DOI Artikel:
Pasieczny, Robert: [Rezension von: William Craft Brumfield, The origins of modernism in Russian architecture]
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0260
Omówienia
255
3. Kiżi, Cerkiew Pokrowy, 1764
3. Kizhi, Orthodox Church
of the Intercession, 1764
Fedor Shekhtel: Aesthetic Idealism in Modernist
Architecture. Rozdział ten, w książce umieszczony jako
trzeci, to w zasadzie mała monografia twórczości
Fiodora Szechtiela (1859-1926). Twórczość tego zwią-
zanego z Moskwą architekta jest odbiciem tych wszy-
stkich problemów, jakie zostały poruszone przy oma-
wianiu moskiewskiego modernizmu. U początków jego
działalności znajdujemy dzieła eklektyczne, neo-go-
tyckie, neorenesansowe, zaprojektowane w stylu rus-
kim i bizantyjskim (cerkwie), odwołujące się do
architektury cerkiewnej Nowogrodu i Moskwy. Jest tu
też miejsce na fascynację nowinkami technicznymi.
Jednym słowem jest niemal wszystko, i to na najwyż-
szym poziomie. Szechtiel był architektem wybitnym
i takim przedstawia go Brumfield. Wystarczy tu przy-
pomnieć jego najbardziej znane modernistyczne dzieła
- pałacyk Riabuszyńskiego w Moskwie, gdzie wyraźne
są oddziaływania Olbricha i architektury wiedeńskiej,
i - dla przeciwwagi - willę Dierożinskiej, gdzie widać
wpływy idei spod znaku Arts and Crafts, czy w końcu
pawilon rosyj ski na międzynarodową wystawę w Glasgow
(1901), który jest chyba najdoskonalszym przykładem
stylu neoruskiego. Trzeba też zaznaczyć, że był też w
twórczości Szechtiela epizod „klasycystyczny”, ale
szybko powrócił on do stylu neoruskiego, poddając go
daleko idącym, czasami zaskakującym transformacjom.
Modernism Reconsidered: Style and Ideology
in the Neoclassical Revival. Prezentację klasycyzmu
jako stylu po części wynikającego z modernizmu, po
części zaś będącego jego zaprzeczeniem Brumfield
rozpoczyna od omówienia roli, jaką w tym procesie
przemian odegrał Iwan Fomin, który jako jeden z
pierwszych znalazł dla nowego stylu ideowe podstawy.
Oczywiście prezentowane są tu też poglądy innych
architektów i krytyków architektury, z Łukomskim na
czele, których wypowiedzi w istotny sposób kształto-
wały oblicze odradzającego się klasycyzmu. Brumfield
zauważa, że ich poszukiwania, przynajmniej w począ-
tkowej fazie, koncentrują się na obszarze Petersburga,
wskazując jednocześnie na twórczość Lidwala, jako
tego, który odegrał najistotniejszą rolę w okresie prze-
chodzenia od modernizmu do klasycyzmu. W następ-
nych fazach klasycyzm zwraca się ku empirowi, archi-
tekturze renesansu oraz Palladia, uwidaczniając przy
tym zadziwiającą różnorodność, świetnie przez autora
uchwyconą i zaprezentowaną. O ile w przypadku archi-
tektury modernistycznej wiodącym ośrodkiem była
Moskwa, o tyle w tym przypadku jest Petersburg. Oczy-
wiście i w Moskwie mamy odwołania do empiru
(w wydaniu moskiewskim) i, znacznie rzadziej, do
renesansu. Co ciekawe, znaczna część projektów i reali-
zacji moskiewskich architektów, mimo klasycystycz-
nego kostiumu, wyraźnie zdradza modernistyczny
charakter.
Na koniec słowo o autorze. William C. Brumfield
niej est - j ak by można domniemywać - ani historykiem
sztuki, ani historykiem architektury. Z wykształcenia jest
filologiem słowiańskim i w chwili obecnej związany jest
z Wydziałem Slawistyki Tulane University. Swoją przy-
godę z Rosją rozpoczął w 1970 roku. Rezultatem jego
fascynacji, popartej wieloletnimi studiami nad historią
i kulturą tego kraju - w szczególności architekturą - są
m.in. książki: Gold in Azure: One Thousand Years of
Russian Architecture (1983), Reshaping Russian
Architecture: Western Technology, Utopian Dreams
(1990), oraz obszerna synteza A History of Russian
Architecture (1993). Efektem-wcale nie ubocznym -
podróży do Rosji jest też bogata dokumentacja fotogra-
ficzna dzieł architektury. Zdjęcia te prezentowane są
w albumach i na wystawach, cieszących się w Stanach
Zjednoczonych wielkim powodzeniem.
Robert Pasieczny
255
3. Kiżi, Cerkiew Pokrowy, 1764
3. Kizhi, Orthodox Church
of the Intercession, 1764
Fedor Shekhtel: Aesthetic Idealism in Modernist
Architecture. Rozdział ten, w książce umieszczony jako
trzeci, to w zasadzie mała monografia twórczości
Fiodora Szechtiela (1859-1926). Twórczość tego zwią-
zanego z Moskwą architekta jest odbiciem tych wszy-
stkich problemów, jakie zostały poruszone przy oma-
wianiu moskiewskiego modernizmu. U początków jego
działalności znajdujemy dzieła eklektyczne, neo-go-
tyckie, neorenesansowe, zaprojektowane w stylu rus-
kim i bizantyjskim (cerkwie), odwołujące się do
architektury cerkiewnej Nowogrodu i Moskwy. Jest tu
też miejsce na fascynację nowinkami technicznymi.
Jednym słowem jest niemal wszystko, i to na najwyż-
szym poziomie. Szechtiel był architektem wybitnym
i takim przedstawia go Brumfield. Wystarczy tu przy-
pomnieć jego najbardziej znane modernistyczne dzieła
- pałacyk Riabuszyńskiego w Moskwie, gdzie wyraźne
są oddziaływania Olbricha i architektury wiedeńskiej,
i - dla przeciwwagi - willę Dierożinskiej, gdzie widać
wpływy idei spod znaku Arts and Crafts, czy w końcu
pawilon rosyj ski na międzynarodową wystawę w Glasgow
(1901), który jest chyba najdoskonalszym przykładem
stylu neoruskiego. Trzeba też zaznaczyć, że był też w
twórczości Szechtiela epizod „klasycystyczny”, ale
szybko powrócił on do stylu neoruskiego, poddając go
daleko idącym, czasami zaskakującym transformacjom.
Modernism Reconsidered: Style and Ideology
in the Neoclassical Revival. Prezentację klasycyzmu
jako stylu po części wynikającego z modernizmu, po
części zaś będącego jego zaprzeczeniem Brumfield
rozpoczyna od omówienia roli, jaką w tym procesie
przemian odegrał Iwan Fomin, który jako jeden z
pierwszych znalazł dla nowego stylu ideowe podstawy.
Oczywiście prezentowane są tu też poglądy innych
architektów i krytyków architektury, z Łukomskim na
czele, których wypowiedzi w istotny sposób kształto-
wały oblicze odradzającego się klasycyzmu. Brumfield
zauważa, że ich poszukiwania, przynajmniej w począ-
tkowej fazie, koncentrują się na obszarze Petersburga,
wskazując jednocześnie na twórczość Lidwala, jako
tego, który odegrał najistotniejszą rolę w okresie prze-
chodzenia od modernizmu do klasycyzmu. W następ-
nych fazach klasycyzm zwraca się ku empirowi, archi-
tekturze renesansu oraz Palladia, uwidaczniając przy
tym zadziwiającą różnorodność, świetnie przez autora
uchwyconą i zaprezentowaną. O ile w przypadku archi-
tektury modernistycznej wiodącym ośrodkiem była
Moskwa, o tyle w tym przypadku jest Petersburg. Oczy-
wiście i w Moskwie mamy odwołania do empiru
(w wydaniu moskiewskim) i, znacznie rzadziej, do
renesansu. Co ciekawe, znaczna część projektów i reali-
zacji moskiewskich architektów, mimo klasycystycz-
nego kostiumu, wyraźnie zdradza modernistyczny
charakter.
Na koniec słowo o autorze. William C. Brumfield
niej est - j ak by można domniemywać - ani historykiem
sztuki, ani historykiem architektury. Z wykształcenia jest
filologiem słowiańskim i w chwili obecnej związany jest
z Wydziałem Slawistyki Tulane University. Swoją przy-
godę z Rosją rozpoczął w 1970 roku. Rezultatem jego
fascynacji, popartej wieloletnimi studiami nad historią
i kulturą tego kraju - w szczególności architekturą - są
m.in. książki: Gold in Azure: One Thousand Years of
Russian Architecture (1983), Reshaping Russian
Architecture: Western Technology, Utopian Dreams
(1990), oraz obszerna synteza A History of Russian
Architecture (1993). Efektem-wcale nie ubocznym -
podróży do Rosji jest też bogata dokumentacja fotogra-
ficzna dzieł architektury. Zdjęcia te prezentowane są
w albumach i na wystawach, cieszących się w Stanach
Zjednoczonych wielkim powodzeniem.
Robert Pasieczny