Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (60.1998)

268

Omówienia

Markiewicz, towarzyszą cytaty z prozy i literatury
naukowej. Szkoda tylko, że pod ilustracjami zabrakło
nazwisk autorów. Chociaż nazwiska te znalazły się
w godnym miejscu na karcie tytułowej i w starannym,
poprzedzonym krótkim biogramami spisie na końcu
książki, w czasie oglądania potrzeba dużo cierpliwości,
by jednocześnie śledzić dokonania twórców zdjęć.
Pierwszy nakład Polesia bardzo szybko zniknął
z witryn księgarskich, drugi właśnie pojawił się

w księgarniach. Miłym zaskoczeniem było bardzo
ciepłe przyjęcie książki na Białorusi i to przez prasę
o różnej orientacji. W Polsce, mimo sukcesu wydawni-
czego i licznej publiczności na prezentowanej w kilku
miastach towarzyszącej książce wystawie, jak dotąd
nie podjęto z jej treścią poważnej dyskusji. Być może
dlatego, że przytłoczeni pozorną wszechwiedzą
„globalnej wioski” wolimy, by dawna niezmierzona
kraina błot i bagien pozostała ciągle tajemnicą.
Konrad Nawrocki

Jean Pillement (1728-1808)
e o paisagismo em Portugal no seculo XVIII
Fundaędo Ricardo do Espirito Santo Silva [komisarz generalny N. Saldanha,
komisarz naukowy A. Araujo], Lisboa 1996, ss 239, U.

Nawet jak na wiek XVIII - stulecie podróżujących
artystów - Jean-Baptiste Pillement był wyjątkowo
niespokojnym duchem. Ten, urodzony w Lyonie utalen-
towany malarz, grafik i projektant sztuki użytkowej,
w młodym wieku porzuca rodzinne miasto i jedzie do
Paryża. Jako siedemnastoletni artysta szuka zatrud-
nienia w Hiszpanii. Parokrotnie odwiedza sąsiednią
Portugalię. Po kilku latach opuszcza Półwysep Iberyj-
ski, by powrócić nań jeszcze w 1780 roku. Z Portugalii
jedzie do Anglii, gdzie mieszka wyjątkowo długo,
podobno dziesięć lat. Oczywiście nadal podróżuje. Żyje
między Londynem a Paryżem, bywa we Wiedniu.
Na początku lat 60. XVIII wieku jedzie do Włoch.
Mimo kuszącej finansowo propozycji złożonej mu
przez hrabiego Fiumiani* w Mediolanie (1762), Pille-
ment przyjmuje zaproszenie cesarzowej Marii Teresy
i zjawia się ponownie we Wiedniu. Stąd odbywa swą
najdalszą podróż na wschód-jedzie do Warszawy na
dwór Stanisława Augusta. Po niespełna trzech latach
wraca jednak (na krótko) do Wiednia z tytułem premier
peintre du roi de Pologne „w kieszeni”. Całe życie
spędza w podróżnej karecie. Przemierza Europę,
wszędzie odnosi sukcesy artystyczne, nigdzie natomiast
nie zdobywa pozycji na tyle silnej, by pozostać na
dłużej. Największą sławą cieszy się w Lizbonie oraz
w Londynie, co zresztą według opinii złośliwego
sekretarza francuskiej Akademii, Charles-Nicolas
Cochina II stanowiło jeszcze jeden dowód na niski
poziom sztuk pięknych w Anglii.
Portugalski epizod artysty (1750-1753,1780-1786)
należy do najmniej znanych w jego twórczości. Toteż
znakomicie wydany i starannie opracowany katalog
wystawy poświęconej działalności Pillementa w Portu-
galii, jaka odbyła się wiosną 1997 w Lizbonie, stanowi
niezwykle cenne źródło wiedzy o latach spędzonych
w tym kraju. Tytuł Jean Baptiste Pillement (1728-1808)
e o paisagismo em Portugal no seculo XVIII sugeruje

ograniczenie tematu ekspozycji do problematyki
pejzażowej. Tymczasem zakres zagadnień poruszonych
przez twórców wystawy i autorów opracowania jest
znacznie szerszy.
Publikacja dzieli się na dwie części. Pierwsza za-
wiera artykuły poświęcone idei natury w estetyce,
poezji i w malarstwie 2. połowy XVIII wieku autorstwa
N. Saldanha, Z. Coelho dos Santos i A. Araujo, oraz
tekst pióra J. E. Pereira o wpływie scjentyzmu,
triumfującego w ówczesnych portugalskich kręgach
intelektualnych, na koncepcje środowiska artystycznego.
Część druga to catalogue raisonne, obejmujący
dzieła Pillementa stworzone w Portugalii - pejzaże
(oleje, pastele i rysunki), dekoracje o motywach pejza-
żowych, kwiatowych i figuralno-omamentalne zdo-
biące siedziby arystokratyczne oraz chinoiseries
(dekoracje ścienne, ryciny pochodzące w dużej mierze
ze wzorników). Większość dzieł znajduje się w kolek-
cjach prywatnych, tym cenniejszy zatem jest fakt ich
fotograficznej dokumentacji. Reprodukcjom towarzy-
szy wnikliwa refleksja naukowa W czterech rozdzia-
łach katalogu omówiono problemy związane
z twórczością Pillementa. Znalazły się tu trzy artykuły
A. Araujo: o relacji między człowiekiem a naturą
(O Hornem e a Natureza), o siłach natury i sile czasu
(As Forcas da Natureza. A Forca do Tempo) i o
malarstwie dekoracyjnym, a także tekst S. Guimaraesa
na temat chinoiseries i pejzażu chińskiego (Chinoiseries
de Jean Pillement-o paisagista sinico). Rozdział piąty,
ostatni, zawiera artykuły poświęcone pejzażystom
francuskim i portugalskim działającym w XVIII stuleciu,
napisane przez N. Saldanha, M. Faria i J. de Monterroso
Teixeira.
Zgodnie z zapowiedzią zawartą w tytule najwięcej
uwagi poświęcono pejzażom, prezentując je na tle
twórczości artystów portugalskich, bądź z Portugalią
związanych, m.in. Francisco da Silva, Joaąuima Manuela