DOI article:
Benesz, Hanna: Bruegelowie, dynastia malarzy
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0523
516
Hanna Benesz
bocznych galerii, w których najpierw widz pozna-
wał wczesne naśladownictwa Bruegla autorstwa
Martena van Cleve, następnie rysunki Jana Starsze-
go i pierwsze naśladowcze prace Pietera Młodsze-
go. W kolejnych salach - dla oszczędności
przestrzeni ekspozycyjnej zaaranżowanych w for-
mie meandra - zaprezentowany był warsztat porów-
nawczy kompozycji czerpanych z twórczości ojca,
a namalowanych osobno przez każdego z braci. Tu,
jak na dłoni, badać można było wszystkie podobień-
stwa i analogie, ale też odmienność ujęć, wypływa-
jącą z charakteru i temperamentu artystów. Dalej, w
dużych blokach po kilkadziesiąt obiektów, wyeks-
ponowano przykłady samodzielnej twórczości naj-
pierw Pietera Młodszego, na końcu zaś bogatą
wielorakość gatunków uprawianych przez Jana. Pod
koniec ekspozycji odczuwany był nawet pewien
przesyt i nasuwało się pytanie, dlaczego nie usiło-
wano ograniczyć nieco tak licznego wyboru dzieł
synów Bruegla, miast raczej przedstawić parę przy-
kładów z twórczości jego wnuków: Jana Młodszego
i Pietera 111. Na wstępie była bowiem mowa o całej
dynastii malarzy, którą zapoczątkował genialny ar-
tysta, a drzewo genealogiczne całej rodziny w impo-
nujący sposób wykreślone i doprowadzone zostało
aż po wiek XVIII.
Zwykłemu widzowi dopomagała wzorcowa
wręcz informacja edukacyjna. Zarówno duże plan-
sze poprzedzające zasadniczą ekspozycję, które
ukazywały szersze tło sztuki flamandzkiej tej epoki,
jak i opisy towarzyszące poszczególnym obiektom,
w przejrzysty sposób przybliżały samo dzieło i jego
interpretację, uwzględniając najnowszą, poświęco-
ną mu literaturę. Przy tym nie powtarzały niewolni-
czo tekstu gloss katalogowych, lecz podawały ich
popularną wersję, która akcentowała sprawy naj-
ważniejsze. Porównawcze kompozycje przedsta-
wione były w kolorowej reprodukcji obok tekstu
tabliczki informacyjnej. Każdego dnia o godzinie
15.00 można było skorzystać z oprowadzania po
wystawie na żywo. Poza tym do dyspozycji były
przewodniki słuchawkowe z nagraniami. Wielkie
rzesze zwiedzających świadczyły o ogromnej sile
przyciągania tak zaprezentowanej sztuki.
Katalog wystawy zawiera wiele informacji oraz
porównań dotyczących twórczości obu braci; odnie-
sienie do sztuki ojca jest rudymentarne, bez głęb-
szej dyskusji o jego dziełach. Sylwetka ojca w eseju
Jurgena Mullera ukazana została raczej na tle socjo-
logiczno-historycznym niż ściśle artystycznym. Sy-
nowie natomiast, w poszczególnych esejach im
poświęconych, opisani zostali rzeczowo i wyczerpu-
jąco pod względem zarówno danych biograficznych
jak i charakterystyki ich twórczości. Zagadnienia,
stanowiące specyfikę flamandzką, a nawet ściślej
rzecz biorąc, antwerpską- powstania nowego typu
kompozycji ukazujących kwiaty, girlandy i wieńce,
oraz współpracy artystycznej przy jednym dziele -
omówione są w osobnych opracowaniach. Wszyst-
kie te teksty skrótowo ujmują główną problematykę
wystawy, stanowią cenny wstęp, a zarazem resume
pewnych typowych kwestii, które powracają w kata-
logu poszczególnych dzieł.
Omówienia pozycji katalogowych są niezwykle
obszerne: zawierają opis ikonograficzny, imponują-
ce w wielu przypadkach wyszczególnienie ilości
znanych wersji, ilustracje porównawcze, analizę
kompozycji dzieła, dyskusję uwzględniającą opinie
innych badaczy, liczne przypisy i pełną literaturę.
Wzorcowy, czy raczej wypadałoby powiedzieć „po-
mnikowy” warsztat pracy historyka sztuki, nazywa-
ny krytycznym katalogiem dzieł, ma w tym
przypadku niebywałą wartość dla znawcy jako
skarbnica wiedzy szczegółowej, lecz może być trud-
no przyswajalny przez laika. Przeciętnemu amatoro-
wi uroczej i wykwintnej sztuki malarskiej około
1600 roku nie dopomoże w dotarciu do najistotniej-
szych informacji również układ katalogu. Myląca
jest bowiem prezentacja na przemian dzieł Pietera
Młodszego i Jana Starszego, najpierw w odniesieniu
do twórczości ojca, następnie różnych typów kom-
pozycji obu braci, potem rysunków i grafik według
Jana i wreszcie ponownie malarstwa Jana z Kunsthi-
storisches Museum w Wiedniu. Owo stacatto: Pie-
ter-Jan, Pieter-Jan, Jan-Jan, utrudnia całościowe
ogarnięcie charakterystyki oeuvre obu braci, zwłasz-
cza czytelnikowi, który nie widział wystawy.
Natomiast książka, która może funkcjonować
jako drugi tom katalogu wystawy w wersji wiedeń-
skiej (do nabycia osobno, w wersji językowej
niemieckiej lub angielskiej, lub współoprawnie
z podstawowym katalogiem): Pieter Bruegel d.A. im
Kunsthistorischen Museum Wien, na tle przyciężkie-
go i specjalistycznego katalogu zasadniczego, sta-
nowi publikację ze wszech miar szczęśliwszą.
Teksty Karla Demusa, jednego z największych
znawców Bruegla, znajdują dopełnienie we wspa-
niałych ilustracjach; każdy obraz, poza pełną kom-
pozycją ukazany jest w szeregu fragmentach,
powiększonych do rozmiarów całej, lub dwóch są-
siadujących ze sobą stron. Ich perfekcyjna jakość
techniczna rywalizować może niemalże z oglądem
bezpośrednim. Na końcu książki umieszczono zesta-
wienie wszystkich dzieł mistrza w układzie chrono-
logicznym-tych, aktualnie uznanych za pewne (40),
i tych, których atrybucja jest kwestionowana (5) oraz
tych, które ostatnio zostały odpisane Brueglowi (6).
Indeks zawiera małe, biało-czarne reprodukcje
i podstawowe dane katalogowe, dając panoramę ca-
łej malarskiej twórczości artysty.
Hanna Benesz
bocznych galerii, w których najpierw widz pozna-
wał wczesne naśladownictwa Bruegla autorstwa
Martena van Cleve, następnie rysunki Jana Starsze-
go i pierwsze naśladowcze prace Pietera Młodsze-
go. W kolejnych salach - dla oszczędności
przestrzeni ekspozycyjnej zaaranżowanych w for-
mie meandra - zaprezentowany był warsztat porów-
nawczy kompozycji czerpanych z twórczości ojca,
a namalowanych osobno przez każdego z braci. Tu,
jak na dłoni, badać można było wszystkie podobień-
stwa i analogie, ale też odmienność ujęć, wypływa-
jącą z charakteru i temperamentu artystów. Dalej, w
dużych blokach po kilkadziesiąt obiektów, wyeks-
ponowano przykłady samodzielnej twórczości naj-
pierw Pietera Młodszego, na końcu zaś bogatą
wielorakość gatunków uprawianych przez Jana. Pod
koniec ekspozycji odczuwany był nawet pewien
przesyt i nasuwało się pytanie, dlaczego nie usiło-
wano ograniczyć nieco tak licznego wyboru dzieł
synów Bruegla, miast raczej przedstawić parę przy-
kładów z twórczości jego wnuków: Jana Młodszego
i Pietera 111. Na wstępie była bowiem mowa o całej
dynastii malarzy, którą zapoczątkował genialny ar-
tysta, a drzewo genealogiczne całej rodziny w impo-
nujący sposób wykreślone i doprowadzone zostało
aż po wiek XVIII.
Zwykłemu widzowi dopomagała wzorcowa
wręcz informacja edukacyjna. Zarówno duże plan-
sze poprzedzające zasadniczą ekspozycję, które
ukazywały szersze tło sztuki flamandzkiej tej epoki,
jak i opisy towarzyszące poszczególnym obiektom,
w przejrzysty sposób przybliżały samo dzieło i jego
interpretację, uwzględniając najnowszą, poświęco-
ną mu literaturę. Przy tym nie powtarzały niewolni-
czo tekstu gloss katalogowych, lecz podawały ich
popularną wersję, która akcentowała sprawy naj-
ważniejsze. Porównawcze kompozycje przedsta-
wione były w kolorowej reprodukcji obok tekstu
tabliczki informacyjnej. Każdego dnia o godzinie
15.00 można było skorzystać z oprowadzania po
wystawie na żywo. Poza tym do dyspozycji były
przewodniki słuchawkowe z nagraniami. Wielkie
rzesze zwiedzających świadczyły o ogromnej sile
przyciągania tak zaprezentowanej sztuki.
Katalog wystawy zawiera wiele informacji oraz
porównań dotyczących twórczości obu braci; odnie-
sienie do sztuki ojca jest rudymentarne, bez głęb-
szej dyskusji o jego dziełach. Sylwetka ojca w eseju
Jurgena Mullera ukazana została raczej na tle socjo-
logiczno-historycznym niż ściśle artystycznym. Sy-
nowie natomiast, w poszczególnych esejach im
poświęconych, opisani zostali rzeczowo i wyczerpu-
jąco pod względem zarówno danych biograficznych
jak i charakterystyki ich twórczości. Zagadnienia,
stanowiące specyfikę flamandzką, a nawet ściślej
rzecz biorąc, antwerpską- powstania nowego typu
kompozycji ukazujących kwiaty, girlandy i wieńce,
oraz współpracy artystycznej przy jednym dziele -
omówione są w osobnych opracowaniach. Wszyst-
kie te teksty skrótowo ujmują główną problematykę
wystawy, stanowią cenny wstęp, a zarazem resume
pewnych typowych kwestii, które powracają w kata-
logu poszczególnych dzieł.
Omówienia pozycji katalogowych są niezwykle
obszerne: zawierają opis ikonograficzny, imponują-
ce w wielu przypadkach wyszczególnienie ilości
znanych wersji, ilustracje porównawcze, analizę
kompozycji dzieła, dyskusję uwzględniającą opinie
innych badaczy, liczne przypisy i pełną literaturę.
Wzorcowy, czy raczej wypadałoby powiedzieć „po-
mnikowy” warsztat pracy historyka sztuki, nazywa-
ny krytycznym katalogiem dzieł, ma w tym
przypadku niebywałą wartość dla znawcy jako
skarbnica wiedzy szczegółowej, lecz może być trud-
no przyswajalny przez laika. Przeciętnemu amatoro-
wi uroczej i wykwintnej sztuki malarskiej około
1600 roku nie dopomoże w dotarciu do najistotniej-
szych informacji również układ katalogu. Myląca
jest bowiem prezentacja na przemian dzieł Pietera
Młodszego i Jana Starszego, najpierw w odniesieniu
do twórczości ojca, następnie różnych typów kom-
pozycji obu braci, potem rysunków i grafik według
Jana i wreszcie ponownie malarstwa Jana z Kunsthi-
storisches Museum w Wiedniu. Owo stacatto: Pie-
ter-Jan, Pieter-Jan, Jan-Jan, utrudnia całościowe
ogarnięcie charakterystyki oeuvre obu braci, zwłasz-
cza czytelnikowi, który nie widział wystawy.
Natomiast książka, która może funkcjonować
jako drugi tom katalogu wystawy w wersji wiedeń-
skiej (do nabycia osobno, w wersji językowej
niemieckiej lub angielskiej, lub współoprawnie
z podstawowym katalogiem): Pieter Bruegel d.A. im
Kunsthistorischen Museum Wien, na tle przyciężkie-
go i specjalistycznego katalogu zasadniczego, sta-
nowi publikację ze wszech miar szczęśliwszą.
Teksty Karla Demusa, jednego z największych
znawców Bruegla, znajdują dopełnienie we wspa-
niałych ilustracjach; każdy obraz, poza pełną kom-
pozycją ukazany jest w szeregu fragmentach,
powiększonych do rozmiarów całej, lub dwóch są-
siadujących ze sobą stron. Ich perfekcyjna jakość
techniczna rywalizować może niemalże z oglądem
bezpośrednim. Na końcu książki umieszczono zesta-
wienie wszystkich dzieł mistrza w układzie chrono-
logicznym-tych, aktualnie uznanych za pewne (40),
i tych, których atrybucja jest kwestionowana (5) oraz
tych, które ostatnio zostały odpisane Brueglowi (6).
Indeks zawiera małe, biało-czarne reprodukcje
i podstawowe dane katalogowe, dając panoramę ca-
łej malarskiej twórczości artysty.