DOI Artikel:
Pasienczny, Robert: Klasycyzm rosyjski początku XX wieku Zarys genezy stylu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0126
121
ROBERT PASIECZNY
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Klasycyzm rosyjski początku XX wieku
Zarys genezy stylu
Około roku 1910 w Europie i Stanach Zjednoczonych nastąpiło odrodzenie klasy-
cyzmu. Nie ominęło ono Rosji i Petersburga, gdzie znalazło szczególnie sprzyja-
jące warunki rozwoju. Tak jak w innych krajach, tak i tutaj, klasycyzm pojawił się
jako opozycja do modernizmu i eklektyzmu. Był próbą stworzenia nowego uniwersal-
nego stylu, mogącego zaspokoić ambicje XX stulecia i jednocześnie odwołującego się do
starych wypróbowanych kanonów architektury1- ta moja wypowiedź z listopada
1991 roku pozostaje tylko częściowo aktualna. W chwili obecnej trudno mi się zgodzić
ze stwierdzeniem, że neoklasycyzm był jedynie prostym zaprzeczeniem eklektyzmu
i modernizmu, jego powiązania z obu tymi stylami były bowiem o wiele bardziej skom-
plikowane.
Petersburski, czy szerzej rosyjski, neoklasycyzm początków naszego wieku, ma
wyjątkowo bogatą 1 iteraturę źródłową. Na łamach m. in. dwóch czasopism artystycznych:
„Mir Iskusstwa” i „Apołłon”, a także pism stricte architektonicznych, takich jak: „Zodczij”,
„Architiektumo stroitielnyj jeżegodnik”, „Jeżegodnik obszczestwa architiektorow - chudoż-
nikow” ukazywały się artykuły Iwana Fomina, Aleksandra Benois, Gieorgija Łukomskiego,
Oskara Munca, Władimira Kurbatowa i Mariana Lalewicza, a także niejednokrotnie ich
projekty. Początkowo to bogactwo materiału nie przyciągało uwagi historyków
architektury, choć badania nad neoklasycyzmem początków XX wieku podjęto w Rosji sto-
sunkowo wcześnie. Zainicjowały je, napisane w latach 40. i 50. XX wieku, monografie
takich architektów jak Fomin, Szczuko, Szczusiew czy Żołtowskij2, które z oczywistych
względów ukazywały ich przede wszystkim jako twórców architektury socjalistycznej, a me
jako prekursorów neoklasycyzmu. W następnych dziesięcioleciach problem neoklasycyzmu
przewijał się w pracach poświęconych architekturze socjalistycznej3, by w końcu stać się
1 R. PASIECZNY, Klasycyzm akademicki w twórczości Mariana Lalewicza. [W:] Klasycyzm i klasycyzmy. Materiały
Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1991. Warszawa 1994, s. 197.
2 M. A. ILJIN, Fomin. Moskwa 1946; M. MINKUS, N. PIEKARIEWA, 1. A. Fomin. Moskwa 1955; JA. KAUFMAN,
Władimir Aleksandrowicz Szczuko. Moskwa 1946; N. B. SOKOŁOW, A. W. Szczusiew. Moskwa 1950;
G. D. OSZCZEPKOW, 1. W. Żołtowskij. Projekty i postrojki. Moskwa 1950.
3 G. W. SIERGIEJEWA, Tworczestwo A. W. Szczusiewa i I. A. Fomina. Bor 'ba za princypy socyalisticzeskogo rieali-
zma w ich diejatielnosti. Moskwa 1951; M. P. CAP1ENKO, O riealisticzeskich osnowach sowietskoj architiektury.
Moskwa 1953.
ROBERT PASIECZNY
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Klasycyzm rosyjski początku XX wieku
Zarys genezy stylu
Około roku 1910 w Europie i Stanach Zjednoczonych nastąpiło odrodzenie klasy-
cyzmu. Nie ominęło ono Rosji i Petersburga, gdzie znalazło szczególnie sprzyja-
jące warunki rozwoju. Tak jak w innych krajach, tak i tutaj, klasycyzm pojawił się
jako opozycja do modernizmu i eklektyzmu. Był próbą stworzenia nowego uniwersal-
nego stylu, mogącego zaspokoić ambicje XX stulecia i jednocześnie odwołującego się do
starych wypróbowanych kanonów architektury1- ta moja wypowiedź z listopada
1991 roku pozostaje tylko częściowo aktualna. W chwili obecnej trudno mi się zgodzić
ze stwierdzeniem, że neoklasycyzm był jedynie prostym zaprzeczeniem eklektyzmu
i modernizmu, jego powiązania z obu tymi stylami były bowiem o wiele bardziej skom-
plikowane.
Petersburski, czy szerzej rosyjski, neoklasycyzm początków naszego wieku, ma
wyjątkowo bogatą 1 iteraturę źródłową. Na łamach m. in. dwóch czasopism artystycznych:
„Mir Iskusstwa” i „Apołłon”, a także pism stricte architektonicznych, takich jak: „Zodczij”,
„Architiektumo stroitielnyj jeżegodnik”, „Jeżegodnik obszczestwa architiektorow - chudoż-
nikow” ukazywały się artykuły Iwana Fomina, Aleksandra Benois, Gieorgija Łukomskiego,
Oskara Munca, Władimira Kurbatowa i Mariana Lalewicza, a także niejednokrotnie ich
projekty. Początkowo to bogactwo materiału nie przyciągało uwagi historyków
architektury, choć badania nad neoklasycyzmem początków XX wieku podjęto w Rosji sto-
sunkowo wcześnie. Zainicjowały je, napisane w latach 40. i 50. XX wieku, monografie
takich architektów jak Fomin, Szczuko, Szczusiew czy Żołtowskij2, które z oczywistych
względów ukazywały ich przede wszystkim jako twórców architektury socjalistycznej, a me
jako prekursorów neoklasycyzmu. W następnych dziesięcioleciach problem neoklasycyzmu
przewijał się w pracach poświęconych architekturze socjalistycznej3, by w końcu stać się
1 R. PASIECZNY, Klasycyzm akademicki w twórczości Mariana Lalewicza. [W:] Klasycyzm i klasycyzmy. Materiały
Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1991. Warszawa 1994, s. 197.
2 M. A. ILJIN, Fomin. Moskwa 1946; M. MINKUS, N. PIEKARIEWA, 1. A. Fomin. Moskwa 1955; JA. KAUFMAN,
Władimir Aleksandrowicz Szczuko. Moskwa 1946; N. B. SOKOŁOW, A. W. Szczusiew. Moskwa 1950;
G. D. OSZCZEPKOW, 1. W. Żołtowskij. Projekty i postrojki. Moskwa 1950.
3 G. W. SIERGIEJEWA, Tworczestwo A. W. Szczusiewa i I. A. Fomina. Bor 'ba za princypy socyalisticzeskogo rieali-
zma w ich diejatielnosti. Moskwa 1951; M. P. CAP1ENKO, O riealisticzeskich osnowach sowietskoj architiektury.
Moskwa 1953.