DOI Artikel:
Chrościcki, Juliusz A.: Wystawa Pisanella w Luwrz
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0213
208
Juliusz A. Chrościcki
Na rewersie umieszczono w wieńcu laurowym sie-
dem liter: F. S. K. I./ P. F. T. odnoszących się do sied-
miu cnót: trzech teologicznych (Fides, Spes, Karitas —
Caritas) i czterech tzw. głównych (Justitia, Prudentia,
Fortitudo, Temperantia). Pierwszym, który odczytał
je poprawnie już w roku 1875 był paleograf Wilhelm
Froechner8. Jeden z zachowanych egzemplarzy tego
medalu znajduje się obecnie w Wenecji i można pre-
cyzyjnie ustalić datę jego powstania na lata przed ro-
kiem 1467. Na drugim medalu, na awersie, pokazano
Pisanella jako starszego, łysawego już mężczyznę,
ubranego w bogato zdobioną koszulę z kołnierzem,
jaką noszono na dworze ferraryjskim około 1440
roku. Na rewersie, który jest wersjąnieco zredukowa-
ną w stosunku do poprzedniego znajduje się motyw
wieńca laurowego otaczającego litery: F. S. K. I., od-
dzielono je od dolnego wersu gałązkami oliwnymi:
P. F. T.9 Litery te pojawiły się też na innym medalu ku
czci Dantego10. Wedle tradycji humanistycznej przeba-
danej przez Andre Chastela i Roberta Kleina11, a po-
twierdzonej w medalierstwie przez Stephena K.
Schera12, Sława {Gloria) i Cnota (Yirtu) są niezbędne,
aby zapewnić człowiekowi miejsce w historii. Dlate-
go niewątpliwie ich symbole i piewsze litery nazw
znalazły się na rewersach omawianych medali.
W łacińskim poemacie Guarino z Werony wy-
chwalał roztropność, mądrość, wstrzemięźliwość
Pisanella, pośrednio również hojność i wierność.
Wspomniał też o urodzie jego postaci i o tym, że arty-
sta był tematem wielu rozmów prowadzonych przez
sobie współczesnych, zdobył sławę i uznanie w wielu
miastach. Na koniec stwierdzał, że jego rodak, weroń-
czyk, Antonio szczególnie zasługuje na najwyższe
pochwały. Wspaniałość Pisanella opisywali też inni,
na przykład Bartolommeo Faccio13.
O jednym z dwóch wspomnianych już medali na-
pisał w roku 1504 teoretyk sztuki Pomponie Gaunco
w traktacie De Scułptura, że „malarz Pisanello, był na
tyle ambitny, aby zrobić swój portret w brązie”14.
Nie był to jednak jego autoportret, prawdopodobnie
powstał już po śmierci Pisanella. Każdy z obu oma-
wianych medali - to jakby jego „pomnik grobowy” -
w pomniejszonej skali (pierwszy medal o średnicy 56
milimetrów, drugi - 32 mm) wykonany dla uczczenia
cnót wielkiego artysty.
Dlaczego Luwr był głównym organizatorem
i miejscem tak ważnej rocznicowej wystawy Pisanel-
la? Otóż w roku 1856 nabyto do Luwru za sumę
35 000 franków konwolut in folio zawierający aż 318
rysunków. Sprzedawca Giuseppe Yallardi, poważny
antykwariusz mediolański, uważał ten zespół za dzie-
ła wykonane ręką Leonarda da Vinci15. W kilkanaście
lat później uznano, że w Codexie Yallardi poza kilko-
ma rysunkami Leonarda da Vinci, Cesare da Sesto
i Luinim, większość stanowią dzieła Pisanella i jego
warsztatu16. Konserwator Gabinetu Rysunków w Luw-
rze Frederic Reiset rozdzielił więc prace różnych au-
torów, a XVI-wieczna oprawa Codexu Yallardiego
zaginęła. Powodem podziału była chęć skorygowania
XIX-wiecznej pomyłki atrybucyjnej, a jednocześnie
pokazania największego zespołu rysunków Pisanella
i jego warsztatu.
Fundamentalne znaczenie dla twórczości Pisanel-
la mają komentarze na temat szkicowników i rozdzie-
lonych rysunków, zamieszczone w katalogu17.
Prezentują one stanowisko badawcze komisarza wy-
stawy Dominiąue Cordelliera, z którym w większości
przypadków można się zgodzić.
Pierwszy Album czerwony (I) - to zespół skła-
dający się z 30 rysunków wielkich głów ludzkich
8 W. FROECHNER, Melanges d’epigraphie et d’archeolo-
gie. Paris 1875, s. 80.
9 Inna próba odczytania tej inskrypcji, również jako sygna-
tury medaliera Francesco Coradiniego z Modeny, znanego
z medali wykonanych w 1472 na dworze w Ferrarze. Tresor
de numismatique et de glyptique [...] Medailles coulees
et ciselles en Italie au XVe et XVIe siecle publie sous la di-
rection M. P. Roche. Paris 1834, I, 1, 1. Próbowano też
wiązać te siedem liter z ... templariuszami!
10 G. F. HILL, A Corpus of Italian Medals of the Renais-
sance before Cellini. London 1930, nr kat. 11, 12.
11 A. CHASTEL i R. KLEIN, L 'Europę de la Renaissance.
L’Age de 1’humanisme. Paris 1963 (I wydanie), s. 18.
12 S. K. SCHER, „Immortalis in nummis”. The Origins
in the Italian Renaissance Medal. „Medailles et Antiąues”,
I, 1989, s. 12; id., The Currency ofFame: Portrait Medals
of the Renaissance. Washington, National Gallery of Art and
New York, Frick Collection, 1994, Washington 1994, s. 15.
13 B. FACCIO, De Yiri Illustribus. 1456, rkps Biblioteca
Vaticana, Vat. lat. 13650. Wyd. Bartolomaei Facii de viris
ilustribus recensuit, parefationem, vitamque auctoris addi-
dit L. Mehus [...]. Firenze 1745.
14 P. GAURICO, De Scułptura. [1504], Wyd. klasyczne:
A. CHASTEL i R. KLEIN, Pomponius Gauricus De Sculp-
tura (1504). Geneve-Paris 1969.
15 G. YALLARDI, Disegni de Leonardo da Yinci, posseduti
da G. Yallardi dal medesimo descritti ed in parte illustrati.
Milano 1855. Warto poinformować, że w Musee du Luxem-
bourg do 16 marca 1997 trwała wystawa pt. Leonard de Yin-
ci: “Le Codex Leicester” ze zbiorów Billa Gates’a.
16 L. BOTH DE TAUZIA, Yittore [sic!] Pisano. ,,L’Art”,
XXVIII, 1, 1882, s. 223-233; F. REISET, Notice des dessins,
cartons, pastels, miniatures et emaux exposes dans salles du
leur etage au musee imperial du Louvre. Premiere partie,
Paris 1866.
17 Kat. 1996, s. 457-472.
Juliusz A. Chrościcki
Na rewersie umieszczono w wieńcu laurowym sie-
dem liter: F. S. K. I./ P. F. T. odnoszących się do sied-
miu cnót: trzech teologicznych (Fides, Spes, Karitas —
Caritas) i czterech tzw. głównych (Justitia, Prudentia,
Fortitudo, Temperantia). Pierwszym, który odczytał
je poprawnie już w roku 1875 był paleograf Wilhelm
Froechner8. Jeden z zachowanych egzemplarzy tego
medalu znajduje się obecnie w Wenecji i można pre-
cyzyjnie ustalić datę jego powstania na lata przed ro-
kiem 1467. Na drugim medalu, na awersie, pokazano
Pisanella jako starszego, łysawego już mężczyznę,
ubranego w bogato zdobioną koszulę z kołnierzem,
jaką noszono na dworze ferraryjskim około 1440
roku. Na rewersie, który jest wersjąnieco zredukowa-
ną w stosunku do poprzedniego znajduje się motyw
wieńca laurowego otaczającego litery: F. S. K. I., od-
dzielono je od dolnego wersu gałązkami oliwnymi:
P. F. T.9 Litery te pojawiły się też na innym medalu ku
czci Dantego10. Wedle tradycji humanistycznej przeba-
danej przez Andre Chastela i Roberta Kleina11, a po-
twierdzonej w medalierstwie przez Stephena K.
Schera12, Sława {Gloria) i Cnota (Yirtu) są niezbędne,
aby zapewnić człowiekowi miejsce w historii. Dlate-
go niewątpliwie ich symbole i piewsze litery nazw
znalazły się na rewersach omawianych medali.
W łacińskim poemacie Guarino z Werony wy-
chwalał roztropność, mądrość, wstrzemięźliwość
Pisanella, pośrednio również hojność i wierność.
Wspomniał też o urodzie jego postaci i o tym, że arty-
sta był tematem wielu rozmów prowadzonych przez
sobie współczesnych, zdobył sławę i uznanie w wielu
miastach. Na koniec stwierdzał, że jego rodak, weroń-
czyk, Antonio szczególnie zasługuje na najwyższe
pochwały. Wspaniałość Pisanella opisywali też inni,
na przykład Bartolommeo Faccio13.
O jednym z dwóch wspomnianych już medali na-
pisał w roku 1504 teoretyk sztuki Pomponie Gaunco
w traktacie De Scułptura, że „malarz Pisanello, był na
tyle ambitny, aby zrobić swój portret w brązie”14.
Nie był to jednak jego autoportret, prawdopodobnie
powstał już po śmierci Pisanella. Każdy z obu oma-
wianych medali - to jakby jego „pomnik grobowy” -
w pomniejszonej skali (pierwszy medal o średnicy 56
milimetrów, drugi - 32 mm) wykonany dla uczczenia
cnót wielkiego artysty.
Dlaczego Luwr był głównym organizatorem
i miejscem tak ważnej rocznicowej wystawy Pisanel-
la? Otóż w roku 1856 nabyto do Luwru za sumę
35 000 franków konwolut in folio zawierający aż 318
rysunków. Sprzedawca Giuseppe Yallardi, poważny
antykwariusz mediolański, uważał ten zespół za dzie-
ła wykonane ręką Leonarda da Vinci15. W kilkanaście
lat później uznano, że w Codexie Yallardi poza kilko-
ma rysunkami Leonarda da Vinci, Cesare da Sesto
i Luinim, większość stanowią dzieła Pisanella i jego
warsztatu16. Konserwator Gabinetu Rysunków w Luw-
rze Frederic Reiset rozdzielił więc prace różnych au-
torów, a XVI-wieczna oprawa Codexu Yallardiego
zaginęła. Powodem podziału była chęć skorygowania
XIX-wiecznej pomyłki atrybucyjnej, a jednocześnie
pokazania największego zespołu rysunków Pisanella
i jego warsztatu.
Fundamentalne znaczenie dla twórczości Pisanel-
la mają komentarze na temat szkicowników i rozdzie-
lonych rysunków, zamieszczone w katalogu17.
Prezentują one stanowisko badawcze komisarza wy-
stawy Dominiąue Cordelliera, z którym w większości
przypadków można się zgodzić.
Pierwszy Album czerwony (I) - to zespół skła-
dający się z 30 rysunków wielkich głów ludzkich
8 W. FROECHNER, Melanges d’epigraphie et d’archeolo-
gie. Paris 1875, s. 80.
9 Inna próba odczytania tej inskrypcji, również jako sygna-
tury medaliera Francesco Coradiniego z Modeny, znanego
z medali wykonanych w 1472 na dworze w Ferrarze. Tresor
de numismatique et de glyptique [...] Medailles coulees
et ciselles en Italie au XVe et XVIe siecle publie sous la di-
rection M. P. Roche. Paris 1834, I, 1, 1. Próbowano też
wiązać te siedem liter z ... templariuszami!
10 G. F. HILL, A Corpus of Italian Medals of the Renais-
sance before Cellini. London 1930, nr kat. 11, 12.
11 A. CHASTEL i R. KLEIN, L 'Europę de la Renaissance.
L’Age de 1’humanisme. Paris 1963 (I wydanie), s. 18.
12 S. K. SCHER, „Immortalis in nummis”. The Origins
in the Italian Renaissance Medal. „Medailles et Antiąues”,
I, 1989, s. 12; id., The Currency ofFame: Portrait Medals
of the Renaissance. Washington, National Gallery of Art and
New York, Frick Collection, 1994, Washington 1994, s. 15.
13 B. FACCIO, De Yiri Illustribus. 1456, rkps Biblioteca
Vaticana, Vat. lat. 13650. Wyd. Bartolomaei Facii de viris
ilustribus recensuit, parefationem, vitamque auctoris addi-
dit L. Mehus [...]. Firenze 1745.
14 P. GAURICO, De Scułptura. [1504], Wyd. klasyczne:
A. CHASTEL i R. KLEIN, Pomponius Gauricus De Sculp-
tura (1504). Geneve-Paris 1969.
15 G. YALLARDI, Disegni de Leonardo da Yinci, posseduti
da G. Yallardi dal medesimo descritti ed in parte illustrati.
Milano 1855. Warto poinformować, że w Musee du Luxem-
bourg do 16 marca 1997 trwała wystawa pt. Leonard de Yin-
ci: “Le Codex Leicester” ze zbiorów Billa Gates’a.
16 L. BOTH DE TAUZIA, Yittore [sic!] Pisano. ,,L’Art”,
XXVIII, 1, 1882, s. 223-233; F. REISET, Notice des dessins,
cartons, pastels, miniatures et emaux exposes dans salles du
leur etage au musee imperial du Louvre. Premiere partie,
Paris 1866.
17 Kat. 1996, s. 457-472.