DOI article:
Kowalczyk, Jerzy: [Romualda Hankowska, Kościół św. Katarzyny Panny i Męczenniczki Aleksandryjskiej w Sankt-Petersburgu. Historia, architektura, wystrój wnętrza. Problemy rekonstrukcji i konserwacji]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0231
226
JERZY KOWALCZYK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Romualda Hankowska, Kościół św. Katarzyny Panny
i Męczenniczki Aleksandryjskiej w Sankt-Petersburgu.
Historia. Architektura. Wystrój wnętrza.
Problemy rekonstrukcji i konserwacji.
Warszawa, wyd. Retro-Art 1997, ss. 304, il. 157, tabl. kolor. XXIV, streszcz. franc., ang., ros.
Doktor Romulada Hankowska jest jednym z
pierwszych polskich historyków sztuki, któ
rzy podjęli systematyczne badania archiwalne
w Petersburgu. Bezpośrednim powodem owych ba-
dań, rozpoczętych dziesięć lat temu, było zlecenie
miejscowych władz konserwatorskich dla PP. Pracow-
nie Konserwacji Zabytków - Biura Handlu Zagranicz-
nego na opracowanie projektu adaptacji gmachu
dawnego kościoła św. Katarzyny na salę koncertową.
Wówczas Autorka, jako pracownik oddziału toruńskie-
go PKZ, przygotowała dokumentację historyczno-ar-
chitektoniczną i opracowała wnioski konserwatorskie.
Skierowanie zlecenia do polskich konserwatorów nie
było przypadkowe. Kościół św. Katarzyny, wzniesio-
ny w latach 1763-1783 z fundacji Katarzyny II, był
świątynią parafialną dla katolików zamieszkałych
w St. Petersburgu. W jego krypcie złożono ciało
ex-króla Stanisława Augusta zmarłego w Petersburgu
12 lutego 1798 roku. Przez 140 lat kościół był nie tyl-
ko mauzoleum ostatniego polskiego monarchy, ale
także - przynajmniej od połowy XIX wieku do czasu
zamknięcia przez władze stalinowskie w 1938 roku -
wyłącznie polskim kościołem.
Projekt adaptacji, gotowy w 1990 roku, nie był
jednak realizowany, nastąpiły bowiem w Związku Ra-
dzieckim wielkie przemiany polityczne. W 1992 roku
władze zwróciły katolikom kościół św. Katarzyny
i dominikanie objęli dawną parafię. Wnętrze świątyni
zniszczone dwoma pożarami w 1947 i 1984 roku,
wymaga nadal poważnych prac konserwatorskich,
tym razem w celu przywrócenia funkcji liturgicznej.
W tym samym czasie w Polsce odżyła sprawa sprowa-
1 Publikacja R. HANKOWSKIEJ z 1992 roku została omó-
wiona przez M. Banacką na łamach „Biuletynu Historii
Sztuki” 1993, nr 2-3, s. 288.
dzenia do Warszawy z kościoła w Wołczynie zacho-
wanych szczątków Stanisława Augusta, dokąd zostały
przewiezione z Leningradu (Petersburga) w 1938
roku. W związku z tym dr Hankonwską czekało nowe
zadanie, tym razem od Pełnomocnika Rządu ds.
Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą,
prof. Tadeusza Polaka. Otrzymała zlecenie na źródło-
we badania dotyczące śmierci i pogrzebu króla w Pe-
tersburgu. Rezultatem tych prac stała się publikacja
Nieznane petersburskie ślady Stanisława Augusta,
wydana w Warszawie przez Pełnomocnika Rządu
w 1992 roku1.
Doktor Hankowska kontynuowała jednak badania
źródłowe w Petersburgu, tym razem pod kątem grun-
townej restauracji kościoła Św. Katarzyny. Zapropo-
nowali jej bowiem oo. dominikanie objęcie nadzoru
konserwatorskiego nad tymi pracami. Nastąpiła więc
konieczność pogłębienia studiów nad dziejami i prze-
mianami architektury kościoła i jego wystroju. Recen-
zowana książka jest owocem dotychczasowych badań.
Dzięki przemianom politycznym w Rosji stało się
możliwe dla polskiego badacza uzyskanie dostępu do
dokumentacji archiwalnej z okresu komunizmu. Mia-
ło to duże znaczenie dla ukazania m.in. represjonowa-
nia polskiego duchowieństwa. Proboszcz parafii
ksiądz prałat Konstanty Budkiewicz został rozstrzela-
ny w 1923 roku. Autorka prześledziła losy sprzętów
liturgicznych i dzieł sztuki sakralnej po zamknięciu
kościoła w 1938 roku. Wnętrze świątyni zamieniono
w 1939 roku na magazyn zbiorów Muzeum Etnogra-
ficznego (rozebrano wówczas marmurowy ołtarz
główny), a następnie w 1941 roku na magazyn książek
Biblioteki im. Sołtykowa-Szczedrina, który strawił
pożar w 1947 roku. Do następnego pożaru w 1984
roku często zmieniali się użytkownicy. W pracy nad
odtworzeniem dziejów kościoła istotną przeszkodą
był brak archiwum parafialnego, jednak dzięki szero-
JERZY KOWALCZYK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Romualda Hankowska, Kościół św. Katarzyny Panny
i Męczenniczki Aleksandryjskiej w Sankt-Petersburgu.
Historia. Architektura. Wystrój wnętrza.
Problemy rekonstrukcji i konserwacji.
Warszawa, wyd. Retro-Art 1997, ss. 304, il. 157, tabl. kolor. XXIV, streszcz. franc., ang., ros.
Doktor Romulada Hankowska jest jednym z
pierwszych polskich historyków sztuki, któ
rzy podjęli systematyczne badania archiwalne
w Petersburgu. Bezpośrednim powodem owych ba-
dań, rozpoczętych dziesięć lat temu, było zlecenie
miejscowych władz konserwatorskich dla PP. Pracow-
nie Konserwacji Zabytków - Biura Handlu Zagranicz-
nego na opracowanie projektu adaptacji gmachu
dawnego kościoła św. Katarzyny na salę koncertową.
Wówczas Autorka, jako pracownik oddziału toruńskie-
go PKZ, przygotowała dokumentację historyczno-ar-
chitektoniczną i opracowała wnioski konserwatorskie.
Skierowanie zlecenia do polskich konserwatorów nie
było przypadkowe. Kościół św. Katarzyny, wzniesio-
ny w latach 1763-1783 z fundacji Katarzyny II, był
świątynią parafialną dla katolików zamieszkałych
w St. Petersburgu. W jego krypcie złożono ciało
ex-króla Stanisława Augusta zmarłego w Petersburgu
12 lutego 1798 roku. Przez 140 lat kościół był nie tyl-
ko mauzoleum ostatniego polskiego monarchy, ale
także - przynajmniej od połowy XIX wieku do czasu
zamknięcia przez władze stalinowskie w 1938 roku -
wyłącznie polskim kościołem.
Projekt adaptacji, gotowy w 1990 roku, nie był
jednak realizowany, nastąpiły bowiem w Związku Ra-
dzieckim wielkie przemiany polityczne. W 1992 roku
władze zwróciły katolikom kościół św. Katarzyny
i dominikanie objęli dawną parafię. Wnętrze świątyni
zniszczone dwoma pożarami w 1947 i 1984 roku,
wymaga nadal poważnych prac konserwatorskich,
tym razem w celu przywrócenia funkcji liturgicznej.
W tym samym czasie w Polsce odżyła sprawa sprowa-
1 Publikacja R. HANKOWSKIEJ z 1992 roku została omó-
wiona przez M. Banacką na łamach „Biuletynu Historii
Sztuki” 1993, nr 2-3, s. 288.
dzenia do Warszawy z kościoła w Wołczynie zacho-
wanych szczątków Stanisława Augusta, dokąd zostały
przewiezione z Leningradu (Petersburga) w 1938
roku. W związku z tym dr Hankonwską czekało nowe
zadanie, tym razem od Pełnomocnika Rządu ds.
Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą,
prof. Tadeusza Polaka. Otrzymała zlecenie na źródło-
we badania dotyczące śmierci i pogrzebu króla w Pe-
tersburgu. Rezultatem tych prac stała się publikacja
Nieznane petersburskie ślady Stanisława Augusta,
wydana w Warszawie przez Pełnomocnika Rządu
w 1992 roku1.
Doktor Hankowska kontynuowała jednak badania
źródłowe w Petersburgu, tym razem pod kątem grun-
townej restauracji kościoła Św. Katarzyny. Zapropo-
nowali jej bowiem oo. dominikanie objęcie nadzoru
konserwatorskiego nad tymi pracami. Nastąpiła więc
konieczność pogłębienia studiów nad dziejami i prze-
mianami architektury kościoła i jego wystroju. Recen-
zowana książka jest owocem dotychczasowych badań.
Dzięki przemianom politycznym w Rosji stało się
możliwe dla polskiego badacza uzyskanie dostępu do
dokumentacji archiwalnej z okresu komunizmu. Mia-
ło to duże znaczenie dla ukazania m.in. represjonowa-
nia polskiego duchowieństwa. Proboszcz parafii
ksiądz prałat Konstanty Budkiewicz został rozstrzela-
ny w 1923 roku. Autorka prześledziła losy sprzętów
liturgicznych i dzieł sztuki sakralnej po zamknięciu
kościoła w 1938 roku. Wnętrze świątyni zamieniono
w 1939 roku na magazyn zbiorów Muzeum Etnogra-
ficznego (rozebrano wówczas marmurowy ołtarz
główny), a następnie w 1941 roku na magazyn książek
Biblioteki im. Sołtykowa-Szczedrina, który strawił
pożar w 1947 roku. Do następnego pożaru w 1984
roku często zmieniali się użytkownicy. W pracy nad
odtworzeniem dziejów kościoła istotną przeszkodą
był brak archiwum parafialnego, jednak dzięki szero-