DOI Artikel:
Chrościcki, Juliusz A.: Wystawa Pisanella w Luwrz
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0215
210
Juliusz A. Chrościcki
że są to dzieła Matteo deTasti z okresu nauki czy
współpracy z Pisanellem. Niezwykle fascynujący ze
względu na przeznaczenie jest rysunek dwóch orłów w
koronach (z Luwru)24, z których dolny (poprawny he-
raldycznie) należy moim zdaniem powiązać z Włady-
sławem III Warneńczykiem, królem Polski i Węgier25.
Dziesiąty zespół (X) - to rysunki koni na papierze
z filigranem przedstawiającym głowę Maura. Wyko-
nana! je Pisanello i były używane do kompozycji po-
wstałych w latach 1438-1440.
Jedenasty zespół (XI) - liczy osiem rysunków po-
wstałych na papierze z filigranem z jeleniem. Jak
w innych zespołach pisanellowskich pomieszano tutaj
dzieła wykonane własnoręczne przez mistrza z praca-
mi jego warsztatu.
Dwunasty zespół (XII) - składający się ze studiów
zwierząt, narysowanych rylcem metalowym na perga-
minie, pochodzi zapewne z lat 1440-1443.
Trzynasty zespół (XIII) - to akwarelowe studia
zwierząt na pergaminie. Jeśli wierzyć jednej z hipotez
atrybucyjnych, są to rysunki Michelina da Besozzo.
Czternasty zespół (XIV) - składa się z trzech ry-
sunków ptaków w wielkiej skali, wykonanych przez
Pisanella, na papierze z filigranem z głową jelenia
i gwiazdami.
Ostatni zespół, piętnasty (XV) - to rysunki zwie-
rząt. Narysowane czarną kredką na papierze z filigra-
nem z ukwieconą głową jelenia. Zapewne część z nich
powstała już po śmierci Pisanella, w kręgu Jacopo
Belliniego.
Prezentacja wszystkich zespołów w oparciu o kla-
syczne kryteria techniczne często pogłębia istniejące
wątpliwości atrybucyjne. Wśród dzieł pokazanych na
wystawie przeważają te autorstwa Pisanella, podczas
gdy w zachowanym korpusie pisanellowskich prac do-
minują rysunki warsztatu. Dalsze żmudne porówny-
wanie dzieł z Luwru z mediolańskimi czy werońskimi
wydaje się być pracą na lata, która będzie - jak sądzę
- kontynuowana także po zamknięciu wystaw w Pary-
żu i w Weronie. Niemniej katalog wystawy w Luwrze
podsumowuje dotychczasowe badania w sposób wy-
czerpujący, zwłaszcza w zakresie rysunków.
Twórczość Pisanella została podzielona w katalo-
gu na sześć części: początki weneckie i pierwsze ozna-
ki sławy w Mantui i Ferrarze (1415-1438);
świadectwo warsztatu, czyli Notatnik z podróży
24 Orzeł Biały-700 lat herbu Państwa Polskiego. 26 czerw-
ca -15października 1995. Zamek Królewski w Warszawie,
Warszawa 1995, il. 25, 32.
25 Por. przypis 21. Tamże szersza argumentacja.
26 G. F. HILL, Dessins de Pisanello, choisis et reproduits
avec introdution et notices. Paris-Bruxelles 1929, s. 30 n.
27 L. SYSON, Style et chronologie - un autre point de vue
sur les medailles de Pisanello. Referat na sympozjum
(1427-1438); portrety z lat 1437-1440 (również z ry-
sunkami), talent poetycki w przedstawianiu natury
(1435-1445); portrecista księcia, kondotiera i poety
Leonella Este (1440-1448); ostatni okres twórczości:
sława Alfonsa V i Kościoła Katolickiego (1448-
1455).
Medale rzeźbione ręką Pisanella najczęściej nie
były przez niego datowane. Próbowano ustalić, kiedy
zostały wykonane, porównywano obrazy o charakte-
rze portretowym oraz rozpatrywano je w kontekście
wydarzeń historycznych między innymi te daty, które
wiązały się z otrzymanymi tytułami czy godnościa-
mi26. Lukę Syson uważa, że należy wprowadzić szereg
sprostowań i uzupełnień, zwłaszcza w odniesieniu
do replik wykonanych przez uczniów (Matteo deTa-
sti, Piętro da Milano) czy późniejszych odlewów z za-
chowanych po śmierci Pisanella stempli medali (do
połowy XVI wieku). Badacz ten skłania się do opinii,
że większość medali w europejskich kolekcjach nale-
ży do dzieł wykonanych po śmierci Pisanella27. Anali-
zy fizyko-chemiczne metali używanych do odlewu
i techniki medalierskie w pełni to potwierdzają.
Podróż na Sobór w Ferrarze w roku 1438 ostatnie-
go z cesarzy wschodnich Jana VIII Paleologa (który
rządził już tylko w Konstantynopolu), stała się dla Pi-
sanella impulsem do podjęcia nowej wschodniej tema-
tyki. Z powodu epidemii zarazy, obrady Soboru od
stycznia do lipca 1439 roku kontynuowano we Floren-
cji, gdzie proklamowano unię Kościołów Wschodnie-
go i Zachodniego (6 lipca 1439). W związku z tym,
Pisanello miał okazję portretować cesarza28, a następ-
nie przygotować medal29. Wykonał też kilka rysunków
o tematyce wschodniej30. Najnowsza propozycja da-
towania pierwszego w pełni renesansowego medalu
z portretem Jana VIII Paleologa dopiero na rok 1443
wydaje się być wielce prawdopodobna31. Na jego
awersie został przedstawiony portret cesarza z profi-
lu, w kapeluszu typu alla grecanica, otoczony napi-
sem zawierającym tytulaturę cesarza po grecku, którą
tłumaczę: „Jan Basileus i cesarz Rzymian, Paleolog”.
Na rewersie medalu przedstawiono samotnego cesa-
rza na koniu, na tle skalistego pejzażu, adorującego
krzyż na postumencie. Dwie sygnatury: łacińska (gór-
na) i grecka (dolna, jakby wtłoczona w gotowy już
medal) są tej samej treści i można je przetłumaczyć na
język polski następująco: „Dzieło Pisaniego malarza”.
w dniu 26 czerwca 1996 w Amfiteatrze Luwru [w druku],
28 Kat. 1996, nr kat. 118, jak nr kat. 112.
29 Kat. 1996, nr kat. 119
30 Kat. 1996, nr kat. 112, 113, 114, 115, 116, 117. Można
tutaj przypomnieć także węgierskie stroje dworskie np.
nr kat. 59.
31 L. SYSON, loc. cit.
Juliusz A. Chrościcki
że są to dzieła Matteo deTasti z okresu nauki czy
współpracy z Pisanellem. Niezwykle fascynujący ze
względu na przeznaczenie jest rysunek dwóch orłów w
koronach (z Luwru)24, z których dolny (poprawny he-
raldycznie) należy moim zdaniem powiązać z Włady-
sławem III Warneńczykiem, królem Polski i Węgier25.
Dziesiąty zespół (X) - to rysunki koni na papierze
z filigranem przedstawiającym głowę Maura. Wyko-
nana! je Pisanello i były używane do kompozycji po-
wstałych w latach 1438-1440.
Jedenasty zespół (XI) - liczy osiem rysunków po-
wstałych na papierze z filigranem z jeleniem. Jak
w innych zespołach pisanellowskich pomieszano tutaj
dzieła wykonane własnoręczne przez mistrza z praca-
mi jego warsztatu.
Dwunasty zespół (XII) - składający się ze studiów
zwierząt, narysowanych rylcem metalowym na perga-
minie, pochodzi zapewne z lat 1440-1443.
Trzynasty zespół (XIII) - to akwarelowe studia
zwierząt na pergaminie. Jeśli wierzyć jednej z hipotez
atrybucyjnych, są to rysunki Michelina da Besozzo.
Czternasty zespół (XIV) - składa się z trzech ry-
sunków ptaków w wielkiej skali, wykonanych przez
Pisanella, na papierze z filigranem z głową jelenia
i gwiazdami.
Ostatni zespół, piętnasty (XV) - to rysunki zwie-
rząt. Narysowane czarną kredką na papierze z filigra-
nem z ukwieconą głową jelenia. Zapewne część z nich
powstała już po śmierci Pisanella, w kręgu Jacopo
Belliniego.
Prezentacja wszystkich zespołów w oparciu o kla-
syczne kryteria techniczne często pogłębia istniejące
wątpliwości atrybucyjne. Wśród dzieł pokazanych na
wystawie przeważają te autorstwa Pisanella, podczas
gdy w zachowanym korpusie pisanellowskich prac do-
minują rysunki warsztatu. Dalsze żmudne porówny-
wanie dzieł z Luwru z mediolańskimi czy werońskimi
wydaje się być pracą na lata, która będzie - jak sądzę
- kontynuowana także po zamknięciu wystaw w Pary-
żu i w Weronie. Niemniej katalog wystawy w Luwrze
podsumowuje dotychczasowe badania w sposób wy-
czerpujący, zwłaszcza w zakresie rysunków.
Twórczość Pisanella została podzielona w katalo-
gu na sześć części: początki weneckie i pierwsze ozna-
ki sławy w Mantui i Ferrarze (1415-1438);
świadectwo warsztatu, czyli Notatnik z podróży
24 Orzeł Biały-700 lat herbu Państwa Polskiego. 26 czerw-
ca -15października 1995. Zamek Królewski w Warszawie,
Warszawa 1995, il. 25, 32.
25 Por. przypis 21. Tamże szersza argumentacja.
26 G. F. HILL, Dessins de Pisanello, choisis et reproduits
avec introdution et notices. Paris-Bruxelles 1929, s. 30 n.
27 L. SYSON, Style et chronologie - un autre point de vue
sur les medailles de Pisanello. Referat na sympozjum
(1427-1438); portrety z lat 1437-1440 (również z ry-
sunkami), talent poetycki w przedstawianiu natury
(1435-1445); portrecista księcia, kondotiera i poety
Leonella Este (1440-1448); ostatni okres twórczości:
sława Alfonsa V i Kościoła Katolickiego (1448-
1455).
Medale rzeźbione ręką Pisanella najczęściej nie
były przez niego datowane. Próbowano ustalić, kiedy
zostały wykonane, porównywano obrazy o charakte-
rze portretowym oraz rozpatrywano je w kontekście
wydarzeń historycznych między innymi te daty, które
wiązały się z otrzymanymi tytułami czy godnościa-
mi26. Lukę Syson uważa, że należy wprowadzić szereg
sprostowań i uzupełnień, zwłaszcza w odniesieniu
do replik wykonanych przez uczniów (Matteo deTa-
sti, Piętro da Milano) czy późniejszych odlewów z za-
chowanych po śmierci Pisanella stempli medali (do
połowy XVI wieku). Badacz ten skłania się do opinii,
że większość medali w europejskich kolekcjach nale-
ży do dzieł wykonanych po śmierci Pisanella27. Anali-
zy fizyko-chemiczne metali używanych do odlewu
i techniki medalierskie w pełni to potwierdzają.
Podróż na Sobór w Ferrarze w roku 1438 ostatnie-
go z cesarzy wschodnich Jana VIII Paleologa (który
rządził już tylko w Konstantynopolu), stała się dla Pi-
sanella impulsem do podjęcia nowej wschodniej tema-
tyki. Z powodu epidemii zarazy, obrady Soboru od
stycznia do lipca 1439 roku kontynuowano we Floren-
cji, gdzie proklamowano unię Kościołów Wschodnie-
go i Zachodniego (6 lipca 1439). W związku z tym,
Pisanello miał okazję portretować cesarza28, a następ-
nie przygotować medal29. Wykonał też kilka rysunków
o tematyce wschodniej30. Najnowsza propozycja da-
towania pierwszego w pełni renesansowego medalu
z portretem Jana VIII Paleologa dopiero na rok 1443
wydaje się być wielce prawdopodobna31. Na jego
awersie został przedstawiony portret cesarza z profi-
lu, w kapeluszu typu alla grecanica, otoczony napi-
sem zawierającym tytulaturę cesarza po grecku, którą
tłumaczę: „Jan Basileus i cesarz Rzymian, Paleolog”.
Na rewersie medalu przedstawiono samotnego cesa-
rza na koniu, na tle skalistego pejzażu, adorującego
krzyż na postumencie. Dwie sygnatury: łacińska (gór-
na) i grecka (dolna, jakby wtłoczona w gotowy już
medal) są tej samej treści i można je przetłumaczyć na
język polski następująco: „Dzieło Pisaniego malarza”.
w dniu 26 czerwca 1996 w Amfiteatrze Luwru [w druku],
28 Kat. 1996, nr kat. 118, jak nr kat. 112.
29 Kat. 1996, nr kat. 119
30 Kat. 1996, nr kat. 112, 113, 114, 115, 116, 117. Można
tutaj przypomnieć także węgierskie stroje dworskie np.
nr kat. 59.
31 L. SYSON, loc. cit.