DOI article:
Kostowski, Jakub: "Contra hereticos hussitas". O niektórych aspektach stylu pięknego na Śląsku i w krajach sąsiednich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0579
572
JAKUB KOSTOWSKI
Wrocław, Instytut Historii Sztuki UWr
,, Contra hereticos hussitas
O niektórych aspektach stylu pięknego na Śląsku
i w krajach sąsiednich
Ruch husycki, który narodził się w Czechach
z początkiem XV wieku i — propagując swe
protoreformatorskie idee - szybko rozprze-
strzenił się także na ościenne kraje, odrzucał w swej
pierwotnej postaci nie tyle samą sztukę, co jej szcze-
gólną, tak wspaniale wówczas rozwijającą się for-
mułę - styl piękny. Wojny husyckie, które też
na Śląsku wybuchły niebawem (nie tylko zresztą z
religijnych powodów) przerwały także zdecydowa-
nie i gwałtownie znajdującą się wówczas w szczyto-
wej fazie rozwoju tę właśnie formację stylową.
Styl piękny - „przechowany” przez cały okres
konfliktów religijnych 1. połowy XV stulecia poza
głównymi niegdyś ośrodkami kościelnej władzy -
powrócił jednak zaskakująco szybko około połowy
XV wieku, gdy przygasać tylko poczęły zarzewia re-
ligijnych konfliktów. Miał on swą nieskończenie
piękną formą przypominać czasy świetności Kościo-
ła katolickiego zwłaszcza tam, gdzie walki poczyni-
ły największe spustoszenia.
W 1443 roku został ufundowany dla brzeskiej
fary przez miejscowego altarystę N[colausa?] Ka-
echerdorffa duży tablicowy obraz przedstawiający
Chrystusa Bolesnego z Marią Pośredniczką (il. 1).
Jego jawnie antyhusyckie treści podkreślono umie-
szczoną na ramie inskrypcją, mówiącą o dokonanym
w 1428 roku spustoszeniu kościoła przez husytów:
Anno tZ[omi]ziz m°cccc° XXVIII p[raese]/w civitas
et ecclesia deyastata et conbusta est per \p\emulos
ihesu cristi hereticos hussitas demump[raese]/?s' ta-
bula comparata est Anno domini m°cccc° XLIIIper
n ka\p\cherdorff altaristam.
Przekazując informację o historycznym wyda-
rzeniu - dewastacji kościoła przez „heretyków hu-
sytów” - inskrypcja uzasadniała nad wyraz wówczas
aktualną antyhusycką wymowę przedstawienia. Ści-
sły związek między słowem i obrazem wyjaśniał tak-
że jednoznaczny powód tej interesującej fundacji:
obraz przedstawiał negowany przez husytyzm pod-
stawowy dogmat Kościoła katolickiego - transsub-
stancjację1 .
Napis pozostawał przy tym w bezpośrednim
związku z eucharystycznymi treściami wyobrażenia.
Jego adoracja w trakcie będącej najpełniejszym wy-
razem deyotio moderna pogłębionej metodycznej
modlitwy zapewniała wiernym tak pożądane wów-
czas odpusty (m.in. dzięki kontemplacji poszczegól-
nych Narzędzi Męki Pańskiej). Duchowe połączenie
się podmiotu z przedmiotem było jednocześnie de-
monstracyjnym odrzuceniem husyckiego obrazo-
burstwa.
Znakomicie służyła temu mistycznemu przeży-
ciu formuła stylu pięknego, w której to właśnie za-
mknięto kształt tego dewocyjnego przedstawienia
i wyrażono zawarte w nim religijne treści. Podkre-
ślała ona bowiem swą doskonale piękną formą zwią-
zek z najwyższą formą obcowania z Bogiem, jakim
jest ofiara eucharystyczna (hostia). Nawet przy po-
bieżnym tylko oglądzie brzeskiego obrazu trudno
oprzeć się wrażeniu dominacji charakterystycznych
„miękkich” form wywodzących się jeszcze wprost
z czeskiego malarstwa tablicowego epoki przedhu-
syckiej. To zastanawiające przejęcie jego cech
w czasie, gdy ten międzynarodowy styl dogasał już
1 T. MROCZKO, Idee protoreformacji a malarstwo
w Polsce. „Studia Renesansowe” IV, Wrocław 1964,
s. 482-500, il. 1-3; T. DOBRZENIECKI, Malarstwo ta-
blicowe. Katalog zbiorów. Muzeum Narodowe w Warsza-
wie. Warszawa 1972, nr 64, s. 203-205; A. WOZIŃSKI,
Galeria sztuki średniowiecznej. Przewodnik. Muzeum Na-
rodowe w Poznaniu. Poznań 1990, s. 9-10, il. nlb.; J. KO-
STOWSKI, Sztuka śląska wobec husytyzmu. Późnogotyc-
kie świadectwa malarskie. „Artium Quaestiones” V, Poznań
1991, s. 36-38, il. 8 (tam też wcześniejsza literatura).
JAKUB KOSTOWSKI
Wrocław, Instytut Historii Sztuki UWr
,, Contra hereticos hussitas
O niektórych aspektach stylu pięknego na Śląsku
i w krajach sąsiednich
Ruch husycki, który narodził się w Czechach
z początkiem XV wieku i — propagując swe
protoreformatorskie idee - szybko rozprze-
strzenił się także na ościenne kraje, odrzucał w swej
pierwotnej postaci nie tyle samą sztukę, co jej szcze-
gólną, tak wspaniale wówczas rozwijającą się for-
mułę - styl piękny. Wojny husyckie, które też
na Śląsku wybuchły niebawem (nie tylko zresztą z
religijnych powodów) przerwały także zdecydowa-
nie i gwałtownie znajdującą się wówczas w szczyto-
wej fazie rozwoju tę właśnie formację stylową.
Styl piękny - „przechowany” przez cały okres
konfliktów religijnych 1. połowy XV stulecia poza
głównymi niegdyś ośrodkami kościelnej władzy -
powrócił jednak zaskakująco szybko około połowy
XV wieku, gdy przygasać tylko poczęły zarzewia re-
ligijnych konfliktów. Miał on swą nieskończenie
piękną formą przypominać czasy świetności Kościo-
ła katolickiego zwłaszcza tam, gdzie walki poczyni-
ły największe spustoszenia.
W 1443 roku został ufundowany dla brzeskiej
fary przez miejscowego altarystę N[colausa?] Ka-
echerdorffa duży tablicowy obraz przedstawiający
Chrystusa Bolesnego z Marią Pośredniczką (il. 1).
Jego jawnie antyhusyckie treści podkreślono umie-
szczoną na ramie inskrypcją, mówiącą o dokonanym
w 1428 roku spustoszeniu kościoła przez husytów:
Anno tZ[omi]ziz m°cccc° XXVIII p[raese]/w civitas
et ecclesia deyastata et conbusta est per \p\emulos
ihesu cristi hereticos hussitas demump[raese]/?s' ta-
bula comparata est Anno domini m°cccc° XLIIIper
n ka\p\cherdorff altaristam.
Przekazując informację o historycznym wyda-
rzeniu - dewastacji kościoła przez „heretyków hu-
sytów” - inskrypcja uzasadniała nad wyraz wówczas
aktualną antyhusycką wymowę przedstawienia. Ści-
sły związek między słowem i obrazem wyjaśniał tak-
że jednoznaczny powód tej interesującej fundacji:
obraz przedstawiał negowany przez husytyzm pod-
stawowy dogmat Kościoła katolickiego - transsub-
stancjację1 .
Napis pozostawał przy tym w bezpośrednim
związku z eucharystycznymi treściami wyobrażenia.
Jego adoracja w trakcie będącej najpełniejszym wy-
razem deyotio moderna pogłębionej metodycznej
modlitwy zapewniała wiernym tak pożądane wów-
czas odpusty (m.in. dzięki kontemplacji poszczegól-
nych Narzędzi Męki Pańskiej). Duchowe połączenie
się podmiotu z przedmiotem było jednocześnie de-
monstracyjnym odrzuceniem husyckiego obrazo-
burstwa.
Znakomicie służyła temu mistycznemu przeży-
ciu formuła stylu pięknego, w której to właśnie za-
mknięto kształt tego dewocyjnego przedstawienia
i wyrażono zawarte w nim religijne treści. Podkre-
ślała ona bowiem swą doskonale piękną formą zwią-
zek z najwyższą formą obcowania z Bogiem, jakim
jest ofiara eucharystyczna (hostia). Nawet przy po-
bieżnym tylko oglądzie brzeskiego obrazu trudno
oprzeć się wrażeniu dominacji charakterystycznych
„miękkich” form wywodzących się jeszcze wprost
z czeskiego malarstwa tablicowego epoki przedhu-
syckiej. To zastanawiające przejęcie jego cech
w czasie, gdy ten międzynarodowy styl dogasał już
1 T. MROCZKO, Idee protoreformacji a malarstwo
w Polsce. „Studia Renesansowe” IV, Wrocław 1964,
s. 482-500, il. 1-3; T. DOBRZENIECKI, Malarstwo ta-
blicowe. Katalog zbiorów. Muzeum Narodowe w Warsza-
wie. Warszawa 1972, nr 64, s. 203-205; A. WOZIŃSKI,
Galeria sztuki średniowiecznej. Przewodnik. Muzeum Na-
rodowe w Poznaniu. Poznań 1990, s. 9-10, il. nlb.; J. KO-
STOWSKI, Sztuka śląska wobec husytyzmu. Późnogotyc-
kie świadectwa malarskie. „Artium Quaestiones” V, Poznań
1991, s. 36-38, il. 8 (tam też wcześniejsza literatura).