moskowskij Archieołogiczeskij Institut imieni Impieratora Nikołaja II, Moskwa, Warwarskaja płosz-
czad’, „Diełowoj dwór”, 1913). O wystawie szeroko pisała prasa: Wystawka driewnie-russkogo iskusstwa. „Utro Ros-
sii” 1913, nr 36, 13 II, s. 5; A. KOJRANSKIJ, Kitież russkogo iskusstwa. Ibid., nr 37, 14 II, s. 2; JU. B., Wielikoje
iskusstwo. Na wystawkie w „Diełowom dworie”. „Rannieje Utro” 1913, nr 38, 15 II, s. 2; CZ. GILAROWSKAJA,
Russkaja ikonopis’. (Wystawka w „Diełowom dworie”). „Gołos Moskwy” 1913, nr 40, 17 II/2 III, s. 2; N. KOCZE-
TOW, Wystawka driewnie-russkogo iskusstwa. „Moskowskij Listok” 1913, nr 48,27 II, s. 3-4. Zob. też P. MURATÓW,
Wystawka driewnie-russkogo iskusstwa w Moskwie. „Staryje Gody” 1913, apriel, s. 31-38.
DARIUSZ KONSTANTYNÓW
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
,, Drogi sztuki współczesnej i ruskie malarstwo
ikonowe * Wokół wczesnych poglądów
Nikołaja Punina
Czym dotychczas było dla nas malarstwo ikonowe? - zastanawiał się w roku 1913
znany petersburski krytyk sztuki Siergiej Makowski. I odpowiadał: „Dziedziną
archeologii, ikonografii, paleografii i innych dyscyplin naukowych. Nie było sztu-
ką. Uczeni badali - my pozostawaliśmy obojętni. Drukowano tomy pedantycznych opi-
sów i badań, które w żaden sposób me wpływały na artystyczne dążenia współczesności.
[...] Nasi sławni archeologowie widzieli w dziełach malarstwa ikonowego wyłącznie po-
mniki przeszłości, relikwie czczone przez historyków, a nie dostrzegali żywego, napełnia-
jącego radością, a być może także profetycznego ich piękna”* 1.
W tym samym czasie inny krytyk, Aleksander Benois, dowodził: „Teraz tylko ślepiec
nie zauważy zbawiennego oddziaływania ikon, ich potężnej siły mogącej wpłynąć na
kształt sztuki współczesnej, ich nieoczekiwanej bliskości sztuce naszych czasów. Co wię-
cej, jakakolwiek XIV-wieczna ikona Mikołaja Cudotwórcy czy Narodzenia Matki Bożej
pomaga nam zrozumieć Matisse’a, Picassa, Le Fauconniera czy Gonczarową. Z kolei
Matisse, Picasso, Le Fauconnier czy Gonczarowa pozwalają nam głębiej odczuć potężne
piękno tych «bizantyńskich» obrazów, odnaleźć w nich to, co młode, silne, ożywcze”2.
Refleksje tej treści nasunęły się obu krytykom po obejrzeniu wystawy sztuki ruskiej,
urządzonej w Moskwie w lutym 1913 roku3. Zaprezentowano na niej m.in. ikony, którym
zabiegi konserwatorskie przywróciły prawdziwe oblicze, przez stulecia ukryte pod metalowymi
* Tytuł jednego z artykułów N. Punina z 1913 roku.
1 Essem [S. MAKOWSKIJ], Wystawka driewnie-russkogo iskusstwa (ustrójennaja Moskowskim Archieołogiczeskim
Institutom imieni Nikołaja II). I. „Apołłon” 1913, nr 5, s. 38.
2 A. B1ENUA, Chudożestwiennyjepis’ma. Ikony i nowoje iskusstwo. „Riecz”’ 1913, nr 93, 5/18 IV, s. 2.
3 Ekspozycję otwarto 13 II1913 roku Oprócz malarstwa ikonowego zaprezentowano na niej iluminowane manuskryp-
ty, tkaniny i hafty, wyroby ze złota, srebra, miedzi, drewna i kości (kat. wyst.: Wystawka driewnie-russkogo iskusstwa.
Impieratorskij Moskowskij Archieołogiczeskij Institut imieni Impieratora Nikołaja II, Moskwa, Warwarskaja płosz-
czad’, „Diełowoj dwór”, 1913). O wystawie szeroko pisała prasa: Wystawka driewnie-russkogo iskusstwa. „Utro Ros-
sii” 1913, nr 36, 13 II, s. 5; A. KOJRANSKIJ, Kitież russkogo iskusstwa. Ibid., nr 37, 14 II, s. 2; JU. B., Wielikoje
iskusstwo. Na wystawkie w „Diełowom dworie”. „Rannieje Utro” 1913, nr 38, 15 II, s. 2; CZ. GILAROWSKAJA,
Russkaja ikonopis’. (Wystawka w „Diełowom dworie”). „Gołos Moskwy” 1913, nr 40, 17 II/2 III, s. 2; N. KOCZE-
TOW, Wystawka driewnie-russkogo iskusstwa. „Moskowskij Listok” 1913, nr 48,27 II, s. 3-4. Zob. też P. MURATÓW,
Wystawka driewnie-russkogo iskusstwa w Moskwie. „Staryje Gody” 1913, apriel, s. 31-38.